کارشناس متخصص ارزیابی و تعالی خدمات درمانی عنوان کرد
سلامت هوشمند؛ انقلابی در عرصه درمان
رشد شتابان علم و دانش در دنیای کنونی، فاصله عمیقی بین تعدد و کیفیت دستاوردهای امروزه بشر با همه ادوار تاریخ ایجاد کرده است. اینک به مدد فناوریهای نوین، چهره زندگی بشرنسبت به دهه‌های گذشته دستخوش تغییرات بزرگی شده و این دگرگونی همچنان با سرعت در حال پیشروی است. نظام‌های سلامت نیز از نتایج این دستاوردها دور نمانده و تحولات بزرگی را در عرصه خدمات شاهد بوده‌اند. اینک پدیده‌هایی مانند ربات‌های جراحی، تشخیص و پیش‌بینی بیماری‌ها از طریق هوش مصنوعی و تصویربرداری‌های پزشکی از طریق «یادگیری ماشین» و بسیاری پدیده‌های دیگر در کشورهای پیشرفته ظهور کرده و همگامی سایر کشورها با این فناوری‌ها را اجتناب‌ناپذیر کرده است.
سلاله صدرایی روزنامه‌نگار
کارشناس متخصص اداره کل ارزیابی و تعالی خدمات درمانی سازمان تأمین‌اجتماعی، نظام‌های سلامت را دستخوش تحولات بزرگ در عرصه بین‌المللی عنوان کرد که به سرعت در مسیر سلامت هوشمند گام برداشته و با پیدایش فناوریهای نوظهور انقلابی در حوزه درمان ایجاد شده است. در این راستا، ضمن معرفی این فناوری‌ها شامل واقعیت افزوده، اینترنت اشیاء، کلان‌داده‌ها، رایانش ابری، هوش مصنوعی، یادگیری ماشین، رباتیک پیشرفته و چاپ سه‌بعدی به عنوان سوخت‌رسان این انقلاب، بهره‌مندی از ابرروندها (مگاترندها) را نه‌تنها سبب ارتقاء کیفیت و کمیت خدمات درمانی دانست بلکه منجر به کاهش هزینه‌ها به‌ویژه برای سازمان‌های بیمه‌گر بیان کرد. شراره میرسعیدی در ششمین سلسله نشست‌های «نقش فناوریهای تأمین‌اجتماعی و بیمه‌های اجتماعی در تحقق سیاست‌های کلی تأمین‌اجتماعی» با موضوع «نقش فناوریهای نوظهور در ارتقاء نظام سلامت» که از سوی مؤسسه عالی پژوهش تأمین‌اجتماعی برگزار شد، افزود: «با توجه به اهمیت جایگاه حوزه سلامت در جامعه و در سطح بین‌الملل، بررسی و پیش‌بینی این مسأله که صنعت سلامت به کدام سمت در حرکت است و آینده این صنعت در کشور چگونه خواهد بود، از مباحث بسیار مهم به شمار می‌رود. در حال حاضر دنیا در مسیر انقلاب صنعتی چهارم به پیش می‌رود. از یک‌سو ما با گسترش فناوریهای نوظهور و پیچیده‌ای مانند اینترنت اشیاء، فناوریهای موبایل، هوش مصنوعی و... مواجه هستیم و از سوی دیگر با ادغام مراقبت‌های بهداشتی و درمانی از طریق فناوری برخورد داریم.» وی اظهار کرد: «به این ترتیب می‌توان گفت ما در مسیر یک تحول بزرگ قرار داریم؛ هرچند به‌‌رغم پیشرفت‌های چشمگیری که در حوزه سلامت انجام شده، چالش‌های جدی نیز در این حوزه در سطح بین‌الملل وجود دارد که یکی از مهمترین آن، هزینه‌های بالای درمان و فشار اقتصادی ناشی از افزایش این هزینه‌ها است. معضل بعدی، مسأله سالمندی است که در سطح دنیا رو به رشد است. با توجه به افزایش جمعیت سالمند، شیوع بیماری‌‌های مزمن نیز اتفاق می‌افتد. این درحالی است که مسأله کمبود نیروهای متخصص در سطح دنیا بر این مشکلات افزوده می‌شود. امروزه نمی‌توان اثر فناوریهای نوین را بر زندگی طولانی و سالم انکار کرد. در شرایط فعلی اندیشمندان به این نتیجه رسیده‌اند اصلی‌ترین روندی که می‌تواند به این چالش‌ها پاسخ دهد، حرکت به سمت دیجیتالی شدن است که به تبع آن بسیاری از محدودیت‌های حوزه نظام سلامت برطرف و جبران می‌شود.»
هدف سلامت هوشمند چیست؟
کارشناس متخصص اداره کل ارزیابی و تعالی خدمات درمانی گفت: «با مطرح شدن بحث فناوریهای نوین در حوزه درمان، باید دید هدف اصلی از سلامت هوشمند چیست؟ هدف اصلی، ارتقاء سلامت به جایگاه بالاتر در سطح جامعه با روندی یکنواخت، یکپارچه و خصوصی است. باید توجه داشت، مفهوم خصوصی به کار رفته در مقابل واژه «عمومی» نیست بلکه به معنای شخصی‌سازی درمان است و در واقع بر یک نوع سلامت ایمن و کارآمد تکیه دارد و امکان دسترسی به سلامت را در هر لحظه میسر می‌سازد.» میرسعیدی خدمات هوشمند را دارای تعاریف متعدد عنوان کرد و ادامه داد: «خدمات هوشمند حوزه سلامت به معنای «فرایند نظارت و اندازه‌گیری مداوم شرایط زندگی و وضعیت سلامت بیماران از راه دور» تعریف شده که با استفاده از دستگاه‌های کوچک سنجش، اطلاعات حیاتی افراد جمع‌آوری و در زندگی روزمره آنها استفاده می‌شود. با مطرح شدن خدمات هوشمند در حوزه سلامت، سازمان جهانی بهداشت در سال 2000 سلامت الکترونیک را به عنوان راهبرد حوزه سلامت معرفی کرد و به این ترتیب، ورود به حوزه خدمات الکترونیک به عنوان استراتژی جهانی مطرح شد. این سازمان سپس در سال 2018 راهبرد جهانی سلامت دیجیتال را ارائه داد. یکی از مهمترین اهدافی را که سازمان جهانی بهداشت دنبال می‌کرد، ترویج زندگی سالم و رفاه برای همه، در همه جا و هر سنی است. بر این اساس، تسریع در پذیرش سلامت دیجیتال در کنار تقویت تعهد و ظرفیت اقدامات مورد نیاز مورد توجه قرار گرفت.» وی یکی دیگر از اهداف مهم در راستای گسترش سلامت هوشمند را بحث نوآوری و انجام تحقیقات مختلف در زمینه‌های سلامت عنوان کرد و افزود: «این اقدام می‌تواند نتایج گران‌بهایی را به دنبال داشته باشد. سازمان جهانی بهداشت چشم‌اندازی را که برای کشورها و ذی‌نفعان سلامت دیجیتال معرفی می‌کند، بهبود وضعیت سلامت برای همکان و در همه جا است، اما با یک شتاب و سرعتی که بتوان از فناوری مناسب در زمان مناسب استفاده کرد. در این راستا، چارچوب‌هایی نیز معرفی شده که اولین قدم، ایجاد تعهد است. باید توجه داشت، تمام ذی‌نفعان حوزه سلامت باید نسبت به اجرای این استراتژی متعهد باشند و در عین‌حال سرعت‌بخشی در تحقق آن نیز ایجاد شود؛ از جمله اینکه همکاری‌های بین سازمانی در زمینه تسهیل فرایندها به وجود آید. به طور حتم یک سازمان به‌تنهایی نمی‌تواند این هدف را به پیش برد. همچنین لازم است فرایندهایی برای ارزیابی و نظارت بر این استراتژی درنظر گرفته شود. مهمتر اینکه این چرخه به طور مدام تکرار شود تا امکان استفاده از تجارب ایجاد شده به دست آید.
روند تاریخی هوشمندسازی
کارشناس متخصص اداره کل ارزیابی و تعالی خدمات درمانی در مرور تاریخ تحولات صنعتی تا دستیابی به فناوریهای نوین هوشمندسازی، تصریح کرد: «جهان تاکنون سه انقلاب صنعتی را شاهد بوده است. نخستین انقلاب صنعتی در سال 1784 اتفاق افتاد. در این زمان بشر توانست نیروی مکانیکی را رام کند. توسعه ماشین بخار نقش اساسی در این انقلاب بازی می‌کند. پس از آن وارد انقلاب صنعتی دوم شدیم که در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم اتفاق افتاد. در این دوره با ظهور اشکال نوینی از تولید محصولات صنعتی و تولید انبوه روبه‌رو هستیم که عصر علم و تولید انبوه نامیده می‌شود. به دنبال آن وارد انقلاب صنعتی سوم شدیم که پردازش اطلاعات، سامانه‌های دیجیتالی و ارتباطات مدرن ایجاد شد و امروز وارد انقلاب صنعتی چهارم شده‌ایم که گفته می‌شود اولین‌بار در سال 2016 «کلاوس شواب» در کنفرانس جهانی اقتصاد آن را مطرح کرد و امروزه با فناوریهای پیچیده و نوینی برخورد داریم و می‌توانیم استفاده‌های متعددی از این فناوری‌ها داشته باشیم.» میرسعیدی گفت: «در واقع انقلاب صنعتی چهارم می‌تواند جهان‌های فیزیکی، دیجیتالی و زیستی را کنار هم قرار داده و به هم جوش دهد و در تمام ابعاد زندگی، رشته‌ها و صنایع اثربخشی داشته باشد و ما امروزه شاهد پیشرفت در رباتیک، اتوماسیون، بحث‌های هوش مصنوعی، چاپ سه‌بعدی، اینترنت اشیاء و سایر فناوریهای کلیدی هستیم که در واقع سوخت‌رسان این انقلاب هستند و می‌توانند عملکرد اقتصاد مدرن را به صورت ریشه‌ای متحول کنند.» وی با اشاره به تأثیر فناوریهای نوین بر روی ابعاد زندگی شامل بعد اقتصادی، انسانی و حتی مسائل اخلاقی، اظهار کرد: «اگر با «ابرروند»هایی که در این انقلاب مطرح هستند، آشنایی داشته باشیم و بتوانیم مزایا و معایب آن را بشناسیم، می‌توانیم برای تغییرات بزرگ خود را آماده کنیم. یادمان باشد موجی که آغاز شده و با شتاب در حال پیشرفت است اگر نتوانیم اثرگذاری و اثرپذیری در آن داشته باشیم و ساعتی را در غفلت بگذرانیم، ممکن است فاصله‌ای بین ما و دنیا ایجاد شده و این فاصله به قدری بزرگ باشد که جبران آن دشوار شود.» کارشناس متخصص اداره کل ارزیابی و تعالی خدمات درمانی با بیان اینکه واژه «تحول» در بحث فناوری‌ها بسیار مهمتر از دیجیتال است، ادامه داد: «دیجیتالیزه شدن ممکن است مانند یک نوع مد روز چند صباحی وارد صنایع شود و سپس فناوری بعدی روی کار آید. اما اگر عبارت تحول وارد فرهنگ‌ها در سطح بین‌الملل شود، آن زمان است که می‌توان از نتایج آن به خوبی استفاده کرد. از طرفی، بحث دیجیتال هرچند در یکسری از کشورها توسعه بیشتری یافته، اما باید دانست دسترسی به این تحول در سطح دنیا به طور متعادل انجام می‌شود؛ حتی در سطح کشورهایی که بسیار سریع وارد این عرصه شده‌اند، توسعه دیجیتال به صورت همگون ایجاد نشده است.»
معرفی ابرروندها (مگاترندها)
میرسعیدی در ادامه ضمن معرفی ابرروندها به تشریح کاربرد هر یک از این تکنولوژی‌ها در مقوله صنعت سلامت پرداخت و افزود: «اولین موضوع در این زمینه بحث «واقعیت افزوده» است. این فناوری، انقلابی را در آموزش پزشکی ایجاد کرده و نقش پررنگی را در تغییرات آموزش داشته است. درواقع واقعیت افزوده، یک نمای فیزیکی زنده است که می‌تواند به طور مستقیم یا غیرمستقیم عناصری را در پیرامون یک دنیای واقعی افراد، اضافه یا ایجاد کند. این عناصر شامل وسایل تولیدات رایانه‌ایی از طریق دریافت و پردازش اطلاعات است که می‌تواند به صورت صوتی، ویدئو، تصویر گرافیکی و سایر ورودی‌ها باشد. این فناوری کاربردهای متعددی در صنعت سلامت دارد که از جمله آن می‌توان به بحث جراحی و آموزش اعمال جراحی اشاره کرد که نقش مهمی را در یادگیری مباحث پزشکی و تشخیص بیماری‌ها ایفا می‌کند.»
اینترنت اشیاء
وی یکی دیگر از تکنولوژی‌های ابرروند را اینترنت اشیاء یا (IOT) برشمرد و اظهار کرد: «اینترنت اشیاء برای نخستین‌بار در سال 1999 توسط «کوین اشتون» مطرح شد. این فناوری جهانی را توصیف می‌کند که همه اشیاء بی‌جان دارای هویت دیجیتال هستند و رایانه‌ها آنها را سازماندهی و مدیریت می‌کنند. در حال حاضر اینترنت همه مردم دنیا را به هم متصل کرده است. با اینترنت اشیاء، همه اشیاء از طریق شبکه یا سنسورهایی به هم متصل شده و با کاربران ارتباط پیدا می‌کنند که این رویداد نیز انقلابی را به‌ویژه در عرصه ارتباطات به وجود آورده است. این فناوری در حوزه سلامت نیز بسیار کارآمد است و در بحث ارائه خدمات پزشکی از راه دور (تله مدیسین) کاربردهای زیادی دارد.» وی کاربرد اینترنت اشیاء را برای بیمه‌های سلامت مناسب دانست و ادامه داد: «اینترنت اشیاء و فناوریهای پوشیدنی می‌تواند در مدیریت ریسک بیمه‌های سلامت کارآمد باشد و فرایندهای بیمه‌گری را در کنترل خسارت به گونه‌ای مناسب مدیریت کند.»
کلان‌داده
کارشناس متخصص اداره کل ارزیابی و تعالی خدمات درمانی با معرفی ابرروند دیگری با عنوان «کلان‌داده» افزود: «این فناوری که از سال 1984 مورد استفاده قرار گرفته، دارایی‌های اطلاعاتی در یک سازمان و یک سیستم را شامل می‌شود که از دو ویژگی شامل «حجم بالا» و «سرعت زیاد» برخوردار است. در این فناوری نیاز به پردازش نوآورانه با هزینه‌های مناسب برای اتوماسیون فرایندهای تصمیم‌گیری سازمانی و بهبود نگرش‌ها وجود دارد. در حوزه درمان، این کلان‌داده در ارتقاء پیش‌بینی وضعیت سلامت بیماران و نیز تشخیص بیماری‌ها مؤثر عمل کرده و می‌تواند از خسارات زیان‌بار برای بیمار و نظام سلامت جلوگیری کند. همچنین کلان‌داده‌ها در زمینه‌های پرونده الکترونیک بیماران، هشدار‌دهنده بهنگام، درمان سرطان با استفاده از داده‌های پزشکی، ارتقاء تصاویر پزشکی، پیشگیری از خطاهای پزشکی کاربرد مؤثر دارد.»
هوش مصنوعی
کارشناس متخصص اداره کل ارزیابی و تعالی خدمات درمانی ابرروند بعدی را هوش مصنوعی یا هوش ماشینی برشمرد و ادامه داد: «از این فناوری به عنوان ابرفناوری یاد می‌شود؛ زیرا می‌تواند بسیاری از فناوری‌ها را تحت تسلط خود داشته باشد. هوش مصنوعی به سیستمهایی گفته می‌شود که می‌تواند واکنش‌های مشابه رفتارهای انسان را شبیه‌سازی کند و از توانایی‌های درک اوضاع، فرایندهای فکری و شیوه استدلال انسان و پاسخ‌های به‌موقع برخوردار باشد. هوش مصنوعی همچنین در سطوح مختلف به کار برده می‌شود که می‌تواند شامل یک فرایند ساده مانند ضرب و تقسیم یا به پیچیدگی هدایت خودران‌‌ها باشد.» میرسعیدی تصریح کرد: «از کاربردهای هوش مصنوعی می‌توان به تشخیص بیماری‌ها و کاهش خطاهای پزشکی و کوتاه شدن زمان پاسخ‌دهی آزمایش‌ها و اسکن‌ها اشاره کرد. یکی دیگر از موارد به‌کارگیری این فناوری که امروزه بسیار متداول شده، ارتقاء مراقبت‌های اولیه و تریاژ از طریق چت‌بات‌ها یا دستیاران پزشکی و پرستاری است که به‌ویژه برای سالمندان و افراد اورژانسی کارآمد است. از دیگر کاربردهای این فناوری، پشتیبانی در تصمیم‌گیری‌های بالینی است که سبب افزایش دقت و سرعت در ارائه خدمات و کاهش هزینه‌ها می‌شود. همچنین از طریق این فناوری شتاب‌دهی در توسعه داروها، اتفاق می‌افتد. به تازگی نیز ورود اولین داروی طراحی شده توسط هوش مصنوعی در مرحله آزمایش بالینی قرار دارد.»
یادگیری ماشین
وی با اشاره به یکی دیگر از ابرروندها با عنوان «یادگیری ماشین»، افزود: «این فناوری نیز زیرشاخه‌ای از هوش مصنوعی است که به مطالعه و ساخت سیستمهایی با قابلیت یادگیری از داده‌ها می‌پردازد. در یک عبارت کلی می‌توان گفت این فناوری شامل برنامه‌های رایانه‌ای است که نحوه فکر کردن یک متخصص را در یک زمینه خاص شبیه‌سازی می‌کند. این سیستم قادر است حجم عظیمی از داده‌ها را پردازش کند و بر اساس تکنیک‌های آماری نتایج دقیقی را نیز ارائه دهد.»...
سلامت هوشمند...
کارشناس متخصص اداره کل ارزیابی و تعالی خدمات درمانی اظهار کرد: «یادگیری ماشین در تشخیص بیماری‌ها کاربرد مناسبی دارد. در همه‌گیری کرونا نیز از این فناوری در تشخیص بیماری کووید 19 از طریق صوت یا تصاویر رادیولوژی استفاده شد و در تشخیص بیماری سرطان نیز مؤثر عمل می‌کند. یکی دیگر از کاربردهای با ارزش این فناوری، پیش‌بینی عود مجدد بیماری است. این ابرروند می‌تواند بیماری‌هایی را مانند حملات قلبی و بیماری آلزایمر از طریق الگوریتم‌های ایجاد شده، پیش‌بینی کند؛ حتی ریسک بیماری‌ها را بسنجد که می‌تواند هم برای بیمار و نیز مجموعه درمانی مفید واقع شود. همچنین کشف و تولید دارو، تصویربرداری پزشکی و آنالیز تصاویر، درمان شخصی‌سازی شده، افزایش دقت در خدمات تشخیصی و درمانی و بهبود کیفیت مراقبت‌ها و کاهش هزینه‌ها از دیگر ویژگی این فناوری به شمار می‌رود.»
رباتیک پیشرفته
میرسعیدی با معرفی رباتیک پیشرفته به عنوان یکی دیگر از ابرروندها، گفت: «رباتیک، علم و فناوری طراحی، ساخت و کاربرد ربات است. ربات یک وسیله مکانیکی قابل برنامه‌ریزی است که می‌تواند بدون کمک انسان، وظایف خود را انجام داده و با محیط اطراف ارتباط برقرار کند. پیش از این ربات‌های مکانیکی وجود داشت اما امروزه ربات‌ها هوشمند شده و با انواع مکانیکی سال‌های قبل تفاوت دارند. اعضای اصلی یک ربات شامل بدنه و قسمت کنترلی است که ساختار ربات را تشکیل می‌دهد. سیستم کنترلی ربات معادل سیستم عصبی مرکزی انسان است و این بخش، همه اجزای ربات را هماهنگ و کنترل می‌کند.» وی با اشاره به کاربرد ربات‌های پیشرفته تصریح کرد: «این ربات‌ها در انواع جراحی کاربرد بسیاری دارد. همچنین در امور توانبخشی، امور لجستیکی، حمل‌ونقل، امور اداری، امور نظافت و ضدعفونی نیز می‌توان از ربات‌ها استفاده کرد. علاوه بر این در لابراتوارها و داروخانه‌ها نیز به کار گرفته می‌شوند. این در حالی است که در حال حاضر تعدادی داروخانه و بیمارستان هوشمند در سطح کشور فعالیت دارند.»
چاپ سه‌بعدی
کارشناس متخصص اداره کل ارزیابی و تعالی خدمات درمانی یکی دیگر از ابرروندها را چاپ سه‌بعدی یا «ساخت افزودنی» بیان کرد و ادامه داد: «این فناوری، خلق یک شیء فیزیکی به وسیله چاپ لایه روی لایه است که یک مدل سه‌بعدی دیجیتالی را ایجاد می‌کند. این مگاترند نیز کاربرد گسترده‌ای دارد؛ در ابعاد بزرگ در توربین‌های بادی به کار گرفته و در ابعاد کوچک برای ساخت ایمپلنت‌های پزشکی نیز استفاده می‌شود. این فناوری حوزه درمان استفاده‌های بسیاری دارد. برای مثال در جراحی ارتوپدی و تهیه پروتزهای مخصوص بیمار بسیار کارآمد است. همچنین کاربردهایی در آموزش پزشکی و دندانپزشکی دیجیتال دارد. استفاده از این فناوری در حال حاضر بسیار پرهزینه است، اما در طی زمان و با توسعه خدمات، به طور حتم قیمت‌ها نیز متعادل می‌شود.»
چگونگی ارزش‌آفرینی فناوری‌ها
میرسعیدی در بررسی اینکه فناوریهای نوپدید چگونه در نظام سلامت سبب ارزش افزوده می‌شود، اظهار کرد: «مهمترین نکته، ایجاد بهبود رفاه عمومی و همگانی است. این فناوری کمک می‌کند تا جمعیت روبه رشد سالمندان بتوانند از زندگی مستقل برخوردار شوند. همچنین امکان مدیریت منابع و مصارف را فراهم می‌کند و در بهبود مراقبت از بیماران مؤثر واقع می‌شود که در نتیجه آن، امکان تجزیه و تحلیل داده‌ها به منظور بهبود فعالیت‌های روزانه و کاهش زمان انتظار به دست می‌آید. از سوی دیگر، امکان جمع‌آوری داده‌ها در سیستم سلامت در یک حوزه کاملاً متمرکز فراهم شده و یکپارچه شدن اطلاعات با استفاده از فناوری رایانش ابری میسر می‌شود. حفظ حریم خصوصی و امنیت داده‌ها نیز امروزه بسیار مهم است که با بهره‌گیری از شبکه بلاک‌چین می‌توان به آن دست یافت. هرچند معتقدم این فناوری یک تیغه دولبه است. یکی دیگر از مزایای فناوریهای نوپدید، استفاده از اطلاعات برای کارهای پژوهشی در حوزه پزشکی است.»
ارزش افزوده در حوزه بیمه
وی افزود: «ارزش افزوده دیگری که می‌تواند برای نظام سلامت ایجاد کند، در بخش بیمه‌گری سلامت است. ایجاد شفافیت، پیشگیری از تقلب و کاهش هزینه‌های مازاد از طریق بهره‌مندی از این فناوری‌ها میسر می‌شود. همچنین شفاف‌کردن فرایندها، ثبت اقدامات به صورت هوشمند و قابل دسترس و برطرف کردن مشکلان زمان‌بر و پرهزینه از دیگر مزایا به شمار می‌رود. از سوی دیگر، فناوریهای نوین، ارزیابی ریسک افراد و مدیریت هزینه‌ها را برای سازمان‌های بیمه‌گر ساده‌تر می‌کند.»
چالش‌های فناوریهای نوپدید
کارشناس متخصص اداره کل ارزیابی و تعالی خدمات درمانی با بیان اینکه فناوریهای نوپدید، چالش‌هایی را نیز در سطح بین‌الملل پیش رو دارند، گفت: «یکی از مهمترین آن، فقدان یک استراتژی مشخص در این سفر دیجیتالی است؛ از این‌رو ما نیازمند یک راهبرد مشخص هستیم. در کنار آن، کمبود استانداردهای مورد توافق برای حفاظت از داده‌ها و حفظ حریم خصوصی و امنیت اطلاعاتی نیز وجود دارد. ضعف قوانین و ناکافی بودن دانش تخصصی نیز می‌تواند سبب ایجاد چالش‌هایی شود. یکی دیگر از موارد، کافی نبودن آگاهی و دانش تخصصی در سطح جامعه است که ما نیازمند ارتقاء این آگاهی نیز هستیم. علاوه بر آن، نگرانی درباره ایمنی و کیفیت خدمات نیز وجود دارد؛ زیرا به دلیل عدم گستردگی به‌کارگیری این فناوری‌ها، امکان سنجش اثربخشی اقدامات میسر نشده است. کمبود تضمین ارتباط بین سیستم‌های مختلف نیز به چشم می‌خورد. برای بهره‌مندی مناسب از مزایای این فناوری‌ها نیازمند آن هستیم تا سیستم‌های مختلف در سطح جامعه کنار هم قرار گیرد. همچنین کمبود زیرساخت‌ها نیز وجود دارد.»
بهره‌گیری از ظرفیت فناوری‌ها
میرسعیدی بهره‌گیری از ظرفیت فناوریهای نوظهور را نیازمند برنامه‌ریزی دانست و ادامه داد: «در مرحله نخست، لازم است با تدوین یک استراتژی پیش رویم. در مرحله بعدی باید میزان آمادگی مجموعه و جامعه سنجیده شود و در مرحله آخر، سرمایه‌گذاری نیز انجام شود. این سرمایه‌گذاری می‌تواند اعم از منابع مالی، منابع انسانی، منابع دانشی و آنچه که مورد نیاز است، باشد. انجام این اقدامات با توجه به تغییرات پرشتاب، نیازمند آگاهی و برنامه‌ریزی مناسب است که می‌تواند با ایجاد احساس دغدغه نسبت به موضوع، آغاز شود. در این راستا آشنایی با دانش متناسب با ابعاد گوناگون انقلاب صنعتی چهارم، برقراری گفتمان‌های متناسب با موضوع‌های این انقلاب صنعتی و گسترش گفتمان‌های مختلف در سطح جامعه و سازمان از اقدامات ضروری به شمار می‌رود.»
هدف سلامت هوشمند چیست؟
کارشناس متخصص اداره کل ارزیابی و تعالی خدمات درمانی گفت: «با مطرح شدن بحث فناوریهای نوین در حوزه درمان، باید دید هدف اصلی از سلامت هوشمند چیست؟ هدف اصلی، ارتقاء سلامت به جایگاه بالاتر در سطح جامعه با روندی یکنواخت، یکپارچه و خصوصی است. باید توجه داشت، مفهوم خصوصی به کار رفته در مقابل واژه «عمومی» نیست بلکه به معنای شخصی‌سازی درمان است و در واقع بر یک نوع سلامت ایمن و کارآمد تکیه دارد و امکان دسترسی به سلامت را در هر لحظه میسر می‌سازد.» میرسعیدی خدمات هوشمند را دارای تعاریف متعدد عنوان کرد و ادامه داد: «خدمات هوشمند حوزه سلامت به معنای «فرایند نظارت و اندازه‌گیری مداوم شرایط زندگی و وضعیت سلامت بیماران از راه دور» تعریف شده که با استفاده از دستگاه‌های کوچک سنجش، اطلاعات حیاتی افراد جمع‌آوری و در زندگی روزمره آنها استفاده می‌شود. با مطرح شدن خدمات هوشمند در حوزه سلامت، سازمان جهانی بهداشت در سال 2000 سلامت الکترونیک را به عنوان راهبرد حوزه سلامت معرفی کرد و به این ترتیب، ورود به حوزه خدمات الکترونیک به عنوان استراتژی جهانی مطرح شد. این سازمان سپس در سال 2018 راهبرد جهانی سلامت دیجیتال را ارائه داد. یکی از مهمترین اهدافی را که سازمان جهانی بهداشت دنبال می‌کرد، ترویج زندگی سالم و رفاه برای همه، در همه جا و هر سنی است. بر این اساس، تسریع در پذیرش سلامت دیجیتال در کنار تقویت تعهد و ظرفیت اقدامات مورد نیاز مورد توجه قرار گرفت.» وی یکی دیگر از اهداف مهم در راستای گسترش سلامت هوشمند را بحث نوآوری و انجام تحقیقات مختلف در زمینه‌های سلامت عنوان کرد و افزود: «این اقدام می‌تواند نتایج گران‌بهایی را به دنبال داشته باشد. سازمان جهانی بهداشت چشم‌اندازی را که برای کشورها و ذی‌نفعان سلامت دیجیتال معرفی می‌کند، بهبود وضعیت سلامت برای همکان و در همه جا است، اما با یک شتاب و سرعتی که بتوان از فناوری مناسب در زمان مناسب استفاده کرد. در این راستا، چارچوب‌هایی نیز معرفی شده که اولین قدم، ایجاد تعهد است. باید توجه داشت، تمام ذی‌نفعان حوزه سلامت باید نسبت به اجرای این استراتژی متعهد باشند و در عین‌حال سرعت‌بخشی در تحقق آن نیز ایجاد شود؛ از جمله اینکه همکاری‌های بین سازمانی در زمینه تسهیل فرایندها به وجود آید. به طور حتم یک سازمان به‌تنهایی نمی‌تواند این هدف را به پیش برد. همچنین لازم است فرایندهایی برای ارزیابی و نظارت بر این استراتژی درنظر گرفته شود. مهمتر اینکه این چرخه به طور مدام تکرار شود تا امکان استفاده از تجارب ایجاد شده به دست آید.
روند تاریخی هوشمندسازی
کارشناس متخصص اداره کل ارزیابی و تعالی خدمات درمانی در مرور تاریخ تحولات صنعتی تا دستیابی به فناوریهای نوین هوشمندسازی، تصریح کرد: «جهان تاکنون سه انقلاب صنعتی را شاهد بوده است. نخستین انقلاب صنعتی در سال 1784 اتفاق افتاد. در این زمان بشر توانست نیروی مکانیکی را رام کند. توسعه ماشین بخار نقش اساسی در این انقلاب بازی می‌کند. پس از آن وارد انقلاب صنعتی دوم شدیم که در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم اتفاق افتاد. در این دوره با ظهور اشکال نوینی از تولید محصولات صنعتی و تولید انبوه روبه‌رو هستیم که عصر علم و تولید انبوه نامیده می‌شود. به دنبال آن وارد انقلاب صنعتی سوم شدیم که پردازش اطلاعات، سامانه‌های دیجیتالی و ارتباطات مدرن ایجاد شد و امروز وارد انقلاب صنعتی چهارم شده‌ایم که گفته می‌شود اولین‌بار در سال 2016 «کلاوس شواب» در کنفرانس جهانی اقتصاد آن را مطرح کرد و امروزه با فناوریهای پیچیده و نوینی برخورد داریم و می‌توانیم استفاده‌های متعددی از این فناوری‌ها داشته باشیم.» میرسعیدی گفت: «در واقع انقلاب صنعتی چهارم می‌تواند جهان‌های فیزیکی، دیجیتالی و زیستی را کنار هم قرار داده و به هم جوش دهد و در تمام ابعاد زندگی، رشته‌ها و صنایع اثربخشی داشته باشد و ما امروزه شاهد پیشرفت در رباتیک، اتوماسیون، بحث‌های هوش مصنوعی، چاپ سه‌بعدی، اینترنت اشیاء و سایر فناوریهای کلیدی هستیم که در واقع سوخت‌رسان این انقلاب هستند و می‌توانند عملکرد اقتصاد مدرن را به صورت ریشه‌ای متحول کنند.» وی با اشاره به تأثیر فناوریهای نوین بر روی ابعاد زندگی شامل بعد اقتصادی، انسانی و حتی مسائل اخلاقی، اظهار کرد: «اگر با «ابرروند»هایی که در این انقلاب مطرح هستند، آشنایی داشته باشیم و بتوانیم مزایا و معایب آن را بشناسیم، می‌توانیم برای تغییرات بزرگ خود را آماده کنیم. یادمان باشد موجی که آغاز شده و با شتاب در حال پیشرفت است اگر نتوانیم اثرگذاری و اثرپذیری در آن داشته باشیم و ساعتی را در غفلت بگذرانیم، ممکن است فاصله‌ای بین ما و دنیا ایجاد شده و این فاصله به قدری بزرگ باشد که جبران آن دشوار شود.» کارشناس متخصص اداره کل ارزیابی و تعالی خدمات درمانی با بیان اینکه واژه «تحول» در بحث فناوری‌ها بسیار مهمتر از دیجیتال است، ادامه داد: «دیجیتالیزه شدن ممکن است مانند یک نوع مد روز چند صباحی وارد صنایع شود و سپس فناوری بعدی روی کار آید. اما اگر عبارت تحول وارد فرهنگ‌ها در سطح بین‌الملل شود، آن زمان است که می‌توان از نتایج آن به خوبی استفاده کرد. از طرفی، بحث دیجیتال هرچند در یکسری از کشورها توسعه بیشتری یافته، اما باید دانست دسترسی به این تحول در سطح دنیا به طور متعادل انجام می‌شود؛ حتی در سطح کشورهایی که بسیار سریع وارد این عرصه شده‌اند، توسعه دیجیتال به صورت همگون ایجاد نشده است.»
معرفی ابرروندها (مگاترندها)
میرسعیدی در ادامه ضمن معرفی ابرروندها به تشریح کاربرد هر یک از این تکنولوژی‌ها در مقوله صنعت سلامت پرداخت و افزود: «اولین موضوع در این زمینه بحث «واقعیت افزوده» است. این فناوری، انقلابی را در آموزش پزشکی ایجاد کرده و نقش پررنگی را در تغییرات آموزش داشته است. درواقع واقعیت افزوده، یک نمای فیزیکی زنده است که می‌تواند به طور مستقیم یا غیرمستقیم عناصری را در پیرامون یک دنیای واقعی افراد، اضافه یا ایجاد کند. این عناصر شامل وسایل تولیدات رایانه‌ایی از طریق دریافت و پردازش اطلاعات است که می‌تواند به صورت صوتی، ویدئو، تصویر گرافیکی و سایر ورودی‌ها باشد. این فناوری کاربردهای متعددی در صنعت سلامت دارد که از جمله آن می‌توان به بحث جراحی و آموزش اعمال جراحی اشاره کرد که نقش مهمی را در یادگیری مباحث پزشکی و تشخیص بیماری‌ها ایفا می‌کند.»
اینترنت اشیاء
وی یکی دیگر از تکنولوژی‌های ابرروند را اینترنت اشیاء یا (IOT) برشمرد و اظهار کرد: «اینترنت اشیاء برای نخستین‌بار در سال 1999 توسط «کوین اشتون» مطرح شد. این فناوری جهانی را توصیف می‌کند که همه اشیاء بی‌جان دارای هویت دیجیتال هستند و رایانه‌ها آنها را سازماندهی و مدیریت می‌کنند. در حال حاضر اینترنت همه مردم دنیا را به هم متصل کرده است. با اینترنت اشیاء، همه اشیاء از طریق شبکه یا سنسورهایی به هم متصل شده و با کاربران ارتباط پیدا می‌کنند که این رویداد نیز انقلابی را به‌ویژه در عرصه ارتباطات به وجود آورده است. این فناوری در حوزه سلامت نیز بسیار کارآمد است و در بحث ارائه خدمات پزشکی از راه دور (تله مدیسین) کاربردهای زیادی دارد.» وی کاربرد اینترنت اشیاء را برای بیمه‌های سلامت مناسب دانست و ادامه داد: «اینترنت اشیاء و فناوریهای پوشیدنی می‌تواند در مدیریت ریسک بیمه‌های سلامت کارآمد باشد و فرایندهای بیمه‌گری را در کنترل خسارت به گونه‌ای مناسب مدیریت کند.»
کلان‌داده
کارشناس متخصص اداره کل ارزیابی و تعالی خدمات درمانی با معرفی ابرروند دیگری با عنوان «کلان‌داده» افزود: «این فناوری که از سال 1984 مورد استفاده قرار گرفته، دارایی‌های اطلاعاتی در یک سازمان و یک سیستم را شامل می‌شود که از دو ویژگی شامل «حجم بالا» و «سرعت زیاد» برخوردار است. در این فناوری نیاز به پردازش نوآورانه با هزینه‌های مناسب برای اتوماسیون فرایندهای تصمیم‌گیری سازمانی و بهبود نگرش‌ها وجود دارد. در حوزه درمان، این کلان‌داده در ارتقاء پیش‌بینی وضعیت سلامت بیماران و نیز تشخیص بیماری‌ها مؤثر عمل کرده و می‌تواند از خسارات زیان‌بار برای بیمار و نظام سلامت جلوگیری کند. همچنین کلان‌داده‌ها در زمینه‌های پرونده الکترونیک بیماران، هشدار‌دهنده بهنگام، درمان سرطان با استفاده از داده‌های پزشکی، ارتقاء تصاویر پزشکی، پیشگیری از خطاهای پزشکی کاربرد مؤثر دارد.»
هوش مصنوعی
کارشناس متخصص اداره کل ارزیابی و تعالی خدمات درمانی ابرروند بعدی را هوش مصنوعی یا هوش ماشینی برشمرد و ادامه داد: «از این فناوری به عنوان ابرفناوری یاد می‌شود؛ زیرا می‌تواند بسیاری از فناوری‌ها را تحت تسلط خود داشته باشد. هوش مصنوعی به سیستمهایی گفته می‌شود که می‌تواند واکنش‌های مشابه رفتارهای انسان را شبیه‌سازی کند و از توانایی‌های درک اوضاع، فرایندهای فکری و شیوه استدلال انسان و پاسخ‌های به‌موقع برخوردار باشد. هوش مصنوعی همچنین در سطوح مختلف به کار برده می‌شود که می‌تواند شامل یک فرایند ساده مانند ضرب و تقسیم یا به پیچیدگی هدایت خودران‌‌ها باشد.» میرسعیدی تصریح کرد: «از کاربردهای هوش مصنوعی می‌توان به تشخیص بیماری‌ها و کاهش خطاهای پزشکی و کوتاه شدن زمان پاسخ‌دهی آزمایش‌ها و اسکن‌ها اشاره کرد. یکی دیگر از موارد به‌کارگیری این فناوری که امروزه بسیار متداول شده، ارتقاء مراقبت‌های اولیه و تریاژ از طریق چت‌بات‌ها یا دستیاران پزشکی و پرستاری است که به‌ویژه برای سالمندان و افراد اورژانسی کارآمد است. از دیگر کاربردهای این فناوری، پشتیبانی در تصمیم‌گیری‌های بالینی است که سبب افزایش دقت و سرعت در ارائه خدمات و کاهش هزینه‌ها می‌شود. همچنین از طریق این فناوری شتاب‌دهی در توسعه داروها، اتفاق می‌افتد. به تازگی نیز ورود اولین داروی طراحی شده توسط هوش مصنوعی در مرحله آزمایش بالینی قرار دارد.»
یادگیری ماشین
وی با اشاره به یکی دیگر از ابرروندها با عنوان «یادگیری ماشین»، افزود: «این فناوری نیز زیرشاخه‌ای از هوش مصنوعی است که به مطالعه و ساخت سیستمهایی با قابلیت یادگیری از داده‌ها می‌پردازد. در یک عبارت کلی می‌توان گفت این فناوری شامل برنامه‌های رایانه‌ای است که نحوه فکر کردن یک متخصص را در یک زمینه خاص شبیه‌سازی می‌کند. این سیستم قادر است حجم عظیمی از داده‌ها را پردازش کند و بر اساس تکنیک‌های آماری نتایج دقیقی را نیز ارائه دهد.»...
سلامت هوشمند...
کارشناس متخصص اداره کل ارزیابی و تعالی خدمات درمانی اظهار کرد: «یادگیری ماشین در تشخیص بیماری‌ها کاربرد مناسبی دارد. در همه‌گیری کرونا نیز از این فناوری در تشخیص بیماری کووید 19 از طریق صوت یا تصاویر رادیولوژی استفاده شد و در تشخیص بیماری سرطان نیز مؤثر عمل می‌کند. یکی دیگر از کاربردهای با ارزش این فناوری، پیش‌بینی عود مجدد بیماری است. این ابرروند می‌تواند بیماری‌هایی را مانند حملات قلبی و بیماری آلزایمر از طریق الگوریتم‌های ایجاد شده، پیش‌بینی کند؛ حتی ریسک بیماری‌ها را بسنجد که می‌تواند هم برای بیمار و نیز مجموعه درمانی مفید واقع شود. همچنین کشف و تولید دارو، تصویربرداری پزشکی و آنالیز تصاویر، درمان شخصی‌سازی شده، افزایش دقت در خدمات تشخیصی و درمانی و بهبود کیفیت مراقبت‌ها و کاهش هزینه‌ها از دیگر ویژگی این فناوری به شمار می‌رود.»
رباتیک پیشرفته
میرسعیدی با معرفی رباتیک پیشرفته به عنوان یکی دیگر از ابرروندها، گفت: «رباتیک، علم و فناوری طراحی، ساخت و کاربرد ربات است. ربات یک وسیله مکانیکی قابل برنامه‌ریزی است که می‌تواند بدون کمک انسان، وظایف خود را انجام داده و با محیط اطراف ارتباط برقرار کند. پیش از این ربات‌های مکانیکی وجود داشت اما امروزه ربات‌ها هوشمند شده و با انواع مکانیکی سال‌های قبل تفاوت دارند. اعضای اصلی یک ربات شامل بدنه و قسمت کنترلی است که ساختار ربات را تشکیل می‌دهد. سیستم کنترلی ربات معادل سیستم عصبی مرکزی انسان است و این بخش، همه اجزای ربات را هماهنگ و کنترل می‌کند.» وی با اشاره به کاربرد ربات‌های پیشرفته تصریح کرد: «این ربات‌ها در انواع جراحی کاربرد بسیاری دارد. همچنین در امور توانبخشی، امور لجستیکی، حمل‌ونقل، امور اداری، امور نظافت و ضدعفونی نیز می‌توان از ربات‌ها استفاده کرد. علاوه بر این در لابراتوارها و داروخانه‌ها نیز به کار گرفته می‌شوند. این در حالی است که در حال حاضر تعدادی داروخانه و بیمارستان هوشمند در سطح کشور فعالیت دارند.»
چاپ سه‌بعدی
کارشناس متخصص اداره کل ارزیابی و تعالی خدمات درمانی یکی دیگر از ابرروندها را چاپ سه‌بعدی یا «ساخت افزودنی» بیان کرد و ادامه داد: «این فناوری، خلق یک شیء فیزیکی به وسیله چاپ لایه روی لایه است که یک مدل سه‌بعدی دیجیتالی را ایجاد می‌کند. این مگاترند نیز کاربرد گسترده‌ای دارد؛ در ابعاد بزرگ در توربین‌های بادی به کار گرفته و در ابعاد کوچک برای ساخت ایمپلنت‌های پزشکی نیز استفاده می‌شود. این فناوری حوزه درمان استفاده‌های بسیاری دارد. برای مثال در جراحی ارتوپدی و تهیه پروتزهای مخصوص بیمار بسیار کارآمد است. همچنین کاربردهایی در آموزش پزشکی و دندانپزشکی دیجیتال دارد. استفاده از این فناوری در حال حاضر بسیار پرهزینه است، اما در طی زمان و با توسعه خدمات، به طور حتم قیمت‌ها نیز متعادل می‌شود.»
چگونگی ارزش‌آفرینی فناوری‌ها
میرسعیدی در بررسی اینکه فناوریهای نوپدید چگونه در نظام سلامت سبب ارزش افزوده می‌شود، اظهار کرد: «مهمترین نکته، ایجاد بهبود رفاه عمومی و همگانی است. این فناوری کمک می‌کند تا جمعیت روبه رشد سالمندان بتوانند از زندگی مستقل برخوردار شوند. همچنین امکان مدیریت منابع و مصارف را فراهم می‌کند و در بهبود مراقبت از بیماران مؤثر واقع می‌شود که در نتیجه آن، امکان تجزیه و تحلیل داده‌ها به منظور بهبود فعالیت‌های روزانه و کاهش زمان انتظار به دست می‌آید. از سوی دیگر، امکان جمع‌آوری داده‌ها در سیستم سلامت در یک حوزه کاملاً متمرکز فراهم شده و یکپارچه شدن اطلاعات با استفاده از فناوری رایانش ابری میسر می‌شود. حفظ حریم خصوصی و امنیت داده‌ها نیز امروزه بسیار مهم است که با بهره‌گیری از شبکه بلاک‌چین می‌توان به آن دست یافت. هرچند معتقدم این فناوری یک تیغه دولبه است. یکی دیگر از مزایای فناوریهای نوپدید، استفاده از اطلاعات برای کارهای پژوهشی در حوزه پزشکی است.»
ارزش افزوده در حوزه بیمه
وی افزود: «ارزش افزوده دیگری که می‌تواند برای نظام سلامت ایجاد کند، در بخش بیمه‌گری سلامت است. ایجاد شفافیت، پیشگیری از تقلب و کاهش هزینه‌های مازاد از طریق بهره‌مندی از این فناوری‌ها میسر می‌شود. همچنین شفاف‌کردن فرایندها، ثبت اقدامات به صورت هوشمند و قابل دسترس و برطرف کردن مشکلان زمان‌بر و پرهزینه از دیگر مزایا به شمار می‌رود. از سوی دیگر، فناوریهای نوین، ارزیابی ریسک افراد و مدیریت هزینه‌ها را برای سازمان‌های بیمه‌گر ساده‌تر می‌کند.»
چالش‌های فناوریهای نوپدید
کارشناس متخصص اداره کل ارزیابی و تعالی خدمات درمانی با بیان اینکه فناوریهای نوپدید، چالش‌هایی را نیز در سطح بین‌الملل پیش رو دارند، گفت: «یکی از مهمترین آن، فقدان یک استراتژی مشخص در این سفر دیجیتالی است؛ از این‌رو ما نیازمند یک راهبرد مشخص هستیم. در کنار آن، کمبود استانداردهای مورد توافق برای حفاظت از داده‌ها و حفظ حریم خصوصی و امنیت اطلاعاتی نیز وجود دارد. ضعف قوانین و ناکافی بودن دانش تخصصی نیز می‌تواند سبب ایجاد چالش‌هایی شود. یکی دیگر از موارد، کافی نبودن آگاهی و دانش تخصصی در سطح جامعه است که ما نیازمند ارتقاء این آگاهی نیز هستیم. علاوه بر آن، نگرانی درباره ایمنی و کیفیت خدمات نیز وجود دارد؛ زیرا به دلیل عدم گستردگی به‌کارگیری این فناوری‌ها، امکان سنجش اثربخشی اقدامات میسر نشده است. کمبود تضمین ارتباط بین سیستم‌های مختلف نیز به چشم می‌خورد. برای بهره‌مندی مناسب از مزایای این فناوری‌ها نیازمند آن هستیم تا سیستم‌های مختلف در سطح جامعه کنار هم قرار گیرد. همچنین کمبود زیرساخت‌ها نیز وجود دارد.»
بهره‌گیری از ظرفیت فناوری‌ها
میرسعیدی بهره‌گیری از ظرفیت فناوریهای نوظهور را نیازمند برنامه‌ریزی دانست و ادامه داد: «در مرحله نخست، لازم است با تدوین یک استراتژی پیش رویم. در مرحله بعدی باید میزان آمادگی مجموعه و جامعه سنجیده شود و در مرحله آخر، سرمایه‌گذاری نیز انجام شود. این سرمایه‌گذاری می‌تواند اعم از منابع مالی، منابع انسانی، منابع دانشی و آنچه که مورد نیاز است، باشد. انجام این اقدامات با توجه به تغییرات پرشتاب، نیازمند آگاهی و برنامه‌ریزی مناسب است که می‌تواند با ایجاد احساس دغدغه نسبت به موضوع، آغاز شود. در این راستا آشنایی با دانش متناسب با ابعاد گوناگون انقلاب صنعتی چهارم، برقراری گفتمان‌های متناسب با موضوع‌های این انقلاب صنعتی و گسترش گفتمان‌های مختلف در سطح جامعه و سازمان از اقدامات ضروری به شمار می‌رود.»