سلامت روان با خودمراقبتی
مریم رامشت روانشناس
در دنیای امروز عوامل متعددی سلامت انسان از جمله سلامت روان افراد را به مخاطره می‌اندازند و زمینه افسردگی، اضطراب، وسواس و به‌ویژه خشم را فراهم می‌کنند. این زمینه‌ها گسترده هستند و شرایط فردی و اجتماعی حوزه سلامت روان افراد را تحت‌تأثیر قرار می‌دهند. اما افراد با اقدامی که به خودمراقبتی معروف است می‌توانند در برابر استرس، فشار محیطی و شرایطی که سلامت روان‌شان را به مخاطره می‌اندازد از خود حفاظت کنند. خودمراقبتی به وجهی فردی از سلامت روان، توانایی‌‌ها و قابلیت افراد در جهت رشد خود و اطرافیان می‌پردازد، به‌نحوی که افراد به بهترین شکل از آن استفاده کنند و تحت‌تأثیر دیگری و عوامل بیرون از خود احساس رضایت داشته باشند.
یکی از ریزفاکتورهای سلامت روان که سلامت فردی را به خطر می‌اندازد و از مهم‌ترین عوامل نیز هست احساس رضایت از خود است. هرگاه افراد در این حوزه دچار مشکل شدند باید آن را به عنوان یک نشانه جدی در نظر بگیرند و در مورد سلامت روان خود اقداماتی را انجام دهند. ممکن است اقدامات مختلفی در این زمینه لازم باشد. بحث احساس رضایت از خود به عنوان یکی از عواملی که سلامت روان فرد را به خطر می‌اندازد شناخته می‌شود. در وهله نخست نارضایتی از زندگی و عملکرد فردی باعث تغییر خلقیات می‌شود و دوم نارضایتی اطرافیان که میتواند نشانه‌هایی از به خطر افتادن سلامت روان فرد را در خود داشته باشد. نارضایتی اطرافیان نسبت به گفتار، رفتار و عملکرد افراد میتواند نشانه مهمی باشد. البته این را هم باید در نظر داشت که نباید به فکر رضایت همه بود، چون اصولاً چنین کاری ممکن نیست و خود میتواند از عوامل به خطر افتادن سلامت روان افراد باشد.
اما همان‌طور که گفته شد پایین آمدن رضایت عمومی بخصوص اطرافیان میتواند سلامت روان را به مخاطره بیندازد. وقتی آستانه مقاومت پایین بیاید و تحریک‌پذیری بالا برود، در اصطلاح ساده اتفاقات به زود جوش آوردن فرد منجر می‌شود. در این حالت که با ساده‌ترین برخوردها فرد خشمگین می‌شود و عکس‌العملی نامتناسب با ماجرا نشان می‌دهد، باید سلامت روان خود را مورد بررسی قرار دهد. همچنین وقتی افراد برای مدت طولانی بی‌انگیزه هستند و غم دارند به‌نحوی که فعالیت‌شان عادی نیست و از خود راضی نیستند، به نظر می‌رسد که در حال تجربه افسردگی هستند. این عاملی است که موجب التهاب و استرس می‌شود. وقتی افراد اضطراب بی‌دلیل دارند و برای مدت طولانی چنین تجربه‌ای را در بدن و حالات روحی خود دارند، باید برای جلوگیری از آن اقدام کنند. چون ادامه آن میتواند زمینه‌های اضطراب و استرس، خشم و افسردگی بعدی را ایجاد کند و ارتباطات فرد را تحت‌تأثیر قرار دهد. این موضوعی است که هم سلامت روان در حوزه فردی و هم در حوزه اجتماعی را به مخاطره می‌اندازد و افرادی که سلامت روان برای‌شان اهمیت دارند باید به آن توجه کنند. توصیه روانپزشکان برای حفظ سلامت روان ورزش کوتاه حتی 10 دقیقه تا یک ربع در روز است که باعث افزایش دوپامین در بدن و کاهش غم و افسردگی می‌شود. لازم نیست حتماً برنامه‌ریزی پیچیده و وسیعی برای انجام آن داشت، همین که افراد زمانی را به معاشرت با دوستان، نقاشی یا هر کار دیگری که مورد علاقه‌شان است اختصاص دهند باعث افزایش دوپامین و حس خوب می‌شود که میتواند کمک‌کننده باشد.
همچنین خواندن و آموختن در مورد راه‌های کنترل خشم، خودشناسی و بررسی ژنتیکی میتواند از دیگر راه‌های خودمراقبتی باشد. به هر حال توصیه می‌شود افراد ریزفاکتورهایی که سلامت روان‌شان را به خطر می‌اندازد بشناسند و در مورد آن مطالعه کنند. در شرایط اقتصادی و اجتماعی سخت از مسئولان انتظار می‌رود شرایطی را فراهم کنند که وقتی افراد احساس کردند سلامت روان‌شان مانند سلامت جسم‌شان در خطر است بتوانند به مراکز مراقبتی مراجعه کنند و مانند خدمات سلامت جسمی از خدمات سلامت روان با هزینه‌های پایین بهره‌مند شوند.
یکی از ریزفاکتورهای سلامت روان که سلامت فردی را به خطر می‌اندازد و از مهم‌ترین عوامل نیز هست احساس رضایت از خود است. هرگاه افراد در این حوزه دچار مشکل شدند باید آن را به عنوان یک نشانه جدی در نظر بگیرند و در مورد سلامت روان خود اقداماتی را انجام دهند. ممکن است اقدامات مختلفی در این زمینه لازم باشد. بحث احساس رضایت از خود به عنوان یکی از عواملی که سلامت روان فرد را به خطر می‌اندازد شناخته می‌شود. در وهله نخست نارضایتی از زندگی و عملکرد فردی باعث تغییر خلقیات می‌شود و دوم نارضایتی اطرافیان که میتواند نشانه‌هایی از به خطر افتادن سلامت روان فرد را در خود داشته باشد. نارضایتی اطرافیان نسبت به گفتار، رفتار و عملکرد افراد میتواند نشانه مهمی باشد. البته این را هم باید در نظر داشت که نباید به فکر رضایت همه بود، چون اصولاً چنین کاری ممکن نیست و خود میتواند از عوامل به خطر افتادن سلامت روان افراد باشد.
اما همان‌طور که گفته شد پایین آمدن رضایت عمومی بخصوص اطرافیان میتواند سلامت روان را به مخاطره بیندازد. وقتی آستانه مقاومت پایین بیاید و تحریک‌پذیری بالا برود، در اصطلاح ساده اتفاقات به زود جوش آوردن فرد منجر می‌شود. در این حالت که با ساده‌ترین برخوردها فرد خشمگین می‌شود و عکس‌العملی نامتناسب با ماجرا نشان می‌دهد، باید سلامت روان خود را مورد بررسی قرار دهد. همچنین وقتی افراد برای مدت طولانی بی‌انگیزه هستند و غم دارند به‌نحوی که فعالیت‌شان عادی نیست و از خود راضی نیستند، به نظر می‌رسد که در حال تجربه افسردگی هستند. این عاملی است که موجب التهاب و استرس می‌شود. وقتی افراد اضطراب بی‌دلیل دارند و برای مدت طولانی چنین تجربه‌ای را در بدن و حالات روحی خود دارند، باید برای جلوگیری از آن اقدام کنند. چون ادامه آن میتواند زمینه‌های اضطراب و استرس، خشم و افسردگی بعدی را ایجاد کند و ارتباطات فرد را تحت‌تأثیر قرار دهد. این موضوعی است که هم سلامت روان در حوزه فردی و هم در حوزه اجتماعی را به مخاطره می‌اندازد و افرادی که سلامت روان برای‌شان اهمیت دارند باید به آن توجه کنند. توصیه روانپزشکان برای حفظ سلامت روان ورزش کوتاه حتی 10 دقیقه تا یک ربع در روز است که باعث افزایش دوپامین در بدن و کاهش غم و افسردگی می‌شود. لازم نیست حتماً برنامه‌ریزی پیچیده و وسیعی برای انجام آن داشت، همین که افراد زمانی را به معاشرت با دوستان، نقاشی یا هر کار دیگری که مورد علاقه‌شان است اختصاص دهند باعث افزایش دوپامین و حس خوب می‌شود که میتواند کمک‌کننده باشد.
همچنین خواندن و آموختن در مورد راه‌های کنترل خشم، خودشناسی و بررسی ژنتیکی میتواند از دیگر راه‌های خودمراقبتی باشد. به هر حال توصیه می‌شود افراد ریزفاکتورهایی که سلامت روان‌شان را به خطر می‌اندازد بشناسند و در مورد آن مطالعه کنند. در شرایط اقتصادی و اجتماعی سخت از مسئولان انتظار می‌رود شرایطی را فراهم کنند که وقتی افراد احساس کردند سلامت روان‌شان مانند سلامت جسم‌شان در خطر است بتوانند به مراکز مراقبتی مراجعه کنند و مانند خدمات سلامت جسمی از خدمات سلامت روان با هزینه‌های پایین بهره‌مند شوند.