مالیات و جذابیت سرمایه‌گذاری در تولید
مهدی سرمست کارشناس مرکز پژوهش‌های مجلس
درباره شیوه مالیات‌ستانی تاکنون مباحث مختلفی مطرح شده است. باید دقت شود، دریافت مالیات به تولید و اشتغال لطمه نزند. در شیوه فعلی اخذ مالیات، ظلمی به بخش تولید صورت نمی‌گیرد؛ زیرا برای مشاغل هم معافیت‌هایی در نظر گرفته شده است. ضمن آنکه مشاغل کوچک می‌توانند از دو روش به انتخاب خود مالیات دهند؛ یا اظهار‌نامه کامل ارائه دهند یا مالیات برآوردی را خود سازمان مالیاتی محاسبه کند. سازمان مالیاتی با این دو شیوه حق انتخاب را به خود صاحبان مشاغل می‌دهند و قانونگذار هم این حق انتخاب را به مشاغل داده است.
سازمان امور مالیاتی در دو سال گذشته به شركت‌هاي توليدي و مشاغل آسیب‌دیده از کرونا تخفیف خوبی ارائه کرده است. بر اساس تصمیماتی که گرفته شده، نرخ مالیات شركت‌هاي تولیدی در سال 1401 پنج واحد درصد کاهش می‌یابد؛ يعني به جاي 25 درصد، شركت‌هاي توليدي امسال با نرخ 20 درصد مشمول ماليات مي‌شوند. همچنين مطابق قانون بودجه سال 1400 و 1401 به مشاغل آسيب‌ديده از كرونا پنج واحد درصد تخفيف داده شد. به این معنا که اگر کسب‌و‌کاری در سال‌های قبل با نرخ مؤثر 21 درصد به طور میانگین مالیات پرداخت می‌کرد و مشمول مالیات می‌شد، در واقع طبق قانون بودجه سال 1400 و 1401، در راستای اعمال تخفیف پنج درصدی برای مشاغل آسیب‌دیده از کرونا و جبران خسارت آنها، با نرخ مؤثر 16 درصد مشمول مالیات شده؛ بنابراين سياستگذار در دو سال گذشته در عين كنترل فرار مالياتي، رويكرد حمايت از فعالان اقتصادي را داشته است.
اما درباره اینکه مالیات عادلانه به تولید لطمه نزند و حتی بیشتر به آن کمک کند، دو بحث مطرح است که باید به طور جد پیگیری شود. بحث اول این است که تکمیل سامانه مؤدیان و پایانه‌های فروشگاهی بسیار اهمیت دارد. اگر این سامانه برقرار شود، بر اساس صورتحساب‌های الکترونیک بین تمام بخش‌های اقتصادی، مالیات به شکل عادلانه اخذ می‌شود و نگرانی‌هایی که بابت رفتارهای نامناسب ممیزها با فعالان کسب‌و‌کار وجود داشت تا حدود زیادی برطرف خواهد شد. ضمن آنکه مقداری از دردسرهای مشاغل و فعالیت‌های تولیدی کم می‌شود.
نکته دیگر اینکه اگر قانونگذار عزم جدی داشته و طرح مالیات بر عایدی سرمایه را که در واقع نوعی مالیات بر جایگزین‌های مخرب تولید است، اجرایی کند، بخش دیگری از مشکلات حل خواهد شد. اگر برای سفته‌بازی و فعالیت‌های نامولد مالیات در نظر گرفته شود، این سیاست می‌تواند بر جذاب شدن تولید و کسب‌و‌کارها تأثیرگذار باشد. اکنون ما در نظام فعلی و ساختار فعلی مالیاتی از کسب‌و‌کارها و فعالان اقتصادی که کار مفید اقتصادی انجام می‌دهند، مالیات اخذ می‌کنیم اما از دلالان و سوداگران که باعث اختلال در بازارهای مختلف می‌شوند، هیچ مالیاتی اخذ نمی‌کنیم. اگر قشر غیر‌مولد مشمول مالیات با نرخ بالا شود، یعنی فعالیت‌های سوداگرانه و غیر‌مولد در چهار دارایی ملک، خودرو، طلا و ارز مشمول مالیات شوند، بخش تولید جذاب‌تر می‌شود. امیدواریم سرمایه‌گذاری‌ها در بخش مشاغل و شرکت‌های تولیدی افزایش یابد.
وضع ماليات بر عايدي سرمايه، ضرورتي قطعي براي جذابيت‌زدايي از فعاليت‌هاي سوداگرانه و غير‌مولد است؛ زيرا مابه‌التفاوت قيمت خريد و فرش دارايي‌هاي سوداگري را مشمول ماليات مي‌كند. اين ماليات مي‌تواند هم براي بهبود كارايي اقتصادي و هم بهبود عدالت مالياتي مفيد باشد. البته بايد توجه داشت اين ماليات به تنهايي براي هدايت منابع به سمت توليد كافي نيست. همزمان با اجراي اين ماليات لازم است اولاً نرخ ماليات بر واحدهاي توليدي كاهش و علاوه بر آن، وضعيت شاخص‌هايي همچون سهولت كسب‌و‌كار، سهولت صدور مجوز ارتقاء و مشكلات توليدكنندگان؛ بخصوص ريسك‌ها و نااطميناني‌هاي بازارهاي مختلف، مداخلات از قبل اعلام نشده در صادرات و واردات و مشكلات تأمين مالي شركت‌ها توسط دولت كاهش يابد. اگر اقدامات فوق در جذابيت‌زدايي از فعاليت‌هاي غير‌مولد و ايجاد جذابيت براي فعاليت توليدي انجام شود، مي‌توان شاهد رشد سرمايه‌گذاري در توليد بود.
سازمان امور مالیاتی در دو سال گذشته به شركت‌هاي توليدي و مشاغل آسیب‌دیده از کرونا تخفیف خوبی ارائه کرده است. بر اساس تصمیماتی که گرفته شده، نرخ مالیات شركت‌هاي تولیدی در سال 1401 پنج واحد درصد کاهش می‌یابد؛ يعني به جاي 25 درصد، شركت‌هاي توليدي امسال با نرخ 20 درصد مشمول ماليات مي‌شوند. همچنين مطابق قانون بودجه سال 1400 و 1401 به مشاغل آسيب‌ديده از كرونا پنج واحد درصد تخفيف داده شد. به این معنا که اگر کسب‌و‌کاری در سال‌های قبل با نرخ مؤثر 21 درصد به طور میانگین مالیات پرداخت می‌کرد و مشمول مالیات می‌شد، در واقع طبق قانون بودجه سال 1400 و 1401، در راستای اعمال تخفیف پنج درصدی برای مشاغل آسیب‌دیده از کرونا و جبران خسارت آنها، با نرخ مؤثر 16 درصد مشمول مالیات شده؛ بنابراين سياستگذار در دو سال گذشته در عين كنترل فرار مالياتي، رويكرد حمايت از فعالان اقتصادي را داشته است.
اما درباره اینکه مالیات عادلانه به تولید لطمه نزند و حتی بیشتر به آن کمک کند، دو بحث مطرح است که باید به طور جد پیگیری شود. بحث اول این است که تکمیل سامانه مؤدیان و پایانه‌های فروشگاهی بسیار اهمیت دارد. اگر این سامانه برقرار شود، بر اساس صورتحساب‌های الکترونیک بین تمام بخش‌های اقتصادی، مالیات به شکل عادلانه اخذ می‌شود و نگرانی‌هایی که بابت رفتارهای نامناسب ممیزها با فعالان کسب‌و‌کار وجود داشت تا حدود زیادی برطرف خواهد شد. ضمن آنکه مقداری از دردسرهای مشاغل و فعالیت‌های تولیدی کم می‌شود.
نکته دیگر اینکه اگر قانونگذار عزم جدی داشته و طرح مالیات بر عایدی سرمایه را که در واقع نوعی مالیات بر جایگزین‌های مخرب تولید است، اجرایی کند، بخش دیگری از مشکلات حل خواهد شد. اگر برای سفته‌بازی و فعالیت‌های نامولد مالیات در نظر گرفته شود، این سیاست می‌تواند بر جذاب شدن تولید و کسب‌و‌کارها تأثیرگذار باشد. اکنون ما در نظام فعلی و ساختار فعلی مالیاتی از کسب‌و‌کارها و فعالان اقتصادی که کار مفید اقتصادی انجام می‌دهند، مالیات اخذ می‌کنیم اما از دلالان و سوداگران که باعث اختلال در بازارهای مختلف می‌شوند، هیچ مالیاتی اخذ نمی‌کنیم. اگر قشر غیر‌مولد مشمول مالیات با نرخ بالا شود، یعنی فعالیت‌های سوداگرانه و غیر‌مولد در چهار دارایی ملک، خودرو، طلا و ارز مشمول مالیات شوند، بخش تولید جذاب‌تر می‌شود. امیدواریم سرمایه‌گذاری‌ها در بخش مشاغل و شرکت‌های تولیدی افزایش یابد.
وضع ماليات بر عايدي سرمايه، ضرورتي قطعي براي جذابيت‌زدايي از فعاليت‌هاي سوداگرانه و غير‌مولد است؛ زيرا مابه‌التفاوت قيمت خريد و فرش دارايي‌هاي سوداگري را مشمول ماليات مي‌كند. اين ماليات مي‌تواند هم براي بهبود كارايي اقتصادي و هم بهبود عدالت مالياتي مفيد باشد. البته بايد توجه داشت اين ماليات به تنهايي براي هدايت منابع به سمت توليد كافي نيست. همزمان با اجراي اين ماليات لازم است اولاً نرخ ماليات بر واحدهاي توليدي كاهش و علاوه بر آن، وضعيت شاخص‌هايي همچون سهولت كسب‌و‌كار، سهولت صدور مجوز ارتقاء و مشكلات توليدكنندگان؛ بخصوص ريسك‌ها و نااطميناني‌هاي بازارهاي مختلف، مداخلات از قبل اعلام نشده در صادرات و واردات و مشكلات تأمين مالي شركت‌ها توسط دولت كاهش يابد. اگر اقدامات فوق در جذابيت‌زدايي از فعاليت‌هاي غير‌مولد و ايجاد جذابيت براي فعاليت توليدي انجام شود، مي‌توان شاهد رشد سرمايه‌گذاري در توليد بود.