وبــــا بیماری عفونی شایع در تابستان
هر سال با فرارسيدن تابستان بيمارهايي در كشور شايع مي‌شوند كه سلامت مردم را به مخاطره می‌اندازند. يكي از این بیماری‌ها وباست که گرم شدن هوا شرایط را برای رشد باکتری آن فراهم می‌کند. این بیماری در زمان همه‌گيري عده زيادي را مبتلا می‌کند و به كام مرگ مي‌فرستد. بررسی‌های سازمان بهداشت جهانی حاکی از این است که سالانه در جهان حدود چهار میلیون نفر به این بیماری مبتلا می‌شوند که تقریباً ۱۴۳ هزار نفر از آن‌ها جان خود را از دست
می‌دهند.
بیتا مهدوی روزنامه نگار
دکتر مهرناز صدوقی، متخصص گوارش در مورد این بیماری به «آتیه‌نو» می‌گوید: «وبا يك بيماري اسهالي حاد است كه مي‌تواند طي چند ساعت موجب دهيدراتاسيون (از دست رفتن آب و املاح بدن) به‌صورت شديد و پيش‌رونده شود. این بیماری توسط یک باکتری به نام ويبريوکلرا به وجود می‌آید که با ترشح سم باعث دفع بیش از حد آب و املاح بدن از دیواره روده می‌شود و به همین دلیل معمولاً با علامت اسهال همراه است.» عامل بيماري‌زاي وبا مدت زيادي در آب زنده مي‌ماند و از طريق خوردن آب آشاميدني آلوده، غذاي آلوده، مدفوع و فاضلاب قابل انتقال است و می‌توان گفت که شيوع ناگهاني بيماري وبا ناشي از آلودگي منابع آب است.
اين متخصص بيماري‌هاي گوارش در مورد علائم بيماري وبا يادآوري مي‌كند: «اين بيماري با اسهال آبكي و بدون درد شروع مي‌شود كه بعد از مدتي بیمار استفراغ می‌کند و به علت كم شدن آب بدن، وزن از دست مي‌دهد، دچار ضعف و سرگيجه و ساير علائم از قبيل كم‌ادراري يا قطع كامل ادرار، نبض ضعيف، پوست چروكيده، چشمان گودرفته و شكم فرورفته مي‌شود.»
او می‌گوید: «دوره نهفتگي این بیماری معمولاً یک تا سه روز است، اما مي‌تواند از چندين ساعت تا پنج روز هم طول بکشد. علائم بيماري معمولاً دو تا سه روز طول مي‌كشد، اگرچه در بعضي بيماران تا پنج روز نيز ادامه مي‌يابد. بيشتر افراد از زمان شروع بيماري تا چند روز پس از بهبود قادر به انتقال بيماري به ديگران هستند. به‌ندرت ممكن است بيمار، ويبريوكلرا را براي چندين ماه از طريق مدفوع دفع كند. درمان با آنتي‌بيوتيك مي‌تواند در كاهش طول مدت علائم و سرايت بيماري مؤثر باشد».
راه‌های انتقال وبا
دکتر صدوقی در مورد راه‌های انتقال این بیماری می‌گوید: «مصرف آب آلوده به مدفوع، آلودگی آب توسط مدفوع به‌طور ثانوی، دفع ناصحیح فاضلاب و نشت آن به آب آشامیدنی منابع آب حفاظت نشده مانند چاه‌ها، دریاچه‌ها، استخرها، جوی‌ها، آشامیدنی و خوراک آلوده مانند سبزی‌ها و میوه‌هایی که با آب آلوده شسته شده و آلودگی غذاهای پخته شده بعد از تهیه، تماس مستقیم دست با ترشحات اسهالی بیمار مبتلا به وبا، استحمام یا شست‌وشوی لوازم آشپزخانه در آب آلوده، یخ آلوده که از آب آلوده تهیه شده باشد، غذاهای دریایی ناپخته و خام مثل صدف و ماهی، تغذیه کودکان و نوزادان با بطری آلوده به جای شیر مادر نیز می‌تواند یک عامل انتقال بیماری باشد.»
او با اشاره به اين مطلب كه بيماري وبا در همه سنين ممكن است رخ دهد، مي‌گويد: «در مناطق بومي، كودكان آسيب‌پذيرترند و نوزاداني كه فقط از شير مادر تغذيه مي‌كنند، كمتر به وبا مبتلا مي‌شوند. وقتي بيماري وبا در يك منطقه به‌صورت آندميك (محلي) شيوع مي‌يابد، چون مردم منطقه انتظار آن را ندارند، مرگ‌و‌مير اتفاق مي‌افتد.»
بيماري وبا از طريق آب آلوده منتقل مي‌شود و از اين رو اولين اقدام فراهم كردن آب آشاميدني سالم بخصوص آب لوله‌كشي شده كلردار است زیرا كلر به مقدار 6 ميلي‌گرم در ليتر، باكتري را به‌طور كامل از ميان مي‌برد. ميكروب وبا در آب با درجه حرارت معمولي زنده مي‌ماند و حتي يخ زدن آب نيز باعث از بين رفتن آن نمي‌شود و فقط سرعت تكثيرش را كاهش مي‌دهد. دماي 56 درجه سانتي‌گراد آب به مدت 3 دقيقه و آب جوش در عرض چند ثانيه، ميكروب وبا را نابود مي‌كند. اين متخصص بيماري‌هاي گوارش مي‌افزايد: «با پرهيز از خوردن مواد غذايي سرد و پخته نشده يا ميوه و سبزي‌هاي تازه و خام و جوشاندن آب با استفاده از آب تصفيه شده مي‌توان از ابتلا به بيماري وبا پيشگيري كرد و براي جلوگيري از انتشار وبا نيز بايد دفع فضولات انساني به‌صورت بهداشتي صورت گيرد.»
برخورد با افراد مشكوك
او در مورد برخورد با افراد مشكوك به وبا مي‌گويد: «در شرايط عادي، بيشتر بيماران را مي‌توان به‌طور سرپايي و با مايع‌درمــاني خوراكي (مثل محلول او.آر.اس) و تجويز آنتي‌بيوتيك درمان كرد. در شرايط همه‌گيري، بهتر است بيماران بستري شوند و تحت مراقبت قرار گيرند. گاهي هم بدن بيمار، آن‌قدر آب از دست مي‌دهد كه نمي‌توان با مايعات خوراكي كمبود آن را جبران كرد و از اين رو به جايگزيني مايعات با محلول‌هاي تزريقي (سرم‌درماني) نياز دارد. محلول او.آر.اس در همه كشورها براي مقابله با وبا و اسهال‌هاي شديد به كار مي‌رود و مصرف به اندازه آن نجات بيمار را تضمين مي‌كند. البته در موارد حاد، مايعات بدن از طريق تزريق سرم انجام مي‌شود. داروهاي پادزيست (آنتي‌بيوتيك) دوره بيماري را كوتاه مي‌كند، اما به اندازه مصرف فراوان آب مفيد نيست. در موارد همه‌گيري بروز هرنوع حالت اسهال يا تهوع بايد جدي گرفته شود.»
بيماري مسافران
این متخصص گوارش در مورد بيماري اسهال مسافران يادآوري مي‌كند: «با توجه به اينكه فصل تابستان فصل مسافرت است، هم‌وطنان عزيز بايد تمهيدات لازم را براي پيشگيري از ابتلا به بيماري اسهال مسافران به كار ببرند. اسهال مسافران به نوعي از اسهال گفته مي‌شود كه بر اثر سفر از مناطق توسعه‌يافته‌تر به مناطق كمتر توسعه‌يافته رخ مي‌دهد. فردي كه از يك منطقه شهري با سطح اجتماعي و اقتصادي بالاتر به يك منطقه روستايي با امكانات بهداشتي كمتر سفر مي‌كند، بر اثر تماس با ميكروب‌هايي كه با آن‌ها تماس دائمي نداشته، بيمار مي‌شود.»
او با اشاره به اين مطلب كه اسهال مسافران، شايع‌ترين بيماري درگيركننده مسافران هنگام سفر است، مي‌گويد: «بيماران مبتلا علائم مختلفي از قبيل دل‌پيچه، اسهال، احساس دفع كلي، تهوع، تب يا حتي خون در مدفوع (اسهال خوني) از خود نشان مي‌دهند. نسبت ابتلا به وبا در مرد و زن يكسان است و تقريباً همه افراد در معرض خطر هستند، اما افراد ميانسال و كساني كه بيماري‌هاي زمينه‌اي مثل بيماري‌هاي قلبي- عروقي و اختلالات كليوي يا اعضاي مصنوعي داخل بدن (پروتز) دارند، بيشتر در معرض خطرند و اگر دچار اسهال مسافرتي شوند، به مراتب بيشتر از افراد سالم عارضه نشان خواهند داد. اسهال مسافران اغلب بدون درمان بهبود مي‌يابد و بيماران نيازي هم به پزشك پيدا نمي‌كنند، اما اگر هنگام ابتلا علائمي از قبيل تب شديد و اسهال خوني ديده شد يا بيماري با مصرف داروهاي تجويزشده كنترل نشد، هرچه سريع‌تر بايد به پزشك مراجعه شود.» این پزشک مي‌گويد: «هر بيماري كه به اسهال مسافرتي مبتلا شود، بايد ميزان مصرف مايعات را بالا ببرد، يعني يك تا يك‌ونيم برابر بيشتر از زماني كه بيمار نبوده، مايعات دريافت كند و به ميزان دفعاتي كه دستشويي مي‌رود نيز یک تا دو ليوان آب بنوشد. بهتر است بيماران حين اسهال و يك هفته بعد از بهبودي غذاهاي چرب و پرحجم و ميوه‌‌ها را كمتر مصرف كنند.» مسافران بايد آب آشاميدني سالم و تصفيه‌شده بنوشند و از خوردن غذاهايي كه در محيط‌هاي ناسالم تهيه مي‌شود خودداری کنند.
اين متخصص بيماري‌هاي گوارش در مورد علائم بيماري وبا يادآوري مي‌كند: «اين بيماري با اسهال آبكي و بدون درد شروع مي‌شود كه بعد از مدتي بیمار استفراغ می‌کند و به علت كم شدن آب بدن، وزن از دست مي‌دهد، دچار ضعف و سرگيجه و ساير علائم از قبيل كم‌ادراري يا قطع كامل ادرار، نبض ضعيف، پوست چروكيده، چشمان گودرفته و شكم فرورفته مي‌شود.»
او می‌گوید: «دوره نهفتگي این بیماری معمولاً یک تا سه روز است، اما مي‌تواند از چندين ساعت تا پنج روز هم طول بکشد. علائم بيماري معمولاً دو تا سه روز طول مي‌كشد، اگرچه در بعضي بيماران تا پنج روز نيز ادامه مي‌يابد. بيشتر افراد از زمان شروع بيماري تا چند روز پس از بهبود قادر به انتقال بيماري به ديگران هستند. به‌ندرت ممكن است بيمار، ويبريوكلرا را براي چندين ماه از طريق مدفوع دفع كند. درمان با آنتي‌بيوتيك مي‌تواند در كاهش طول مدت علائم و سرايت بيماري مؤثر باشد».
راه‌های انتقال وبا
دکتر صدوقی در مورد راه‌های انتقال این بیماری می‌گوید: «مصرف آب آلوده به مدفوع، آلودگی آب توسط مدفوع به‌طور ثانوی، دفع ناصحیح فاضلاب و نشت آن به آب آشامیدنی منابع آب حفاظت نشده مانند چاه‌ها، دریاچه‌ها، استخرها، جوی‌ها، آشامیدنی و خوراک آلوده مانند سبزی‌ها و میوه‌هایی که با آب آلوده شسته شده و آلودگی غذاهای پخته شده بعد از تهیه، تماس مستقیم دست با ترشحات اسهالی بیمار مبتلا به وبا، استحمام یا شست‌وشوی لوازم آشپزخانه در آب آلوده، یخ آلوده که از آب آلوده تهیه شده باشد، غذاهای دریایی ناپخته و خام مثل صدف و ماهی، تغذیه کودکان و نوزادان با بطری آلوده به جای شیر مادر نیز می‌تواند یک عامل انتقال بیماری باشد.»
او با اشاره به اين مطلب كه بيماري وبا در همه سنين ممكن است رخ دهد، مي‌گويد: «در مناطق بومي، كودكان آسيب‌پذيرترند و نوزاداني كه فقط از شير مادر تغذيه مي‌كنند، كمتر به وبا مبتلا مي‌شوند. وقتي بيماري وبا در يك منطقه به‌صورت آندميك (محلي) شيوع مي‌يابد، چون مردم منطقه انتظار آن را ندارند، مرگ‌و‌مير اتفاق مي‌افتد.»
بيماري وبا از طريق آب آلوده منتقل مي‌شود و از اين رو اولين اقدام فراهم كردن آب آشاميدني سالم بخصوص آب لوله‌كشي شده كلردار است زیرا كلر به مقدار 6 ميلي‌گرم در ليتر، باكتري را به‌طور كامل از ميان مي‌برد. ميكروب وبا در آب با درجه حرارت معمولي زنده مي‌ماند و حتي يخ زدن آب نيز باعث از بين رفتن آن نمي‌شود و فقط سرعت تكثيرش را كاهش مي‌دهد. دماي 56 درجه سانتي‌گراد آب به مدت 3 دقيقه و آب جوش در عرض چند ثانيه، ميكروب وبا را نابود مي‌كند. اين متخصص بيماري‌هاي گوارش مي‌افزايد: «با پرهيز از خوردن مواد غذايي سرد و پخته نشده يا ميوه و سبزي‌هاي تازه و خام و جوشاندن آب با استفاده از آب تصفيه شده مي‌توان از ابتلا به بيماري وبا پيشگيري كرد و براي جلوگيري از انتشار وبا نيز بايد دفع فضولات انساني به‌صورت بهداشتي صورت گيرد.»
برخورد با افراد مشكوك
او در مورد برخورد با افراد مشكوك به وبا مي‌گويد: «در شرايط عادي، بيشتر بيماران را مي‌توان به‌طور سرپايي و با مايع‌درمــاني خوراكي (مثل محلول او.آر.اس) و تجويز آنتي‌بيوتيك درمان كرد. در شرايط همه‌گيري، بهتر است بيماران بستري شوند و تحت مراقبت قرار گيرند. گاهي هم بدن بيمار، آن‌قدر آب از دست مي‌دهد كه نمي‌توان با مايعات خوراكي كمبود آن را جبران كرد و از اين رو به جايگزيني مايعات با محلول‌هاي تزريقي (سرم‌درماني) نياز دارد. محلول او.آر.اس در همه كشورها براي مقابله با وبا و اسهال‌هاي شديد به كار مي‌رود و مصرف به اندازه آن نجات بيمار را تضمين مي‌كند. البته در موارد حاد، مايعات بدن از طريق تزريق سرم انجام مي‌شود. داروهاي پادزيست (آنتي‌بيوتيك) دوره بيماري را كوتاه مي‌كند، اما به اندازه مصرف فراوان آب مفيد نيست. در موارد همه‌گيري بروز هرنوع حالت اسهال يا تهوع بايد جدي گرفته شود.»
بيماري مسافران
این متخصص گوارش در مورد بيماري اسهال مسافران يادآوري مي‌كند: «با توجه به اينكه فصل تابستان فصل مسافرت است، هم‌وطنان عزيز بايد تمهيدات لازم را براي پيشگيري از ابتلا به بيماري اسهال مسافران به كار ببرند. اسهال مسافران به نوعي از اسهال گفته مي‌شود كه بر اثر سفر از مناطق توسعه‌يافته‌تر به مناطق كمتر توسعه‌يافته رخ مي‌دهد. فردي كه از يك منطقه شهري با سطح اجتماعي و اقتصادي بالاتر به يك منطقه روستايي با امكانات بهداشتي كمتر سفر مي‌كند، بر اثر تماس با ميكروب‌هايي كه با آن‌ها تماس دائمي نداشته، بيمار مي‌شود.»
او با اشاره به اين مطلب كه اسهال مسافران، شايع‌ترين بيماري درگيركننده مسافران هنگام سفر است، مي‌گويد: «بيماران مبتلا علائم مختلفي از قبيل دل‌پيچه، اسهال، احساس دفع كلي، تهوع، تب يا حتي خون در مدفوع (اسهال خوني) از خود نشان مي‌دهند. نسبت ابتلا به وبا در مرد و زن يكسان است و تقريباً همه افراد در معرض خطر هستند، اما افراد ميانسال و كساني كه بيماري‌هاي زمينه‌اي مثل بيماري‌هاي قلبي- عروقي و اختلالات كليوي يا اعضاي مصنوعي داخل بدن (پروتز) دارند، بيشتر در معرض خطرند و اگر دچار اسهال مسافرتي شوند، به مراتب بيشتر از افراد سالم عارضه نشان خواهند داد. اسهال مسافران اغلب بدون درمان بهبود مي‌يابد و بيماران نيازي هم به پزشك پيدا نمي‌كنند، اما اگر هنگام ابتلا علائمي از قبيل تب شديد و اسهال خوني ديده شد يا بيماري با مصرف داروهاي تجويزشده كنترل نشد، هرچه سريع‌تر بايد به پزشك مراجعه شود.» این پزشک مي‌گويد: «هر بيماري كه به اسهال مسافرتي مبتلا شود، بايد ميزان مصرف مايعات را بالا ببرد، يعني يك تا يك‌ونيم برابر بيشتر از زماني كه بيمار نبوده، مايعات دريافت كند و به ميزان دفعاتي كه دستشويي مي‌رود نيز یک تا دو ليوان آب بنوشد. بهتر است بيماران حين اسهال و يك هفته بعد از بهبودي غذاهاي چرب و پرحجم و ميوه‌‌ها را كمتر مصرف كنند.» مسافران بايد آب آشاميدني سالم و تصفيه‌شده بنوشند و از خوردن غذاهايي كه در محيط‌هاي ناسالم تهيه مي‌شود خودداری کنند.