سرمایه‌گذاری‌خارجی‌در‌ایران
سوار‌بر‌موج‌افزایشی‌شد
یکی از اهداف مد‌نظر در برنامه هفتم توسعه، رسیدن به میانگین رشد هشت درصدی اقتصادی است و رسیدن به این هدف، به جذب سرمایه‌گذاری خارجی نیاز دارد. گفته می‌شود بانک مرکزی برای رسیدن به رشد هشت درصدی عدد جذب سرمایه‌گذاری خارجی را ۲۰۰میلیارد دلار سالانه در نظر گرفته و سازمان برنامه و بودجه این عدد را بین ۷۰ تا ۸۰ میلیارد دلار پیش‌بینی کرده و وزارت اقتصاد هم ۱۰۰ میلیارد دلار برآورد می‌کند.
آخرین آمارهای رسمی از سرمایه‌گذاری خارجی در ایران را می‌توان به اواسط بهمن‌ماه سال جاری مربوط دانست که در قالب آن رئیس کل سازمان سرمایه‌گذاری و کمک‌های اقتصادی و فنی ایران اعلام کرد: «در دولت سیزدهم ۵۷۸ طرح سرمایه‌گذاری به مبلغ ۱۰میلیارد و ۶۰۸میلیون دلار وارد ایران شده است.»
بدین‌ترتیب در دورانی که ایران پس از روسیه با بیشترین حجم تحریم‌های بین‌المللی مواجه است، به نظر می‌رسد پس از سال‌ها وقفه در ورود جدی سرمایه خارجی، بار دیگر این روند رونق یافته و پای سرمایه‌گذاران خارجی بیش از قبل به کشور باز شده است. اما اگر بخواهیم درباره چرایی این اتفاق بپرسیم می‌توان به توضیحات علی فکری، معاون وزیر اقتصاد و رئیس کل سازمان سرمایه‌گذاری و کمک‌های اقتصادی و فنی ایران اشاره کرد که در این‌باره گفته است: «از ابتدای امسال با دستور رئیس‌جمهوری تصمیم گرفته شد تسهیلاتی برای رفع موانع سرمایه‌گذاران در نظر گرفته شود. اول خرید به قیمت ترجیحی از آن‌ها بوده تا بتوانیم جاذبه خوبی برای ورودشان به ایران فراهم کنیم. دوم اینکه طبق چیزی که در قانون هم ذکر شده، شرایط سرمایه‌گذار خارجی باید با سرمایه‌گذار داخلی برابر باشد که البته ما به دنبال ایجاد شرایط بهتر برای سرمایه‌گذار خارجی هستیم.»
این مقام مسئول افزود: «هدف سرمایه‌گذار از ورود به ایران فقط بازار داخلی ایران نیست، بلکه بازار کل منطقه را در نظر دارد. از این جهت ما به دنبال رفع موانع صادراتی برای آن‌ها نیز هستیم.»
بدین‌ترتیب و با چنین رویکردی طی ماه‌های گذشته اظهارات متعددی درباره جذب سرمایه‌های خارجی بیان شد. به‌طوری که در روند توسعه از مناطق آزاد گرفته تا صنایع مختلف یا مناطق دارای توجیه اقتصادی مانند مکران به نوعی برای ورود پول‌های خارجی فرش قرمز پهن شده است.
جذب سرمایه خارجی در مسیر صعود
طبق آمارهای رسمی بین‌المللی، در حالی‌که جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در ایران از سال 2018 روند نزولی داشته، در سال 2022 برای دومین سال متوالی این روند معکوس شده و ایران 1.5میلیارد دلار سرمایه خارجی جذب کرده است. میزان سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در ایران در سال 2021 معادل یک میلیارد و 425میلیون دلار بود. سرمایه‌گذاری خارجی در ایران در سال 2022 با افزایش پنج درصدی (75 میلیون دلاری) مواجه شده است.
میزان جذب سرمایه‌گذاری خارجی ایران در سال 2021 افزایش 6.18درصدی را نسبت به سال ماقبل آن ثبت کرده بود. درحالی‌که این میزان در سال‌های 2018، 2019 و 2020 به ترتیب 11درصد، 36.4درصد و 30درصد افت کرده بود.
وضعیت سرمایه‌گذاری خارجی در جهان
سرمایه‌گذاری خارجی در ایران در شرایطی روبه‌رشد است که در کشورهای مختلف دنیا شاهد سیر نزولی این روند هستیم. به‌گونه‌ای که در جهان در سال گذشته میلادی، 1.294تریلیون دلار جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی انجام شده که نسبت به سال پیش از آن، 288میلیارد و 310میلیون دلار کمتر برآورد می‌شود.
ݣݣݣݣݣسهم ایران از این میزان سرمایه‌گذاری در جهان ۱.۱درصد است که در سال ۲۰۲۱ برابر با ۰.۰۹ درصد و در سال ۲۰۲۰ برابر با ۰.۱۳ درصد و در سال ۲۰۱۹ برابر با ۰.۰۹ درصد بود. درحالی‌که میزان سرمایه‌گذاری خارجی در جهان در سال گذشته میلادی ۱۳درصد کاهش یافته، سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در ایران پنج درصد افزایش یافته است. آمریکا با جذب سرمایه ۲۸۵میلیارد دلاری در جایگاه نخست، چین با ۱۸۹میلیارد دلار در رتبه دوم و سنگاپور با ۱۴۱میلیارد دلار در رتبه سوم قرار دارند.
جایگاه چهارم ایران در جذب سرمایه‌گذاری خارجی در خاورمیانه
بر‌اساس آمارهای منتشر شده در سال 2022 میلادی، ایران در میان 10 کشور منطقه غرب آسیا، جایگاه چهارم در جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در سال 2022 را به خود اختصاص داده است. عربستان جایگاه نخست و عمان و بحرین جایگاه‌های دوم و سوم را در اختیار داشته‌اند.
البته در سال 2023 اگرچه هنوز آمارهای رسمی بین‌المللی منتشر نشده، اما آمارهای داخلی و اظهارات مسئولان گویای آن است که در این حوزه رشدی قابل‌توجه ایجاد شده است. به‌گونه‌ای که در شهریور‌ماه سال جاری میزان سرمایه‌گذاری خارجی بالغ بر 7میلیارد اعلام شده بود و این رقم در نیمه دوم سال به 10.6میلیارد دلار رسید.
نقش قابل‌توجه اتباع افغان در سرمایه‌گذاری
سرمایه‌گذاری خارجی در ایران در بخش‌های مختلف و بالاترین میزان جذب آن در بخش نفت و گاز بوده که با پنج سرمایه‌گذاری و عدد حدود 4میلیارد و ۸۰۰میلیون دلار صورت گرفته است.
به گفته علی فکری، رئیس کل سازمان سرمایه‌گذاری و کمک‌های اقتصادی و فنی ایران، صنعت بخش دیگر جاذبه سرمایه‌گذاری خارجی در ایران بوده که به دلیل طرح‌های بزرگ و جذاب توانسته 3میلیارد و ۷۰۰میلیون دلار جذب سرمایه خارجی داشته باشد.
معاون وزیر اقتصاد همچنین درخصوص کشورهایی که بیشترین سرمایه را وارد ایران کرده‌اند افزود: «کشورهایی که در ایران و در این بازه زمانی یعنی دو سال برای دولت سیزدهم سرمایه وارد ایران کرده‌اند، ابتدا روسیه به عنوان بزرگ‌ترین سرمایه‌گذار با ۳۱درصد سرمایه‌گذاری بوده و سپس می‌توان امارات و چین را عنوان کرد. بخش بعدی که حدود ۱۰درصد سرمایه وارد ایران کرده‌اند، ایرانی‌های مقیم خارج از کشور بودند و در نهایت پاکستان و هندوستان در رتبه‌های بعدی هستند.»
البته آمار انجمن سرمایه‌گذاری ایران نیز بر این نکته تأکید دارد که در شش ماه اول سال جاری دو میلیارد دلار سرمایه‌گذاری خارجی در کشور صورت گرفته که در این میان مهاجران افغانستانی از لحاظ تعداد سرمایه‌گذاری در رده اول قرار دارند.
فکری همچنین هفته گذشته درباره آخرین آمار سرمایه‌گذاری خارجی‌ها در ایران توضیح داد: «خوشبختانه نسبت به سال گذشته صدور مجوزهای جذب سرمایه‌گذاری افزایش داشته، اما نسبت به جذب سرمایه‌گذاری در منطقه به‌ویژه حاشیه خلیج فارس و ترکیه عقب هستیم. هدف‌گذاری سرمایه‌گذاری خارجی ۳۰ تا ۴۰میلیارد دلار است، در حالی که میزانی که تا به امروز برای آن مجوز صادر شده مبلغ ۳ تا ۴میلیارد دلار بوده است.»
او با تأکید بر اینکه از نظر تعداد بیشترین سرمایه‌گذاری را اتباع افغانستانی داشته‌اند، گفت: «این سرمایه‌گذاری مبالغی بین ۳۰۰هزار دلار تا ۵میلیون دلار است. اگر مبنای دلار را ۵۰هزار تومان محاسبه کنیم سرمایه‌گذاری افغانستانی‌ها در ایران بین ۹میلیارد تومان تا ۲۵۰میلیارد تومان بوده، به‌طوری که با این میزان پول می‌توان کارگاه‌ها و صنایع کوچک را با بازدهی بالا و هزینه کم راه‌اندازی کرد.»
بدین‌ترتیب در دورانی که ایران پس از روسیه با بیشترین حجم تحریم‌های بین‌المللی مواجه است، به نظر می‌رسد پس از سال‌ها وقفه در ورود جدی سرمایه خارجی، بار دیگر این روند رونق یافته و پای سرمایه‌گذاران خارجی بیش از قبل به کشور باز شده است. اما اگر بخواهیم درباره چرایی این اتفاق بپرسیم می‌توان به توضیحات علی فکری، معاون وزیر اقتصاد و رئیس کل سازمان سرمایه‌گذاری و کمک‌های اقتصادی و فنی ایران اشاره کرد که در این‌باره گفته است: «از ابتدای امسال با دستور رئیس‌جمهوری تصمیم گرفته شد تسهیلاتی برای رفع موانع سرمایه‌گذاران در نظر گرفته شود. اول خرید به قیمت ترجیحی از آن‌ها بوده تا بتوانیم جاذبه خوبی برای ورودشان به ایران فراهم کنیم. دوم اینکه طبق چیزی که در قانون هم ذکر شده، شرایط سرمایه‌گذار خارجی باید با سرمایه‌گذار داخلی برابر باشد که البته ما به دنبال ایجاد شرایط بهتر برای سرمایه‌گذار خارجی هستیم.»
این مقام مسئول افزود: «هدف سرمایه‌گذار از ورود به ایران فقط بازار داخلی ایران نیست، بلکه بازار کل منطقه را در نظر دارد. از این جهت ما به دنبال رفع موانع صادراتی برای آن‌ها نیز هستیم.»
بدین‌ترتیب و با چنین رویکردی طی ماه‌های گذشته اظهارات متعددی درباره جذب سرمایه‌های خارجی بیان شد. به‌طوری که در روند توسعه از مناطق آزاد گرفته تا صنایع مختلف یا مناطق دارای توجیه اقتصادی مانند مکران به نوعی برای ورود پول‌های خارجی فرش قرمز پهن شده است.
جذب سرمایه خارجی در مسیر صعود
طبق آمارهای رسمی بین‌المللی، در حالی‌که جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در ایران از سال 2018 روند نزولی داشته، در سال 2022 برای دومین سال متوالی این روند معکوس شده و ایران 1.5میلیارد دلار سرمایه خارجی جذب کرده است. میزان سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در ایران در سال 2021 معادل یک میلیارد و 425میلیون دلار بود. سرمایه‌گذاری خارجی در ایران در سال 2022 با افزایش پنج درصدی (75 میلیون دلاری) مواجه شده است.
میزان جذب سرمایه‌گذاری خارجی ایران در سال 2021 افزایش 6.18درصدی را نسبت به سال ماقبل آن ثبت کرده بود. درحالی‌که این میزان در سال‌های 2018، 2019 و 2020 به ترتیب 11درصد، 36.4درصد و 30درصد افت کرده بود.
وضعیت سرمایه‌گذاری خارجی در جهان
سرمایه‌گذاری خارجی در ایران در شرایطی روبه‌رشد است که در کشورهای مختلف دنیا شاهد سیر نزولی این روند هستیم. به‌گونه‌ای که در جهان در سال گذشته میلادی، 1.294تریلیون دلار جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی انجام شده که نسبت به سال پیش از آن، 288میلیارد و 310میلیون دلار کمتر برآورد می‌شود.
ݣݣݣݣݣسهم ایران از این میزان سرمایه‌گذاری در جهان ۱.۱درصد است که در سال ۲۰۲۱ برابر با ۰.۰۹ درصد و در سال ۲۰۲۰ برابر با ۰.۱۳ درصد و در سال ۲۰۱۹ برابر با ۰.۰۹ درصد بود. درحالی‌که میزان سرمایه‌گذاری خارجی در جهان در سال گذشته میلادی ۱۳درصد کاهش یافته، سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در ایران پنج درصد افزایش یافته است. آمریکا با جذب سرمایه ۲۸۵میلیارد دلاری در جایگاه نخست، چین با ۱۸۹میلیارد دلار در رتبه دوم و سنگاپور با ۱۴۱میلیارد دلار در رتبه سوم قرار دارند.
جایگاه چهارم ایران در جذب سرمایه‌گذاری خارجی در خاورمیانه
بر‌اساس آمارهای منتشر شده در سال 2022 میلادی، ایران در میان 10 کشور منطقه غرب آسیا، جایگاه چهارم در جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در سال 2022 را به خود اختصاص داده است. عربستان جایگاه نخست و عمان و بحرین جایگاه‌های دوم و سوم را در اختیار داشته‌اند.
البته در سال 2023 اگرچه هنوز آمارهای رسمی بین‌المللی منتشر نشده، اما آمارهای داخلی و اظهارات مسئولان گویای آن است که در این حوزه رشدی قابل‌توجه ایجاد شده است. به‌گونه‌ای که در شهریور‌ماه سال جاری میزان سرمایه‌گذاری خارجی بالغ بر 7میلیارد اعلام شده بود و این رقم در نیمه دوم سال به 10.6میلیارد دلار رسید.
نقش قابل‌توجه اتباع افغان در سرمایه‌گذاری
سرمایه‌گذاری خارجی در ایران در بخش‌های مختلف و بالاترین میزان جذب آن در بخش نفت و گاز بوده که با پنج سرمایه‌گذاری و عدد حدود 4میلیارد و ۸۰۰میلیون دلار صورت گرفته است.
به گفته علی فکری، رئیس کل سازمان سرمایه‌گذاری و کمک‌های اقتصادی و فنی ایران، صنعت بخش دیگر جاذبه سرمایه‌گذاری خارجی در ایران بوده که به دلیل طرح‌های بزرگ و جذاب توانسته 3میلیارد و ۷۰۰میلیون دلار جذب سرمایه خارجی داشته باشد.
معاون وزیر اقتصاد همچنین درخصوص کشورهایی که بیشترین سرمایه را وارد ایران کرده‌اند افزود: «کشورهایی که در ایران و در این بازه زمانی یعنی دو سال برای دولت سیزدهم سرمایه وارد ایران کرده‌اند، ابتدا روسیه به عنوان بزرگ‌ترین سرمایه‌گذار با ۳۱درصد سرمایه‌گذاری بوده و سپس می‌توان امارات و چین را عنوان کرد. بخش بعدی که حدود ۱۰درصد سرمایه وارد ایران کرده‌اند، ایرانی‌های مقیم خارج از کشور بودند و در نهایت پاکستان و هندوستان در رتبه‌های بعدی هستند.»
البته آمار انجمن سرمایه‌گذاری ایران نیز بر این نکته تأکید دارد که در شش ماه اول سال جاری دو میلیارد دلار سرمایه‌گذاری خارجی در کشور صورت گرفته که در این میان مهاجران افغانستانی از لحاظ تعداد سرمایه‌گذاری در رده اول قرار دارند.
فکری همچنین هفته گذشته درباره آخرین آمار سرمایه‌گذاری خارجی‌ها در ایران توضیح داد: «خوشبختانه نسبت به سال گذشته صدور مجوزهای جذب سرمایه‌گذاری افزایش داشته، اما نسبت به جذب سرمایه‌گذاری در منطقه به‌ویژه حاشیه خلیج فارس و ترکیه عقب هستیم. هدف‌گذاری سرمایه‌گذاری خارجی ۳۰ تا ۴۰میلیارد دلار است، در حالی که میزانی که تا به امروز برای آن مجوز صادر شده مبلغ ۳ تا ۴میلیارد دلار بوده است.»
او با تأکید بر اینکه از نظر تعداد بیشترین سرمایه‌گذاری را اتباع افغانستانی داشته‌اند، گفت: «این سرمایه‌گذاری مبالغی بین ۳۰۰هزار دلار تا ۵میلیون دلار است. اگر مبنای دلار را ۵۰هزار تومان محاسبه کنیم سرمایه‌گذاری افغانستانی‌ها در ایران بین ۹میلیارد تومان تا ۲۵۰میلیارد تومان بوده، به‌طوری که با این میزان پول می‌توان کارگاه‌ها و صنایع کوچک را با بازدهی بالا و هزینه کم راه‌اندازی کرد.»