مسئولان جامعه پرستاری مطرح کردند
کمبود نیرو؛ فشار مضاعف بر دوش پرستاران
بی‌گمان بیماری، سخت‌ترین دوره زندگی انسان‌ها به شمار می‌رود و در این لحظات سخت، پرستار است که با مهربانی و نوعدوستی به کمک بیمار می‌شتابد. بیماران می‌آیند و می‌روند؛ اما پرستار می‌ماند تا خدمتی دیگر را به پایان رساند و این تکرار زندگی آنها تا پایان عمر حرفه‌ای‌شان است، برای همین است که پرستاری به عنوان شغل مقدس شناخته می‌شود.
با توجه به سختی شغل پرستاری؛ هرچند آنان از پوشش بیمه مشاغل سخت و زیان‌آور برخوردارند، اما در سال‌های اخیر مسائل گوناگونی مانند کمبود نیروی پرستاری و عدم اجرای صحیح تعرفه خدمات، دامنگیر این گروه حرفه‌ای شده است. کمبود نیروی پرستاری، با توجه به افزایش تقاضای خدمات در سال‌های اخیر، از دیرباز معادلات استاندارد تعداد پرستاری را در کشور به رهم ریخته و سبب افزایش فشار کار بر دوش پرستاران شده است. این شرایط می‌تواند منجر به کاهش کیفیت خدمات شود که دودش به چشم بیماران می‌رود.
سلاله صدرایی روزنامه نگار
کوروش نادری، معاون فرهنگی اجتماعی سازمان نظام پرستاری ایران در گفت‌وگو با آتیه‌نو با اعلام اینکه در حال حاضر حدود 200 هزار پرستار شاغل در مراکز دولتی، نیروهای مسلح، تأمین‌اجتماعی، بخش‌های خصوصی و خیریه مشغول به فعالیت هستند، می‌گوید: «این تعداد با موازین استاندارد نیروی پرستاری مطابقت ندارد. بر اساس استانداردها، باید به طور متوسط 2.5 پرستار به ازای هر 24 ساعت مراقبت از هر تخت بیمارستانی وجود داشته باشد که این میزان در کشور ما حدود یک پرستار است. معنا و مفهوم این آمار حاکی از آن است که بار مضاعفی بر دوش پرستاران برای ایفای مسئولیت حرفه‌ای قرار دارد. در نهایت این مردم و بیماران هستند که آسیب می‌بینند و نمی‌توانند از خدمات با کیفیت بهره‌مند شوند.»
کمبود پرستار در کشور
بنابر اعلام رییس کل سازمان نظام پرستاری، 20 تا 30 هزار پرستار بیکار در کشور وجود دارد و ما در حال حاضر با کمبود بیش از 100 هزار پرستار در مراکز درمانی مواجه هستیم. کمبود پرستار در کشور علل گوناگونی دارد که شاید سرنخ آن به میزان فارغ‌التحصیلان این رشته بازگردد.
به گفته نادری، عضو شورای‌عالی سازمان نظام پرستاری ایران، سالانه 10 هزار فارغ‌التحصیل جدید در رشته پرستاری در کشور ایجاد می‌شود که با توجه به کمبود نیروی مراکز درمانی، این افراد باید جذب مراکز شوند، اما مسیر به‌کارگیری پرستاران سیکل معیوب دارد. ما از یک‌سو با کمبود پرستار در مراکز درمانی و از سوی دیگر با عدم استخدام پرستاران مواجه هستیم. در نتیجه بسیاری از این افراد مجبور می‌شوند با حقوق و دستمز کمتر به صورت قراردادهای موقتی یا تحت عناوین پیمانکاری و شرکتی جذب مراکز دولتی یا خصوصی شوند که غالباً از امنیت شغلی نیز برخوردار نیستند. مجموع این شرایط سبب کاهش تمایل پرستاران برای فعالیت در سیستم درمانی می‌شود.»
او ادامه می‌دهد: «کمبود پرستار سبب می‌شود تا حق گیرندگان خدمت که مردم هستند به خوبی ادا نشود؛ به‌‌رغم خدمات بالینی پرستاران، حضور «همراه» بیمار جزو لاینفک بخش‌های بستری شده و چنین رویه‌ای؛ به‌ویژه برای مراقبت از بیماران سالمند بسیار رایج است.» دکتر وحید وزیرزاده‌نوبری، نایب‌رییس هیأت‌مدیره انجمن پرستاری ایران نیز در گفت‌وگو با آتیه‌نو، چاره کار رفع کمبود پرستار را در افزایش ظرفیت پذیرش دانشجویان این رشته در دانشگاه‌ها و راه‌اندازی دانشکده‌های جدید در شهرستان‌ها می‌داند. همچنین ایجاد رشته‌های میان‌رده پرستاری نیز از دیگر راهکارهایی است که او در حل بحران کمبود پرستار مطرح می‌کند.
تعرفهگذاری خدمات پرستاری
تعرفهگذاری مراقبت‌های پرستاری پس از ۱۶ سال تصویب در مجلس به اجرا درآمد و سال گذشته هیأت وزیران تعرفهگذاری خدمات پرستاری را با ۱۷ بند به مرحله اجرا گذاشت. امسال نیز با بازنگری شورای‌عالی بیمه خدمات تعرفهگذاری پرستاری به 27 بند افزایش یافت، اما این قانون آنگونه که باید رضایتمندی پرستاران را جلب نکرد. وزیرزاده، مدیر آموزش انجمن پرستاری ایران، اجرای کنونی تعرفه خدمات پرستاری را در مرحل آزمون و خطا توصیف می‌کند که این قانون نیز به طور کامل و جامع پیاده نشد.
او می‌افزاید: «انتظاری که پرستاران از خروجی این طرح متصور بودند، عملی نشد. پیش از این پرستاران کارانه دریافت می‌کردند و اکنون دریافتی آنها در قالب «تعرفه» کمتر شده که نشان‌دهنده اشکالات این طرح است. متولیان امر باید در دستورالعمل‌های اجرایی و اعداد و ارقام تعرفهگذاری بازنگری کنند و تغییرات لازم را انجام دهند؛ زیرا این طرح بسیار خوبی است و اگر به‌درستی اجرا شود، بسیاری از نیازهای جامعه پرستاری برطرف می‌شود.»
نادری نیز معتقد است اجرای نامتوازن این قانون نتوانست هزینه‌های معیشتی پرستاران را تقویت کند؛ تا جایی که برخی از آنها با اشاره به ضرب‌المثل «از طلا گشتن پشیمان گشته‌ایم، مرحمت فرموده ما را مس کنید» اعلام کرده‌اند که این نحوه اجرای قانون مذکور را نمی‌خواهند.
پوشش بیمه‌های تعرفهگذاری
وزیرزاده درباره مشارکت بیمه‌ها در اجرای طرح تعرفهگذاری پرستاری می‌گوید: «پیش از این نیز سازمان‌های بیمه‌گر ارائه خدمات پرستاری را زیر پوشش بیمه داشتند و هزینه تمام مراقبت‌های پرستاری از بیماران کسر می‌شد و مراکز درمانی این هزینه‌ها را دریافت می‌کردند، اما این هزینه‌ها به پرستاران تعلق نمی‌گرفت؛ بنابراین اجرای طرح بار مضاعفی را بر بیمه‌ها تحمیل نمی‌کند.»
در همین زمینه نادری می‌افزاید: «با اجرای قانون از فروردین‌ماه سال 1401 بیمارستان‌ها و مراکز درمانی دولتی و خصوصی، هزینه خدمات تعرفه‌های پرستاری را از بیماران و سازمان‌های بیمه‌گر دریافت کردند که این مبلغ در سال 1402 حدود 10 هزار میلیارد تومان می‌شود؛ اما این پول بازتوزیع مناسبی بین جمعیت پرستاران نداشت. پول تعرفه خدمات پرستاری را که دریافت شده، به دست ذی‌نفعان اصلی نرسید؛ به نحوی که هزینه تعرفه‌های سال 1401 با پرستاران تسویه نشد و مبالغ مالی سال 1402 نیز به قوت خود باقی است.»
پدیده مهاجرت پرستاران
پدیده مهاجرت پرستاران به عنوان معضلی دامنگیر حوزه سلامت شده است؛ آن‌هم در شرایطی که کمبود نیروی پرستاری چالش مهم مراکز درمانی را تشکیل می‌دهد. از دست دادن نیروهای جوان پرستار درحالی رخ می‌دهد که در 20 سال آینده کشور با بحران سالمندی مواجه شده و بهره‌مندی از نیروی پرستاری بیش از پیش ضروری می‌شود.
به گفته نادری، سالانه حدود 2 هزار و 500 نفر تقاضای دریافت تأییدیه حرفه پرستاری از سازمان نظام پرستاری دارند. این در حالی است که تعدادی نیز بدون دریافت این مجوز و با روش‌هایی مانند کاریابی اقدام به خروج از کشور می‌کنند و با احتساب این آمار می‌توان گفت سالانه حدود 3 هزار پرستار به فکر مهاجرت هستند و این نیروی کار معادل فارغ‌التحصیلان 25 تا 30 دانشکده پرستاری کشور است که این نیروهای تعلیم یافته که باید 30 سال از عمر خود را صرف خدمت‌گزاری به کشور کنند. اما سایر کشورها بدون صرف هزینه این نیروهای آماده به‌کار را جذب خود می‌کنند. او یکی از علل مهم پدیده مهاجرت را شرایط نامطلوب شغلی و مشکلات معیشتی پرستاران بیان می‌کند: «جذابیت‌های حرفه پرستاری کم‌رنگ شده و در مقابل سایر کشورها با توجه به کمبود پرستار در سطح دنیا، امکانات مناسبی را برای جذب پرستاران فراهم می‌کنند.»
در همین زمینه، وزیرزاده پدیده مهاجرت پرستاران را سبب ایجاد آسیب به حوزه سلامت می‌داند: «با توجه به فرش قرمزی که برای پرستاران از سوی سایر کشورها پهن شده، پرستاران ماهر که با بودجه کشور پرورش یافته‌اند، بدون هزینه به خدمت خود می‌گیرند. این وظیفه ما است که با ایجاد انگیزه و فراهم کردن شرایط مناسب، پرستاران را در کشور خود نگاه داریم. شاید نتوانیم به اندازه حقوق سایر کشورها به آنها پرداختی داشته باشیم، اما اگر شرایط زندگی و معیشت مناسبی را برای پرستاران فراهم کنیم بسیاری از آنها خدمت‌رسانی در وطن را ترجیح می‌دهند.»
مهمترین دغدغه پرستاران
مسأله حقوق و دستمزد از مهمترین مسائل جامعه پرستاری را تشکیل می‌دهد و تورم افسارگسیخته مزید بر علت بی‌رمقی دستمزدها شده است. این در حالی است که مسئولیت حرفه‌ای پرستاران در قبال مراقبت از بیماران نیازمند برخورداری از آرامش فکری و روحیه به‌دور از تنش و نگرانی است. به گفته وزیرزاده، هر اقدام در زمینه ایجاد آرامش فکری و معیشتی جامعه پرستاری به گونه‌ای خدمت به مردم است؛ زیرا تمرکز پرستار بر کار و فعالیت سبب ارتقای کیفیت خدمات شده و ثمره آن را بیماران می‌بینند. اما در حال حاضر اضافه‌کار پرستاران در هر ساعت 25 هزار تومان محاسبه می‌شود که مبلغ بسیار ناچیزی است.
امنیت شغلی پرستاران
یکی از عوامل کمبود پرستار را می‌توان ناشی از عدم امنیت شغلی برشمرد. در دوران کرونا با توجه به نیاز مبرم به نیروهای پرستار بسیاری از مراکز نسبت به استخدام موقت پرستاران اقدام کردند؛ اما با فروکش این بیماری همکاری این پرستاران نیز خاتمه یافت. وزیرزاده در این باره می‌گوید: «در دوران کرونا برخی از مراکز به صورت قراردادهای 89 روزه پرستاران را به استخدام خود درآوردند، اما پس از کرونا و با وجود اینکه پرستاران در شرایط سخت همه‌گیری با جان و دل خدمت‌رسانی کردند قرارداد آنها تمدید نشد. چاره کار این است ردیف استخدامی برای پرستاران در نظر گرفته شود تا این گروه حرفه‌ای بدون دغدغه بتوانند خدمت‌رسانی کنند.»
جایگاه پرستاری در جامعه
حرفه پرستاری هرچند در جامعه همواره به عنوان یک شغل مقدس به آن نگریسته می‌شد، اما شیوع کرونا و جانفشانی‌های پرستاران برای نجات جان بیماران، غبار از چهره پرستاری زدود و ارزش و اهمیت این حرفه را بیش‌از‌پیش نمایان کرد. نادری در بیان جایگاه پرستاران قبل از هر چیز نسبت به استفاده از عبارت «مراقبت‌های پرستاری» به جای خدمات پرستاری تأکید دارد و ادامه می‌دهد: «یادمان باشد پرستاران، تنها مراقبان بیماران نیستند بلکه پرستار سلامت جامعه هم به شمار می‌روند و این نکته‌ای است که در دنیا برای آن اهمیت زیادی
قائل هستند.»