مزایای حرکت به سمت ارز تک‌نرخی
محمد لاهوتی رئیس کنفدراسیون صادرات ایران
چند‌نرخی بودن ارز در کشور و فاصله چشمگیر ارز نیمایی با نرخ ارز آزاد، سرمنشأ بسیاری از مشکلات بوده است که تصمیم ارزی بانک مرکزی می‌تواند به حذف رانت و افزایش شفافیت در اقتصاد کمک کند. این درحالی‌است که نرخ تسعیر ارز یکی از موضوعات چالش‌برانگیزی بود که از سال ۹۷ به بعد در حوزه قیمت‌گذاری خوراک پتروشیمی‌ها و کالاهای دیگر نظیر فولادی‌ها و برخی معدنی‌ها وجود داشت. آنچه مسلم است با حرکت به سمت یکسان‌سازی ارز به شفاف‌سازی و حذف رانت‌‌های موجود کمک می‌شود، تا هم رقابت سالم‌تر باشد و هم دستاوردهایی که مدنظر دولت است، محقق شود. از سویی موضوع چند‌نرخی بودن ارز در کشور به این موضوعات دامن می‌زند. نرخ ارز نیمایی با توجه به فاصله چشمگیری که با نرخ ارز آزاد دارد باعث بسیاری از این مشکلات شده است. باید توجه داشت ارزی که از صادرکننده دریافت می‌شود و در اختیار واردکننده قرار می‌گیرد با چه مکانیسمی قابل رصد و بررسی است که مواد وارداتی با ارز ارزان‌تر نسبت به بازار آزاد که ۲۰ درصد تفاوت دارد به دست مصرف‌کننده نهایی برسد و بر سر سفره مردم بیاید. بنابراین تمامی این مشکلات ناشی از خلق چندین نرخ متفاوت برای ارز است و اگر بانک مرکزی اقداماتی در جهت نزدیک‌تر کردن نرخ ارز نیمایی و نرخ ارز آزاد انجام دهد و فاصله آن‌ها به‌گونه‌ای نباشد که ایجاد مشکل کند، آن زمان است که بسیاری از موانع موجود در اقتصاد کشور از سر راه
برداشته می‌شود.
اینکه ارز را از صادرکننده ارزان خریده و در اختیار واردکننده قرار دهیم و واردکننده بدون هیچ‌گونه نظارتی کالا را وارد و با قیمت بالاتر به مصرف‌کننده برساند، عملاً یارانه‌ای است که از صادرکننده اخذ و به واردکننده و واردات کشور داده می‌شود و سودی برای مصرف‌کننده نهایی ندارد. این مسئله با سیاستهای کلان کشور در تضاد است و باید حمایت از صادرات و مدیریت واردات در دستور کار قرار گیرد. زمانی که نرخ ارز صادراتی، غیر‌واقعی و با فاصله چشمگیر از بازار ارز آزاد و به‌صورت دستوری تعیین می‌شود، فارغ از اینکه عرضه‌کننده این ارز پتروشیمی‌ها یا سایرین باشند و در اختیار واردکنندگان قرار می‌گیرد، تقاضای کاذب جهت واردات به دلیل ارزان بودن نرخ ارز وارداتی ایجاد می‌کند. این موضوع با سیاستهای کلان اقتصادی دولت سیزدهم مبتنی بر حمایت از صادرات و کاهش واردات هماهنگی ندارد، اما این تصمیم بانک مرکزی با سیاستهای اقتصادی دولت هماهنگ است. از سویی در سال‌‌های اخیر شاهد بودیم زمانی که نرخ ارز نیمایی از ارز آزاد فاصله می‌گیرد، ۴۰ تا ۵۰ میلیارد دلار ثبت سفارش در صف قرار می‌گیرد. گرچه این اعداد و ارقام ممکن است محقق نشود، اما نشان‌دهنده این است که چگونه جذابیت واردات نسبت به صادرات افزایش یافته و در مقابل، صادرات یارانه‌ای را به واردات پرداخت می‌کند. این درحالی‌است که اگر فاصله نرخ ارز آزاد و نیمایی با سیاستهای بانک مرکزی نزدیک و مشکلات رفع تعهد ارزی مرتفع شود، مشکلات صادرکنندگان نیز حل شده و اقتصاد از این رویه سود می‌برد. بنابراین تصمیم بانک مرکزی در رابطه با تغییر تسعیر نرخ ارز یک گام مهم در راستای تک‌نرخی کردن ارز است و اهمیت بسزایی دارد. از سویی این موضوع می‌تواند یک قدم بسیار مهم در جهت حمایت از صادرات نیز قلمداد شود. همواره بسیاری از کارشناسان اقتصادی، بر کاهش فاصله نرخ ارز بازار آزاد و نیمایی تأکید کرده‌اند؛ حالا که بانک مرکزی در این جهت حرکت کرده، باید این مسئله را به فال نیک گرفت.
برداشته می‌شود.
اینکه ارز را از صادرکننده ارزان خریده و در اختیار واردکننده قرار دهیم و واردکننده بدون هیچ‌گونه نظارتی کالا را وارد و با قیمت بالاتر به مصرف‌کننده برساند، عملاً یارانه‌ای است که از صادرکننده اخذ و به واردکننده و واردات کشور داده می‌شود و سودی برای مصرف‌کننده نهایی ندارد. این مسئله با سیاستهای کلان کشور در تضاد است و باید حمایت از صادرات و مدیریت واردات در دستور کار قرار گیرد. زمانی که نرخ ارز صادراتی، غیر‌واقعی و با فاصله چشمگیر از بازار ارز آزاد و به‌صورت دستوری تعیین می‌شود، فارغ از اینکه عرضه‌کننده این ارز پتروشیمی‌ها یا سایرین باشند و در اختیار واردکنندگان قرار می‌گیرد، تقاضای کاذب جهت واردات به دلیل ارزان بودن نرخ ارز وارداتی ایجاد می‌کند. این موضوع با سیاستهای کلان اقتصادی دولت سیزدهم مبتنی بر حمایت از صادرات و کاهش واردات هماهنگی ندارد، اما این تصمیم بانک مرکزی با سیاستهای اقتصادی دولت هماهنگ است. از سویی در سال‌‌های اخیر شاهد بودیم زمانی که نرخ ارز نیمایی از ارز آزاد فاصله می‌گیرد، ۴۰ تا ۵۰ میلیارد دلار ثبت سفارش در صف قرار می‌گیرد. گرچه این اعداد و ارقام ممکن است محقق نشود، اما نشان‌دهنده این است که چگونه جذابیت واردات نسبت به صادرات افزایش یافته و در مقابل، صادرات یارانه‌ای را به واردات پرداخت می‌کند. این درحالی‌است که اگر فاصله نرخ ارز آزاد و نیمایی با سیاستهای بانک مرکزی نزدیک و مشکلات رفع تعهد ارزی مرتفع شود، مشکلات صادرکنندگان نیز حل شده و اقتصاد از این رویه سود می‌برد. بنابراین تصمیم بانک مرکزی در رابطه با تغییر تسعیر نرخ ارز یک گام مهم در راستای تک‌نرخی کردن ارز است و اهمیت بسزایی دارد. از سویی این موضوع می‌تواند یک قدم بسیار مهم در جهت حمایت از صادرات نیز قلمداد شود. همواره بسیاری از کارشناسان اقتصادی، بر کاهش فاصله نرخ ارز بازار آزاد و نیمایی تأکید کرده‌اند؛ حالا که بانک مرکزی در این جهت حرکت کرده، باید این مسئله را به فال نیک گرفت.