سرطان معـــده بیماری شایع گوارشی در ایران
سرطان‌های دستگاه گوارش یکی از پرخطرترین و شایع‌ترین سرطان‌ها در ایران هستند، به‌طوری که حدود نیمی از مرگ‌ها را به خود اختصاص داده‌اند. بررسی‌های انجام شده توسط مرکز تحقیقات سرطان ایران نشان می‌دهد در نوار شمالی کشور، سرطان معده و مری شیوع نسبتاً بالاتری دارند و هرچه به سمت جنوب حرکت می‌کنیم شیوع سرطان روده بزرگ افزایش می‌یابد. در مورد شیوع سرطان کبد نیز در تمام کشور روندی مشابه دیده می‌شود. طبق این تحقیقات اولین علت مرگ ناشی از سرطان در ایران سرطان معده است. مهم‌ترین عامل خطرساز سرطان معده عفونت با میکروب هلیکوباکترپیلوری است. از این رو پیشگیری اولیه با ریشه‌کنی هلیکوباکترپیلوری بخصوص در کشورهایی چون ایران که تعداد زيادي از مردم به این میکروب آلوده هستند الزامی است. شناخت عوامل خطر بیماری، بخصوص زمینه ژنتیک و ابتلا به عفونت‌های دستگاه گوارش می‌تواند به تشخیص سریع بیماری کمک کند و روند درمان را سرعت ببخشد. از این رو مردم باید در صورت بروز علائم هشداردهنده به پزشک متخصص مراجعه کنند تا از بروز احتمالی این سرطان پیشگیری کنند.
بیتا مهدوی روزنامه نگار
دکتر محمدعلی نیکوبخت، متخصص سرطان در مورد این بیماری به «آتیه‌نو» می‌گوید: «معده، در قسمت فوقانی شکم واقع شده و نقش اصلی را در هضم مواد غذایی برعهده دارد. زمانی که مواد غذایی بلعیده می‌شوند، به سمت مری هدایت شده و سپس وارد معده می‌شوند. معده مواد غذایی را با هم ترکیب و ماده‌ای به نام شیره معده ترشح می‌کند که باعث تجزیه و هضم مواد غذایی می‌شود. سرطان معده زمانی ایجاد می‌شود که سلول‌های سالم معده رشد غیر قابل کنترل پیدا میکنند. توده معده می‌تواند خوش‌خیم یا بدخیم باشد. تومور سرطانی، توده‌ای بدخیم است که می‌تواند رشد کند و به دیگر قسمت‌های بدن پخش شود.»
او ادامه مي‌دهد: «خطر ابتلا به سرطان معده ارتباط نزدیکی با سن و سبک زندگی دارد و عوامل خطرزای این بیماری شامل التهاب مزمن مخاط‌های معده ناشی از هلیکوباکترپیلوری است که نخستین عامل زخم‌معده نیز محسوب می‌شود.»
عوامل خطرزای دیگر عبارت‌اند از:
سن بالاي 50 سال
مصرف طولانی‌مدت گوشت‌ها و ماهی‌های نمک‌سودشده یا ترشی‌های حاوي سرکه
رژیم غذایی بدون میوه‌ها و سبزیجات کافی
مصرف خیلی زیاد نیترات‌ها و نیتریت‌ها به عنوان ماده نگهدارنده سوسیس و کالباس
ژنتیک و ابتلای یکی از والدین به سرطان معده
مصرف دخانیات: به نظر می‌رسد سیگار کشیدن احتمال سرطان در قسمت بالای معده را افزایش می‌دهد.
چاقی: افرادی که چاق هستند بیشتر در معرض خطر سرطان در بخشی از معده كه نزدیک به مری است، قرار دارند.
قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی: مواجهه طولانی‌مدت با بعضی ترکیبات شیمیایی و سمی صنعتی مانند لاستیک و سرب. افرادی که در اطراف برخی مواد شیمیایی کار میکنند بیشتر در معرض خطر سرطان معده هستند.
کم‌خونی پرخطر: برخی از افراد مبتلا به کم‌خونی پرخطر ممکن است پولیپ معده داشته باشند که می‌تواند خطر ابتلا به سرطان معده را افزایش دهد.
علائم و نشانه‌های سرطان معده
این متخصص سرطان در مورد علائم این بیماری می‌گوید: «سرطان معده در مقایسه با سایر سرطان‌ها شیوع بالایي دارد، اما تشخیص آن در مراحل اولیه نسبتاً دشوار است زیرا اغلب هیچ علامتی ایجاد نمی‌کند. با پیشرفت سرطان، علائم به تدریج بروز میکنند و به راحتی با مشکلات عادی دستگاه گوارش اشتباه گرفته می‌شوند. برخی از رایج‌ترین علائم سرطان پیشرفته معده عبارت‌اند از تهوع و استفراغ، ترش کردن‌های مکرر، سوزش مکرر معده، کاهش اشتها گاهی اوقات همراه با کاهش وزن ناگهانی، نفخ مداوم، سیری زودرس، مدفوع خونی، زردی، خستگی مفرط و درد معده که ممکن است بعد از غذا بدتر شود، تورم یا تجمع مایعات، تعداد کم گلبول‌های قرمز خون، ناراحتی مبهم در شکم، معمولاً بالای ناف. سرطان معده در مراحل اولیه هیچ‌گونه علامتی ندارد. لازم به ذکر است که اغلب این علائم به دلیل دیگری غیر از سرطان مانند ویروس معده یا زخم ایجاد می‌شوند. همچنین ممکن است در سایر انواع سرطان نیز بروز کنند، اما افرادی که هر یک از این مشکلات را دارند، بخصوص اگر از بین نرود یا بدتر شود، باید با پزشک خود مشورت کنند تا علت آن
بررسی شود.»
درمان سرطان معده
دکتر نیکوبخت در مورد درمان سرطان معده می‌گوید: «اقدامات درمان سرطان معده با توجه به مرحله پیشرفت بیماری و اندازه تومور متفاوت است و شامل عمل جراحی، رادیوتراپی و شیمی‌درمانی می‌شود. درمان نیز برای هر بیمار با توجه به شرایط عمومی و وضعیت بیماری در نظر گرفته می‌شود.»
جراحی
جراحی تنها روشی است که امکان جدا کردن تومور و درمان مؤثرتر را دارد، اما در بیشتر موارد برداشتن کامل تومور به‌دلیل اندازه آن یا سرایت به دیگر اندام‌ها ممکن نیست. در این موارد درمان‌های دیگری برای کاهش پیشرفت بیماری و تسکین علائم تجویز می‌شود. در صورتی که تومور سطحی و فقط مخاط‌های جدار معده را درگیر کرده باشد، می‌توان با روش‌های اندوسکوپی در کلینیک‌های تخصصی، بافت‌های سرطانی را خارج کرد. اگر سلول‌های سرطانی بخش‌های اطراف معده مانند مری و روده باریک را درگیر کرده باشد، با توجه به وخامت و نوع بیماری ممکن است عمل جراحی باز برای جدا کردن بخشی از بافت سرطانی یا حتی برداشتن کامل معده تجویز شود.
شیمی‌درمانی
معمولاً شیمی‌درمانی برای از بین بردن سلول‌های سرطانی در این بیماری تجویز می‌شود. در مورد سرطان موضعی معده، امکان دارد پزشک پیش از عمل جراحی برای کاهش اندازه تومور و برداشتن بهتر تومور شیمی‌درمانی تجویز کند. البته شیمی‌درمانی 6 تا 8 هفته بعد از عمل نیز برای کاهش خطر عود بیماری انجام می‌شود. در صورت متاستاز یا عدم امکان جراحی، شیمی‌درمانی روش اصلی است که هدف از انجام آن کاهش پیشرفت بیماری، تسکین علائم و بهبود کیفیت زندگی بیمار خواهد بود. شیمی‌درمانی ممکن است به روش خوراکی یا داخل‌وریدی تجویز شود. داروهای خوراکی به سلول‌های سرطانی حمله میکنند، اما به بعضی سلول‌های سالم نیز آسیب می‌زنند. برای اینکه بدن فرصت جبران قوای تحلیل رفته را داشته باشد، شیمی‌درمانی بهصورت دوره‌ای تجویز می‌شود. این روش درمانی با عوارض متعددی همراه است که حالت تهوع، استفراغ، خستگی، کاهش اشتها، ریزش موها و خطر فزاینده ابتلا به عفونت مهم‌ترین
آن‌هاست.
پرتودرمانی
پرتودرمانی در موارد محدودی برای سرطان معده انجام‌پذیر است که هدف از آن نابودی سلول‌های سرطانی با حداقل آسیب به بافت‌های سالم است. گاهی اوقات پیش از عمل جراحی اما معمولاً پس از آن، بهصورت منفرد یا همراه با شیمی‌درمانی انجام می‌شود. پرتودرمانی می‌تواند به تسکین درد ناشی از پیشرفت سرطان در موارد بدخیم کمک کند. این پرتوها نیز مانند دیگر پرتوهای با انرژی بالا به سلول‌های سالم آسیب می‌زنند و عوارض کم‌وبیش جدی با توجه به وضعیت بیمار دارند. او در مورد پیشگیری از سرطان معده می‌افزاید: «می‌توان از برخی عوامل بروز سرطان جلوگیری کرد، اما بسیاری از آن‌ها از کنترل فرد خارج هستند. به عنوان مثال هم سیگار کشیدن و هم ژن‌های خاص وراثتی، از عوامل خطر برخی انواع سرطان هستند، اما فقط می‌توان از استعمال سیگار جلوگیری کرد. ورزش منظم و رژیم غذایی سالم ممکن است از عوامل محافظت‌کننده در برخی سرطان‌ها باشد. اجتناب از عوامل خطر و افزایش عوامل محافظتی خطر ابتلا به سرطان را کاهش می‌دهد.»
او ادامه مي‌دهد: «خطر ابتلا به سرطان معده ارتباط نزدیکی با سن و سبک زندگی دارد و عوامل خطرزای این بیماری شامل التهاب مزمن مخاط‌های معده ناشی از هلیکوباکترپیلوری است که نخستین عامل زخم‌معده نیز محسوب می‌شود.»
عوامل خطرزای دیگر عبارت‌اند از:
سن بالاي 50 سال
مصرف طولانی‌مدت گوشت‌ها و ماهی‌های نمک‌سودشده یا ترشی‌های حاوي سرکه
رژیم غذایی بدون میوه‌ها و سبزیجات کافی
مصرف خیلی زیاد نیترات‌ها و نیتریت‌ها به عنوان ماده نگهدارنده سوسیس و کالباس
ژنتیک و ابتلای یکی از والدین به سرطان معده
مصرف دخانیات: به نظر می‌رسد سیگار کشیدن احتمال سرطان در قسمت بالای معده را افزایش می‌دهد.
چاقی: افرادی که چاق هستند بیشتر در معرض خطر سرطان در بخشی از معده كه نزدیک به مری است، قرار دارند.
قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی: مواجهه طولانی‌مدت با بعضی ترکیبات شیمیایی و سمی صنعتی مانند لاستیک و سرب. افرادی که در اطراف برخی مواد شیمیایی کار میکنند بیشتر در معرض خطر سرطان معده هستند.
کم‌خونی پرخطر: برخی از افراد مبتلا به کم‌خونی پرخطر ممکن است پولیپ معده داشته باشند که می‌تواند خطر ابتلا به سرطان معده را افزایش دهد.
علائم و نشانه‌های سرطان معده
این متخصص سرطان در مورد علائم این بیماری می‌گوید: «سرطان معده در مقایسه با سایر سرطان‌ها شیوع بالایي دارد، اما تشخیص آن در مراحل اولیه نسبتاً دشوار است زیرا اغلب هیچ علامتی ایجاد نمی‌کند. با پیشرفت سرطان، علائم به تدریج بروز میکنند و به راحتی با مشکلات عادی دستگاه گوارش اشتباه گرفته می‌شوند. برخی از رایج‌ترین علائم سرطان پیشرفته معده عبارت‌اند از تهوع و استفراغ، ترش کردن‌های مکرر، سوزش مکرر معده، کاهش اشتها گاهی اوقات همراه با کاهش وزن ناگهانی، نفخ مداوم، سیری زودرس، مدفوع خونی، زردی، خستگی مفرط و درد معده که ممکن است بعد از غذا بدتر شود، تورم یا تجمع مایعات، تعداد کم گلبول‌های قرمز خون، ناراحتی مبهم در شکم، معمولاً بالای ناف. سرطان معده در مراحل اولیه هیچ‌گونه علامتی ندارد. لازم به ذکر است که اغلب این علائم به دلیل دیگری غیر از سرطان مانند ویروس معده یا زخم ایجاد می‌شوند. همچنین ممکن است در سایر انواع سرطان نیز بروز کنند، اما افرادی که هر یک از این مشکلات را دارند، بخصوص اگر از بین نرود یا بدتر شود، باید با پزشک خود مشورت کنند تا علت آن
بررسی شود.»
درمان سرطان معده
دکتر نیکوبخت در مورد درمان سرطان معده می‌گوید: «اقدامات درمان سرطان معده با توجه به مرحله پیشرفت بیماری و اندازه تومور متفاوت است و شامل عمل جراحی، رادیوتراپی و شیمی‌درمانی می‌شود. درمان نیز برای هر بیمار با توجه به شرایط عمومی و وضعیت بیماری در نظر گرفته می‌شود.»
جراحی
جراحی تنها روشی است که امکان جدا کردن تومور و درمان مؤثرتر را دارد، اما در بیشتر موارد برداشتن کامل تومور به‌دلیل اندازه آن یا سرایت به دیگر اندام‌ها ممکن نیست. در این موارد درمان‌های دیگری برای کاهش پیشرفت بیماری و تسکین علائم تجویز می‌شود. در صورتی که تومور سطحی و فقط مخاط‌های جدار معده را درگیر کرده باشد، می‌توان با روش‌های اندوسکوپی در کلینیک‌های تخصصی، بافت‌های سرطانی را خارج کرد. اگر سلول‌های سرطانی بخش‌های اطراف معده مانند مری و روده باریک را درگیر کرده باشد، با توجه به وخامت و نوع بیماری ممکن است عمل جراحی باز برای جدا کردن بخشی از بافت سرطانی یا حتی برداشتن کامل معده تجویز شود.
شیمی‌درمانی
معمولاً شیمی‌درمانی برای از بین بردن سلول‌های سرطانی در این بیماری تجویز می‌شود. در مورد سرطان موضعی معده، امکان دارد پزشک پیش از عمل جراحی برای کاهش اندازه تومور و برداشتن بهتر تومور شیمی‌درمانی تجویز کند. البته شیمی‌درمانی 6 تا 8 هفته بعد از عمل نیز برای کاهش خطر عود بیماری انجام می‌شود. در صورت متاستاز یا عدم امکان جراحی، شیمی‌درمانی روش اصلی است که هدف از انجام آن کاهش پیشرفت بیماری، تسکین علائم و بهبود کیفیت زندگی بیمار خواهد بود. شیمی‌درمانی ممکن است به روش خوراکی یا داخل‌وریدی تجویز شود. داروهای خوراکی به سلول‌های سرطانی حمله میکنند، اما به بعضی سلول‌های سالم نیز آسیب می‌زنند. برای اینکه بدن فرصت جبران قوای تحلیل رفته را داشته باشد، شیمی‌درمانی بهصورت دوره‌ای تجویز می‌شود. این روش درمانی با عوارض متعددی همراه است که حالت تهوع، استفراغ، خستگی، کاهش اشتها، ریزش موها و خطر فزاینده ابتلا به عفونت مهم‌ترین
آن‌هاست.
پرتودرمانی
پرتودرمانی در موارد محدودی برای سرطان معده انجام‌پذیر است که هدف از آن نابودی سلول‌های سرطانی با حداقل آسیب به بافت‌های سالم است. گاهی اوقات پیش از عمل جراحی اما معمولاً پس از آن، بهصورت منفرد یا همراه با شیمی‌درمانی انجام می‌شود. پرتودرمانی می‌تواند به تسکین درد ناشی از پیشرفت سرطان در موارد بدخیم کمک کند. این پرتوها نیز مانند دیگر پرتوهای با انرژی بالا به سلول‌های سالم آسیب می‌زنند و عوارض کم‌وبیش جدی با توجه به وضعیت بیمار دارند. او در مورد پیشگیری از سرطان معده می‌افزاید: «می‌توان از برخی عوامل بروز سرطان جلوگیری کرد، اما بسیاری از آن‌ها از کنترل فرد خارج هستند. به عنوان مثال هم سیگار کشیدن و هم ژن‌های خاص وراثتی، از عوامل خطر برخی انواع سرطان هستند، اما فقط می‌توان از استعمال سیگار جلوگیری کرد. ورزش منظم و رژیم غذایی سالم ممکن است از عوامل محافظت‌کننده در برخی سرطان‌ها باشد. اجتناب از عوامل خطر و افزایش عوامل محافظتی خطر ابتلا به سرطان را کاهش می‌دهد.»