روایتـی از بزرگ‌ترین تسویه حساب بانکی
بدهی بانکی 106هزار میلیارد تومانی را می‌توان میراث دولت‌های قبلی برای سازمان تأمین‌اجتماعی دانست. میراثی که با لحاظ جریمه دیرکرد بانکی هرماه به مبلغ آن افزوده می‌شد. در دولت مردمی سیزدهم برای گذر از این بحران حمایت‌هایی جدی از تأمین‌اجتماعی صورت گرفت و دولت گام‌هایی مؤثر در راستای تسویه مطالبات این سازمان برداشت، تا جایی که نام تأمین‌اجتماعی دیگر به‌عنوان بزرگ‌ترین ابربدهکار بانکی مطرح نبود. در واقع دولت با پرداخت بخشی از بدهی‌های خود به تأمین‌اجتماعی، تسویه بدهی‌های بانکی این سازمان را
ممکن کرد.
در ابتدای این دولت سازمان تأمین‌اجتماعی برای پرداخت 26 تا 27هزار میلیارد تومان حقوق ماهانه ذی‌نفعان، هر ماه 4 تا 5 هزار میلیارد تومان کسری داشت، اما با همراهی مجلس و دولت شاهد تأدیه بی‌سابقه 250هزار میلیارد تومان از بدهی‌های دولت به سازمان تأمین‌اجتماعی بودیم. امری که می‌توان گفت در دولت‌های قبلی سابقه نداشته است. حال آنکه اگر این بدهی‌ها پرداخت نمی‌شد و سازمان بدهی بانکی خود را تسویه نمی‌کرد، این روند سالانه حدود 25هزار میلیارد تومان برای تأمین‌اجتماعی هزینه مالی به همراه داشت.
دولت سیزدهم طی دوسال‌ونیم گذشته، نزدیک به 250هزار میلیارد تومان از بدهی‌های صندوق تأمین‌اجتماعی را عمدتاً از محل واگذاری سهام و ردیف بودجه‌ای که در سال جاری برای اولین‌بار در بودجه پیش‌بینی شده بود، پرداخت کرد. این شیوه هم از لحاظ عدد و رقم و هم از حیث کیفیت دارایی‌هایی که به سازمان تأمین‌اجتماعی واگذار شده، کم‌نظیر و بی‌سابقه محسوب می‌شود.
در دو سال گذشته بالغ بر ۱۷۰هزار میلیارد تومان از بدهی‌های دولت به سازمان تأمین‌اجتماعی پرداخت شده و امسال نیز برای پرداخت ۷۰هزار میلیارد تومان بدهی دولت در قالب واگذاری سهام به این سازمان هدف‌گذاری شده است. بر این اساس وصول مطالبات دولت در سال1400 به میزان 183درصد و در سال 1401 معادل 208درصد نسبت به سال 1399 رشد نشان می‌دهد (مبلغ وصولی از دولت در سال 1400، به میزان 749745 میلیارد ریال و در سال 1401، به میزان 855هزار میلیارد ریال بوده است).
طی سال‌های قبل در بسیاری موارد شاهد این بودیم که دولت‌ها برای تسویه مطالبات سازمان تأمین‌اجتماعی برخی شرکت‌های زیان‌ده را به این سازمان واگذار می‌کردند، اما در دولت سیزدهم اقداماتی مانند واگذاری سهام پتروشیمی شازند را می‌توان رویکردی دانست که موجب ایجاد ارزش افزوده و تعهدات بین‌نسلی می‌شود.
همچنین مهر‌ماه سال جاری هیأت وزیران به استناد اصل (۱۳۸) قانون اساسی و در اجرای جزء «یک» بند (د) تبصره «۱۹» ماده واحده قانون بودجه سال ۱۴۰۲ را تصویب کرد. طبق این تبصره دولت موظف است نسبت به تأدیه بدهی قطعی حسابرسی شده خود به سازمان تأمین‌اجتماعی حداقل 700هزار میلیارد ریال از روش‌های تهاتر یا واگذاری سهام، واگذاری نفت خام و میعانات گازی و یا تضمین اصل و سود اوراق مالی اسلامی منتشرشده سازمان مذکور با سررسید تا پنج سال اقدام کند.
بر این اساس اعلام شد باقی مانده سهام متعلق به دولت در شرکت کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران (حدود 17درصد) به سازمان تأمین‌اجتماعی واگذار می‌شود. در صورت عدم تکافوی ارزش سهام مذکور، بخشی از سهام متعلق به دولت در شرکت‌های پالایش نفت امام خمینی (ره) شازند و پالایش نفت کرمانشاه پس از تصویب هیأت واگذاری به موضوع تخصیص می‌یابد.
شیوه تسویه بدهی‌های بانک رفاه
تسویه مطالبات دولت در نهایت موجب پرداخت بدهی‌های سازمان تأمین‌اجتماعی به بانک رفاه شد. بازپرداخت این بدهی‌ها با اقدامات متعددی صورت گرفته که یکی از آن‌ها واگذاری سهام برخی شرکت‌های زیرمجموعه بود. این شرکت‌ها و درصد و ارزش سهام واگذار شده آن‌ها به تفکیک مطابق جدول شماره 1 است:
همچنین به‌منظور بهره‌گیری از سایر شیوه‌های تأمین مالی و ظرفیت‌های بازار سرمایه، انتشار اوراق اجاره سهام بر مبنای سهام شرکت شستا و با توثیق سهام شرکت مذکور و پالایش نفت لاوان به میزان 4000میلیارد ریال انجام شد و بزرگ‌ترین حجم انتشار اوراق اجاره سهام در یک مرحله در تاریخ بازار سرمایه به‌وقوع پیوست. در سال 1402 نیز برنامه انتشار 6000میلیارد تومان اوراق اجاره سهام در دست اقدام قرار گرفته است.
چالشی به‌نام ناپایداری منابع
جدا از بحث مطالبات، یکی از چالش‌های اصلی سازمان تأمین‌اجتماعی در سالیان گذشته موضوع «ناپایداری منابع» بوده که به‌معنای واقعی مشکلات و دغدغه‌های آن را افزون‌تر کرده است.
سازمان تأمین‌اجتماعی ماهانه ۳۵هزار میلیارد تومان پرداختی و تعهد مالی دارد که ۳۱هزار میلیارد تومان از آن مربوط به پرداخت مستمری‌ها و حقوق است. با این حجم تعهدات مالی، راهی جز به ثبات رساندن وضعیت سازمان وجود ندارد. در دوره مدیریتی جدید با اقدامات صورت گرفته و همچنین حمایت‌های دولت و مجلس، ۸۸هزار میلیارد از90هزار میلیارد تومان بدهی ایجاد‌شده طی سنوات گذشته در سازمان طی سه‌ماهه ابتدایی امسال تسویه شد تا دیگر از این سازمان به‌عنوان ابربدهکار نام برده نشود و شاهد بزرگ‌ترین تسویه در تاریخ فعالیت‌های بانکی کشور باشیم.
یکی از بخش‌هایی که در بحث مهار تورم و رشد تولید برای این سازمان اولویت دارد، حل چالش ناترازی مالی به حساب می‌آید. سازمان مصمم است با برنامه مدون کوتاه‌مدت و میان‌مدت نسبت به پایدارسازی منابع صندوق تأمین‌اجتماعی و کاهش این ناترازی‌ها اقدامات مناسبی داشته باشد. در این دوره تبدیل رویکرد آینده سوزی (به تعبیر مدیرعامل سازمان) به آینده‌سازی با همراهی مناسب دولت مردمی سیزدهم و مجلس انقلابی آغاز شده و با افزایش بیش از دو میلیون نفر به بیمه‌شدگان سازمان، ۴۹هزار میلیارد تومان منابع پایدار ایجاد شده است. همچنین طبق برنامه‌ریزی‌ها در سال 1402 حدود 62-60درصد منابع سازمان تأمین‌اجتماعی در حوزه بیمه‌ای و درآمدهای بیمه‌ای خواهد بود. پنج‌درصد از سرمایه‌گذاری تأمین‌شده و حدود 33درصد بودجه سازمان در واقع از بودجه‌های سنواتی تعهدات دولت برای امسال است.
جهت بررسی و پیش‌بینی وضعیت آتی منابع و مصارف سازمان و میزان کسری یا مازاد آن، تدوین سند پایداری مالی در دستور کار قرار گرفته است. در این راستا کارگروهی با حضور متخصصانی از پنج معاونت- مرکز تشکیل شد. این کارگروه پس از بازبینی وضعیت موجود پیش‌بینی منابع، مصارف، تعداد بیمه‌شدگان و مستمری‌بگیران و برنامه‌های تحولی سازمان در 15سال آینده را در قالب سه سناریو (ادامه شرایط فعلی، میانگین شرایط فعلی و شرایط پیش‌بینی شده در لایحه برنامه هفتم توسعه کشور) با استفاده از محاسبات بیمه‌ای بررسی کردند. این سند بر آن است تا میزان کسری یا مازاد مصارف بر منابع سازمان و راهکارهای رسیدن به منابع پایدار را در افق زمانی 1415 تبیین کند.
طرحی برای خروج از بنگاه‌داری
اصلاح پرتفوی سرمایه‌گذاری از سال 1400 لغایت 1402 بخشی دیگر از برنامه‌های تحولی معاونت اقتصادی و سرمایه‌گذاری سازمان تأمین‌اجتماعی است. با این هدف، تدوین طرح خروج از بنگاه‌داری در دستور کار قرار گرفته، پیش‌نویس مربوطه تهیه شده و با نظر سایر معاونت‌ها نهایتاً طرح به تصویب هیأت‌امنای سازمان رسیده است. در همین زمینه شرکت تأمین اندیش رفاه پردیس جهت بهره‌مندی از خدمات کارشناسی و ارائه مشاوره‌های تخصصی درخصوص خرید یا عرضه سهام تأسیس شد. دلیل تأسیس این شرکت، انتقال بخشی از سهام شرکت‌های تابعه به شرکت تأمین اندیش رفاه پردیس و کسب انتفاع از طریق نوسان قیمت سهام و فروش سهام خرد و سرک این شرکت‌ها در بازار سرمایه و تبدیل آن به سهام شرکت‌های با تقسیم سود بیشتر است. در راستای اصلاح پرتفوی سرمایه‌گذاری و با عنایت به پیشنهاد شرکت سرمایه‌گذاری تأمین‌اجتماعی(شستا) مبنی‌بر انتقال مالکیت و مدیریت شرکت ذوب‌آهن، برای بالابردن بهره‌وری اصلاح ساختار مالی شرکت، فرایند تهاتر سهام شرکت ذوب‌آهن پس از انجام افزایش سرمایه از محل تجدید ارزیابی از پرتفوی تاصیکو پیگیری می‌شود که فرایند آن به شرح جدول شماره 2 است:
تسویه 14.6 هزار میلیارد تومان از مطالبات مراکز درمانی
مطالبات مراکز درمانی از سازمان تأمین‌اجتماعی یکی از بخش‌های مالی است که باید مورد توجه مسئولان سازمان قرار گیرد؛ چراکه هرگونه وقفه در پرداخت این مطالبات می‌تواند سیستم درمان را با مشکلات متعدد مواجه کند.
برای همین در اولین روزهای تیرماه سال جاری سازمان تأمین‌اجتماعی نسبت به پرداخت و به‌روزرسانی مطالبات مراکز درمانی دانشگاهی طرف قرارداد این سازمان اقدام کرد. در این فرایند، با پرداخت حدود 14هزار و 600میلیارد تومان به مراکز دانشگاهی و غیردانشگاهی، عمده بدهی‌های مراکز طرف قرارداد سازمان تأمین‌اجتماعی تا اواخر اردیبهشت تسویه شد. همچنین با برنامه‌ریزی لازم برای نظم‌دهی به پرداخت مطالبات مراکز درمانی، اعلام شد که در سال گذشته بالغ بر 19هزار میلیارد تومان هزینه اسنادی بوده که دانشگاه‌ها به سازمان تأمین‌اجتماعی ارسال کرده‌اند و تا تیرماه سال جاری بیش از 17هزار میلیارد تومان از این مطالبات پرداخت شده است. در این قالب سازمان تأمین‌اجتماعی حدود 10هزار میلیارد تومان پرداخت نقدی به مراکز دانشگاهی و غیردانشگاهی داشته و 4600میلیارد تومان نیز به‌صورت تهاتر دارویی بین این سازمان و وزارت بهداشت اتفاق افتاده است. مطالباتی که شرکت‌های دارویی تأمین‌اجتماعی از بیمارستان‌های دانشگاهی داشته‌اند، با مطالبات بیمارستان‌ها از سازمان تأمین‌اجتماعی پیرو تفاهم وزرای کار و بهداشت در حال تهاتر است.
دولت سیزدهم طی دوسال‌ونیم گذشته، نزدیک به 250هزار میلیارد تومان از بدهی‌های صندوق تأمین‌اجتماعی را عمدتاً از محل واگذاری سهام و ردیف بودجه‌ای که در سال جاری برای اولین‌بار در بودجه پیش‌بینی شده بود، پرداخت کرد. این شیوه هم از لحاظ عدد و رقم و هم از حیث کیفیت دارایی‌هایی که به سازمان تأمین‌اجتماعی واگذار شده، کم‌نظیر و بی‌سابقه محسوب می‌شود.
در دو سال گذشته بالغ بر ۱۷۰هزار میلیارد تومان از بدهی‌های دولت به سازمان تأمین‌اجتماعی پرداخت شده و امسال نیز برای پرداخت ۷۰هزار میلیارد تومان بدهی دولت در قالب واگذاری سهام به این سازمان هدف‌گذاری شده است. بر این اساس وصول مطالبات دولت در سال1400 به میزان 183درصد و در سال 1401 معادل 208درصد نسبت به سال 1399 رشد نشان می‌دهد (مبلغ وصولی از دولت در سال 1400، به میزان 749745 میلیارد ریال و در سال 1401، به میزان 855هزار میلیارد ریال بوده است).
طی سال‌های قبل در بسیاری موارد شاهد این بودیم که دولت‌ها برای تسویه مطالبات سازمان تأمین‌اجتماعی برخی شرکت‌های زیان‌ده را به این سازمان واگذار می‌کردند، اما در دولت سیزدهم اقداماتی مانند واگذاری سهام پتروشیمی شازند را می‌توان رویکردی دانست که موجب ایجاد ارزش افزوده و تعهدات بین‌نسلی می‌شود.
همچنین مهر‌ماه سال جاری هیأت وزیران به استناد اصل (۱۳۸) قانون اساسی و در اجرای جزء «یک» بند (د) تبصره «۱۹» ماده واحده قانون بودجه سال ۱۴۰۲ را تصویب کرد. طبق این تبصره دولت موظف است نسبت به تأدیه بدهی قطعی حسابرسی شده خود به سازمان تأمین‌اجتماعی حداقل 700هزار میلیارد ریال از روش‌های تهاتر یا واگذاری سهام، واگذاری نفت خام و میعانات گازی و یا تضمین اصل و سود اوراق مالی اسلامی منتشرشده سازمان مذکور با سررسید تا پنج سال اقدام کند.
بر این اساس اعلام شد باقی مانده سهام متعلق به دولت در شرکت کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران (حدود 17درصد) به سازمان تأمین‌اجتماعی واگذار می‌شود. در صورت عدم تکافوی ارزش سهام مذکور، بخشی از سهام متعلق به دولت در شرکت‌های پالایش نفت امام خمینی (ره) شازند و پالایش نفت کرمانشاه پس از تصویب هیأت واگذاری به موضوع تخصیص می‌یابد.
شیوه تسویه بدهی‌های بانک رفاه
تسویه مطالبات دولت در نهایت موجب پرداخت بدهی‌های سازمان تأمین‌اجتماعی به بانک رفاه شد. بازپرداخت این بدهی‌ها با اقدامات متعددی صورت گرفته که یکی از آن‌ها واگذاری سهام برخی شرکت‌های زیرمجموعه بود. این شرکت‌ها و درصد و ارزش سهام واگذار شده آن‌ها به تفکیک مطابق جدول شماره 1 است:
همچنین به‌منظور بهره‌گیری از سایر شیوه‌های تأمین مالی و ظرفیت‌های بازار سرمایه، انتشار اوراق اجاره سهام بر مبنای سهام شرکت شستا و با توثیق سهام شرکت مذکور و پالایش نفت لاوان به میزان 4000میلیارد ریال انجام شد و بزرگ‌ترین حجم انتشار اوراق اجاره سهام در یک مرحله در تاریخ بازار سرمایه به‌وقوع پیوست. در سال 1402 نیز برنامه انتشار 6000میلیارد تومان اوراق اجاره سهام در دست اقدام قرار گرفته است.
چالشی به‌نام ناپایداری منابع
جدا از بحث مطالبات، یکی از چالش‌های اصلی سازمان تأمین‌اجتماعی در سالیان گذشته موضوع «ناپایداری منابع» بوده که به‌معنای واقعی مشکلات و دغدغه‌های آن را افزون‌تر کرده است.
سازمان تأمین‌اجتماعی ماهانه ۳۵هزار میلیارد تومان پرداختی و تعهد مالی دارد که ۳۱هزار میلیارد تومان از آن مربوط به پرداخت مستمری‌ها و حقوق است. با این حجم تعهدات مالی، راهی جز به ثبات رساندن وضعیت سازمان وجود ندارد. در دوره مدیریتی جدید با اقدامات صورت گرفته و همچنین حمایت‌های دولت و مجلس، ۸۸هزار میلیارد از90هزار میلیارد تومان بدهی ایجاد‌شده طی سنوات گذشته در سازمان طی سه‌ماهه ابتدایی امسال تسویه شد تا دیگر از این سازمان به‌عنوان ابربدهکار نام برده نشود و شاهد بزرگ‌ترین تسویه در تاریخ فعالیت‌های بانکی کشور باشیم.
یکی از بخش‌هایی که در بحث مهار تورم و رشد تولید برای این سازمان اولویت دارد، حل چالش ناترازی مالی به حساب می‌آید. سازمان مصمم است با برنامه مدون کوتاه‌مدت و میان‌مدت نسبت به پایدارسازی منابع صندوق تأمین‌اجتماعی و کاهش این ناترازی‌ها اقدامات مناسبی داشته باشد. در این دوره تبدیل رویکرد آینده سوزی (به تعبیر مدیرعامل سازمان) به آینده‌سازی با همراهی مناسب دولت مردمی سیزدهم و مجلس انقلابی آغاز شده و با افزایش بیش از دو میلیون نفر به بیمه‌شدگان سازمان، ۴۹هزار میلیارد تومان منابع پایدار ایجاد شده است. همچنین طبق برنامه‌ریزی‌ها در سال 1402 حدود 62-60درصد منابع سازمان تأمین‌اجتماعی در حوزه بیمه‌ای و درآمدهای بیمه‌ای خواهد بود. پنج‌درصد از سرمایه‌گذاری تأمین‌شده و حدود 33درصد بودجه سازمان در واقع از بودجه‌های سنواتی تعهدات دولت برای امسال است.
جهت بررسی و پیش‌بینی وضعیت آتی منابع و مصارف سازمان و میزان کسری یا مازاد آن، تدوین سند پایداری مالی در دستور کار قرار گرفته است. در این راستا کارگروهی با حضور متخصصانی از پنج معاونت- مرکز تشکیل شد. این کارگروه پس از بازبینی وضعیت موجود پیش‌بینی منابع، مصارف، تعداد بیمه‌شدگان و مستمری‌بگیران و برنامه‌های تحولی سازمان در 15سال آینده را در قالب سه سناریو (ادامه شرایط فعلی، میانگین شرایط فعلی و شرایط پیش‌بینی شده در لایحه برنامه هفتم توسعه کشور) با استفاده از محاسبات بیمه‌ای بررسی کردند. این سند بر آن است تا میزان کسری یا مازاد مصارف بر منابع سازمان و راهکارهای رسیدن به منابع پایدار را در افق زمانی 1415 تبیین کند.
طرحی برای خروج از بنگاه‌داری
اصلاح پرتفوی سرمایه‌گذاری از سال 1400 لغایت 1402 بخشی دیگر از برنامه‌های تحولی معاونت اقتصادی و سرمایه‌گذاری سازمان تأمین‌اجتماعی است. با این هدف، تدوین طرح خروج از بنگاه‌داری در دستور کار قرار گرفته، پیش‌نویس مربوطه تهیه شده و با نظر سایر معاونت‌ها نهایتاً طرح به تصویب هیأت‌امنای سازمان رسیده است. در همین زمینه شرکت تأمین اندیش رفاه پردیس جهت بهره‌مندی از خدمات کارشناسی و ارائه مشاوره‌های تخصصی درخصوص خرید یا عرضه سهام تأسیس شد. دلیل تأسیس این شرکت، انتقال بخشی از سهام شرکت‌های تابعه به شرکت تأمین اندیش رفاه پردیس و کسب انتفاع از طریق نوسان قیمت سهام و فروش سهام خرد و سرک این شرکت‌ها در بازار سرمایه و تبدیل آن به سهام شرکت‌های با تقسیم سود بیشتر است. در راستای اصلاح پرتفوی سرمایه‌گذاری و با عنایت به پیشنهاد شرکت سرمایه‌گذاری تأمین‌اجتماعی(شستا) مبنی‌بر انتقال مالکیت و مدیریت شرکت ذوب‌آهن، برای بالابردن بهره‌وری اصلاح ساختار مالی شرکت، فرایند تهاتر سهام شرکت ذوب‌آهن پس از انجام افزایش سرمایه از محل تجدید ارزیابی از پرتفوی تاصیکو پیگیری می‌شود که فرایند آن به شرح جدول شماره 2 است:
تسویه 14.6 هزار میلیارد تومان از مطالبات مراکز درمانی
مطالبات مراکز درمانی از سازمان تأمین‌اجتماعی یکی از بخش‌های مالی است که باید مورد توجه مسئولان سازمان قرار گیرد؛ چراکه هرگونه وقفه در پرداخت این مطالبات می‌تواند سیستم درمان را با مشکلات متعدد مواجه کند.
برای همین در اولین روزهای تیرماه سال جاری سازمان تأمین‌اجتماعی نسبت به پرداخت و به‌روزرسانی مطالبات مراکز درمانی دانشگاهی طرف قرارداد این سازمان اقدام کرد. در این فرایند، با پرداخت حدود 14هزار و 600میلیارد تومان به مراکز دانشگاهی و غیردانشگاهی، عمده بدهی‌های مراکز طرف قرارداد سازمان تأمین‌اجتماعی تا اواخر اردیبهشت تسویه شد. همچنین با برنامه‌ریزی لازم برای نظم‌دهی به پرداخت مطالبات مراکز درمانی، اعلام شد که در سال گذشته بالغ بر 19هزار میلیارد تومان هزینه اسنادی بوده که دانشگاه‌ها به سازمان تأمین‌اجتماعی ارسال کرده‌اند و تا تیرماه سال جاری بیش از 17هزار میلیارد تومان از این مطالبات پرداخت شده است. در این قالب سازمان تأمین‌اجتماعی حدود 10هزار میلیارد تومان پرداخت نقدی به مراکز دانشگاهی و غیردانشگاهی داشته و 4600میلیارد تومان نیز به‌صورت تهاتر دارویی بین این سازمان و وزارت بهداشت اتفاق افتاده است. مطالباتی که شرکت‌های دارویی تأمین‌اجتماعی از بیمارستان‌های دانشگاهی داشته‌اند، با مطالبات بیمارستان‌ها از سازمان تأمین‌اجتماعی پیرو تفاهم وزرای کار و بهداشت در حال تهاتر است.