نگاهی به نظام تأمین‌اجتماعی در بنگلادش
دشواری‌های رفاه در کشوری فقیر
الهام اظهری روزنامه‌نگار
بنگلادش با کوله‌باری از مسائل و مشکلات ناشی از سلطه استعماری در پی جنگی خونبار و فراز‌و‌نشیب‌های بسیار به استقلال رسید. این کشور پس از نیل به استقلال، مدت زمانی کوتاه در دوره زمامداری شیخ مجیب‌الرحمان به تلاش‌های مثبت در راستای دستیابی به استقلال اقتصادی دست یافت، اما قتل مجیب‌الرحمان و کودتاهای پیاپی و ادعای گرایش به غرب به همراه آشفتگی در برنامه‌ریزی و انهدام روندهای مثبت گذشته در مجموع موجب شد بنگلادش امروز یکی از فقیرترین کشورهای جهان باشد. 44 درصد مردم زیر 15 سال سن دارند که با توجه به ضعف اقتصادی و امکانات محدود بنگلادش رفع نیازهای متنوع آنها با دشواری همراه است. جمعیت انبوه، عدم اشتغال، سوء‌تغذیه و... که در ساختار اقتصادی این کشور ریشه دارد، 80 درصد مردم را در آستانه فقر قرار داده است. به علاوه تخمین زده می‌شود بیش از 50 درصد جمعیت روستایی در کشوری که عمدتاً به عنوان یک کشور با پایه اقتصاد کشاورزی شناخته می‌شود فاقد زمین باشند. همچنین بنگلادش در این سال‌ها برای اجرای برنامه‌های توسعه و عمران خود بشدت به کمک‌های خارجی و از جمله کمک‌های غذایی وابسته بوده و 80 درصد سرمایه‌گذاری‌های عمرانی از طریق کمک‌های خارجی تأمین مالی می‌شود. همچنین به علت تنزل روزافزون بهای صادرات کشاورزی، موازنه تجاری این کشور سیر نزولی را طی کرده و سال به سال بر میزان بدهی‌های خارجی آن اضافه می‌شود. به دلیل استقلال دیرهنگام و تغییرات سیاسی پی‌در‌پی، نظام تأمین‌اجتماعی در بنگلادش با تأخیر بسیاری شکل گرفته و با چالش‌های بسیاری برای ارائه خدمات به جمعیت فقیر این کشور روبه‌روست. اصلی‌ترین طرح تأمین‌اجتماعی از استقلال بنگلادش در سال 1971 با اعطای خدمات بازنشستگی دولتی از سوی صندوق تأمین آتیه شکل گرفت. پس از آن در پی کمبود مواد غذایی در سال 1974 و وقوع سیل در دهه 1980 طرح‌های جدیدی در زمینه اشتغال دولتی و برنامه‌های حمایت غذایی با استفاده از کمک‌های خارجی اجرا شد. برنامه‌های توسعه گروه‌های آسیب‌پذیر و غذا در برابر کار دو نمونه از طرح‌های حمایتی در زمینه تأمین مواد غذایی بود. در دهه 1990 دولت طرح‌هایی به حمایت از دانش‌آموزان، مستمری‌بگیران، ازکارافتادگان، زنان بی‌بضاعت و برخی از گروه‌های دیگر اختصاص داد و سازمان‌های غیردولتی با مدیریت سرمایه‌های مردمی، سهمی عمده در اعطای خدمات اجتماعی داشتند. در سال 2006 بیمه‌های اجتماعی در چارچوب قانون کار سازماندهی شد اما افراد کمی را پوشش می‌داد. به موازات گسترش حمایت بیمه‌های اجتماعی، حمایت‌های دولتی بیشتر شد، به گونه‌ای که در برنامه‌های بودجه سال 2009 بیش از 600 میلیون دلار به تأمین مواد غذایی اختصاص یافت. بسیاری از برنامه‌های تأمین‌اجتماعی را در این دوره نهادهای دولتی از جمله وزارت رفاه اجتماعی وزارت غذا و مدیریت بحران و وزارت زنان و امور کودکان اجرا می‌کردند. از سال 2011 برنامه‌های تأمین اجتمای سهمی عمده در کاهش فقر به‌ویژه در روستاها داشتند. با این حال حدود 64 درصد از خانواده‌های فقیر شهری و روستایی هنوز به این برنامه دسترسی ندارند. به علاوه پوشش تأمین‌اجتماعی برای کودکان تا چهار سالگی بسیار محدود است. در میان سالمندان و ازکارافتادگان نیز شمار اندکی از مزایای تأمین‌اجتماعی بهره‌مندند.
قانون بازنشستگی بنگلادش
اولین قانون بازنشستگی کشور بنگلادش در سال 1998 تصویب شد و وزارت رفاه اجتماعی مجری آن است که پرداخت مستمری بازنشستگی را به کمک شعب محلی بانک‌های دولتی انجام می دهد. این سیستم صرفاً کمک‌های اجتماعی مربوط به سالمندان را شامل می‌شود و بر اساس این طرح کلیه شهروندان کم‌درآمد مقیم بنگلادش تحت پوشش آن قرار می‌گیرند. بر اساس این طرح، بیمه شده، خویش‌فرما و کارفرما هیچ مبلغی را نمی‌پردازند و دولت کلیه هزینه‌ها را پرداخت می‌کند. شرایط احراز آن نیز به گونه‌ای است که مردان سالمند باید سن حدود 65 و زنان حدود 62 سال باید داشته باشند. میانگین درآمد سالیانه این سالمندان نیز باید تا 3 هزار تاکا باشد. همچنین تنها یک نفر از اعضا خانوده می‌تواند این مستمری را دریافت کند که 300 تاکا در ماه است و هر سه ماه یک‌بار پرداخت می‌شود. از کارافتادگان و بازماندگان نیز بر اساس این طرح هیچگونه مزایایی دریافت نمی‌کنند.
قوانین مربوط به بیماری و بارداری
اولین قانون در این زمینه سال 1939 تصویب شده و در سال 2006 مورد بازنگری قرار گرفته است. بر اساس این قانون افراد شاغل در کارگاه‌های تولیدی و کارخانجات دارای پنج کارگر و یا بیشتر تحت پوشش قرار می‌گیرند. کارگران خانگی، کارگران خانواده، خویش‌فرمایان و کارگران شاغل در بخش غیررسمی از این طرح مستثنی هستند. بر اساس این طرح، بیمه شده، و کارفرما هیچ هزینه‌ای پرداخت نمی‌کنند و دولت کلیه بیمارستان‌های دولتی را تأمین مالی می‌کند. بر اساس این طرح فرد بیمه شده به منظور دریافت مزایا باید شاغل باشد. مزایای بیماری به میزان 100 درصد از درآمد خواهد بود و حداکثر تا 14 روز در سال پرداخت می‌شود. مزایای بارداری نیز تنها شامل زنان شاغل می‌شود و فرد بیمه‌شده به منظور دریافت این مزایا باید حداقل شش ماه سابقه اشتغال با یک کارفرمای مشخص در زمان تولد فرزند را داشته باشد. مزایای نقدی بارداری به سطح درآمد فرد بیمه‌شده بستگی دارد و هشت هفته قبل و هشت هفته پس از تولد کودک تا دو تولد زنده، پرداخت می‌شود. مرخصی بدون پرداخت این مزایا نیز برای تولد کودک سوم و تولدهای بعدی امکان‌پذیر است.
مزایای درمانی کارگران
این خدمات درمانی به شاغلان کارخانجاتی که حداقل دارای 300 کارگر باشند، ارائه می‌شود و کمک‌هزینه درمانی ماهیانه به میزان 100 تاکا به کارگرانی که کارفرمای‌شان این قبیل خدمات را فراهم نمی‌کنند، پرداخت می‌شود.
بیمه حوادث ناشی از کار
اولین قانون در این زمینه در سال 1923 تصویب شد و در سال 2006 اصلاحاتی روی آن انجام گرفت. طبق این طرح افراد شاغل در بخش‌های راه‌آهن، اسکله، ساخت‌وساز ساختمانی و کارخانجاتِ دارای پنج کارگر یا بیشتر تحت پوشش قرار می‌گیرند. کارگران خانگی، کارگران خانواده، خویش‌فرمایان و کارگران شاغل در بخش غیررسمی از این طرح مستثنی هستند. در این طرح بیمه شده و دولت هیچ مبلغی را پرداخت نمی‌کنند و کارفرما می‌بایست کل هزینه‌ها را تأمین کند. به منظور دریافت مزایای ازکارافتادگی دائم، داشتن حداقل مدت زمان احراز شرایط ضروری نیست. همچنین برای دریافت مزایای بازماندگان، فرد بایستی به مدت حداقل سه سال خدمت مستمر داشته باشد. این مزایا به میزان 100 درصد از درآمد فرد بیمه شده، برای دو ماه اول، 66.7 درصد از درآمد، برای دو ماه بعدی و 50 درصد از درآمد نیز برای ماه‌های متعاقب ازکارافتادگی و یا حداکثر تا یک سال، هرکدام که کمتر باشد، پرداخت می‌شود. شرط دریافت این مزایا به گونه‌ای است که ازکارافتادگی بایستی حداقل به مدت سه روز دوام داشته باشد.
مزایای ازکارافتادگی دائم
مزایای این طرح حداکثر به میزان 125 هزار تاکا پرداخت می‌شود.
مزایای ازکارافتادگی جزیی
درصدی از مستمری کامل بر اساس میزان خسارت برآورد شده طبق توانایی درآمدی فرد بیمه شده قابل پرداخت است.
مزایای بازماندگان
این طرح شامل 30 روز حقوق فرد بیمه شده به ازاء هر سال خدمت و یا سرجمع تا 125 هزار تاکا است که هرکدام تعداد آن بیشتر باشد و با توجه به نسبت‌های تعیین شده از سوی احکام صادره از سوی دادگاه کار، به وابستگان بازمانده پرداخت می‌شود.
حقوق بیکاری
هیچگونه مزایای بیکاری قانونی در بنگلادش ارائه نمی‌شود. طبق قانون کار سال 2006 کارفرمایان ملزم هستند مزایای پایان خدمت، اخراج و بیکاری و نیز مزایایی را برای ترخیص از خدمت به سبب بیماری کارگران در تجارت و صنعت ارائه دهند. کارکنان دائمی با حقوق ماهیانه، نیمی از میانگین حقوق پایه به مدت 120 روز، کارگران دارای مشاغل فصلی به مدت 60 روز و همچنین کارگران دارای مشاغل موقت، به مدت 30 روز را دریافت می‌کنند. در پایان باید گفت در کشورهای جنوب شرقی آسیا اگرچه سیاسگذاران به موازات رشد سریع اقتصادی به کاهش سطح فقر در منطقه و توسعه تأمین‌اجتماعی اهتمام داشته‌اند اما گسترش شبکه‌های تأمین‌اجتماعی به نسبت سطح توسعه اقتصادی آنها بسیار ناچیز است. بحران مالی آسیا در سال 1999 -1997 نیز آسیب‌پذیری نظام‌های تأمین‌اجتماعی در رویارویی با بحران‌های شدید اقتصادی را نمایان کرد. از این رو، یکی از اقدامات دولت‌ها پس از بحران، راه‌اندازی و توسعه برنامه‌های تأمین‌اجتماعی بود. با این حال در این کشورها با وجود روند افزایشی طول عمر زنان نسبت به مردان، زنان از نظر بازار کار و برخورداری از مزایای تأمین‌اجتماعی در سطح پایین‌تری قرار دارند. در این کشورها جهانی شدن موجب تحرک بیشتر نیروی کار شده و امکانات رفاهی مناسب از جمله نظام تأمین‌اجتماعی رقابتی را برای حفظ و جذب کارگران خارجی ماهر فراهم کرده است. در این میان، روند همگرایی فزاینده نظام‌های اقتصادی کشورهای جنوب شرقی آسیا با اقتصاد جهانی مستلزم فراهم کردن شبکه‌های تأمین‌اجتماعی در مواجهه با این پدیده بوده است.
منابع:
سازمان تأمین‌اجتماعی (افغانستان، پاکستان، بنگلادش، اندونزی، مالزی و برونئی دارالسلام) – صادقی‌یکتا، اصغر، نشریه دانشنامه جهان اسلام جلد 22 صفحات 359 تا 366
بازنشستگی، ازکارافتادگی و بازماندگان- بنگلادش اداره کل امور بین‌الملل بیمه تأمین‌اجتماعی
معرفی کشورهای جهان سوم، بنگلادش، مجله جهاد شماره 37
قانون بازنشستگی بنگلادش
اولین قانون بازنشستگی کشور بنگلادش در سال 1998 تصویب شد و وزارت رفاه اجتماعی مجری آن است که پرداخت مستمری بازنشستگی را به کمک شعب محلی بانک‌های دولتی انجام می دهد. این سیستم صرفاً کمک‌های اجتماعی مربوط به سالمندان را شامل می‌شود و بر اساس این طرح کلیه شهروندان کم‌درآمد مقیم بنگلادش تحت پوشش آن قرار می‌گیرند. بر اساس این طرح، بیمه شده، خویش‌فرما و کارفرما هیچ مبلغی را نمی‌پردازند و دولت کلیه هزینه‌ها را پرداخت می‌کند. شرایط احراز آن نیز به گونه‌ای است که مردان سالمند باید سن حدود 65 و زنان حدود 62 سال باید داشته باشند. میانگین درآمد سالیانه این سالمندان نیز باید تا 3 هزار تاکا باشد. همچنین تنها یک نفر از اعضا خانوده می‌تواند این مستمری را دریافت کند که 300 تاکا در ماه است و هر سه ماه یک‌بار پرداخت می‌شود. از کارافتادگان و بازماندگان نیز بر اساس این طرح هیچگونه مزایایی دریافت نمی‌کنند.
قوانین مربوط به بیماری و بارداری
اولین قانون در این زمینه سال 1939 تصویب شده و در سال 2006 مورد بازنگری قرار گرفته است. بر اساس این قانون افراد شاغل در کارگاه‌های تولیدی و کارخانجات دارای پنج کارگر و یا بیشتر تحت پوشش قرار می‌گیرند. کارگران خانگی، کارگران خانواده، خویش‌فرمایان و کارگران شاغل در بخش غیررسمی از این طرح مستثنی هستند. بر اساس این طرح، بیمه شده، و کارفرما هیچ هزینه‌ای پرداخت نمی‌کنند و دولت کلیه بیمارستان‌های دولتی را تأمین مالی می‌کند. بر اساس این طرح فرد بیمه شده به منظور دریافت مزایا باید شاغل باشد. مزایای بیماری به میزان 100 درصد از درآمد خواهد بود و حداکثر تا 14 روز در سال پرداخت می‌شود. مزایای بارداری نیز تنها شامل زنان شاغل می‌شود و فرد بیمه‌شده به منظور دریافت این مزایا باید حداقل شش ماه سابقه اشتغال با یک کارفرمای مشخص در زمان تولد فرزند را داشته باشد. مزایای نقدی بارداری به سطح درآمد فرد بیمه‌شده بستگی دارد و هشت هفته قبل و هشت هفته پس از تولد کودک تا دو تولد زنده، پرداخت می‌شود. مرخصی بدون پرداخت این مزایا نیز برای تولد کودک سوم و تولدهای بعدی امکان‌پذیر است.
مزایای درمانی کارگران
این خدمات درمانی به شاغلان کارخانجاتی که حداقل دارای 300 کارگر باشند، ارائه می‌شود و کمک‌هزینه درمانی ماهیانه به میزان 100 تاکا به کارگرانی که کارفرمای‌شان این قبیل خدمات را فراهم نمی‌کنند، پرداخت می‌شود.
بیمه حوادث ناشی از کار
اولین قانون در این زمینه در سال 1923 تصویب شد و در سال 2006 اصلاحاتی روی آن انجام گرفت. طبق این طرح افراد شاغل در بخش‌های راه‌آهن، اسکله، ساخت‌وساز ساختمانی و کارخانجاتِ دارای پنج کارگر یا بیشتر تحت پوشش قرار می‌گیرند. کارگران خانگی، کارگران خانواده، خویش‌فرمایان و کارگران شاغل در بخش غیررسمی از این طرح مستثنی هستند. در این طرح بیمه شده و دولت هیچ مبلغی را پرداخت نمی‌کنند و کارفرما می‌بایست کل هزینه‌ها را تأمین کند. به منظور دریافت مزایای ازکارافتادگی دائم، داشتن حداقل مدت زمان احراز شرایط ضروری نیست. همچنین برای دریافت مزایای بازماندگان، فرد بایستی به مدت حداقل سه سال خدمت مستمر داشته باشد. این مزایا به میزان 100 درصد از درآمد فرد بیمه شده، برای دو ماه اول، 66.7 درصد از درآمد، برای دو ماه بعدی و 50 درصد از درآمد نیز برای ماه‌های متعاقب ازکارافتادگی و یا حداکثر تا یک سال، هرکدام که کمتر باشد، پرداخت می‌شود. شرط دریافت این مزایا به گونه‌ای است که ازکارافتادگی بایستی حداقل به مدت سه روز دوام داشته باشد.
مزایای ازکارافتادگی دائم
مزایای این طرح حداکثر به میزان 125 هزار تاکا پرداخت می‌شود.
مزایای ازکارافتادگی جزیی
درصدی از مستمری کامل بر اساس میزان خسارت برآورد شده طبق توانایی درآمدی فرد بیمه شده قابل پرداخت است.
مزایای بازماندگان
این طرح شامل 30 روز حقوق فرد بیمه شده به ازاء هر سال خدمت و یا سرجمع تا 125 هزار تاکا است که هرکدام تعداد آن بیشتر باشد و با توجه به نسبت‌های تعیین شده از سوی احکام صادره از سوی دادگاه کار، به وابستگان بازمانده پرداخت می‌شود.
حقوق بیکاری
هیچگونه مزایای بیکاری قانونی در بنگلادش ارائه نمی‌شود. طبق قانون کار سال 2006 کارفرمایان ملزم هستند مزایای پایان خدمت، اخراج و بیکاری و نیز مزایایی را برای ترخیص از خدمت به سبب بیماری کارگران در تجارت و صنعت ارائه دهند. کارکنان دائمی با حقوق ماهیانه، نیمی از میانگین حقوق پایه به مدت 120 روز، کارگران دارای مشاغل فصلی به مدت 60 روز و همچنین کارگران دارای مشاغل موقت، به مدت 30 روز را دریافت می‌کنند. در پایان باید گفت در کشورهای جنوب شرقی آسیا اگرچه سیاسگذاران به موازات رشد سریع اقتصادی به کاهش سطح فقر در منطقه و توسعه تأمین‌اجتماعی اهتمام داشته‌اند اما گسترش شبکه‌های تأمین‌اجتماعی به نسبت سطح توسعه اقتصادی آنها بسیار ناچیز است. بحران مالی آسیا در سال 1999 -1997 نیز آسیب‌پذیری نظام‌های تأمین‌اجتماعی در رویارویی با بحران‌های شدید اقتصادی را نمایان کرد. از این رو، یکی از اقدامات دولت‌ها پس از بحران، راه‌اندازی و توسعه برنامه‌های تأمین‌اجتماعی بود. با این حال در این کشورها با وجود روند افزایشی طول عمر زنان نسبت به مردان، زنان از نظر بازار کار و برخورداری از مزایای تأمین‌اجتماعی در سطح پایین‌تری قرار دارند. در این کشورها جهانی شدن موجب تحرک بیشتر نیروی کار شده و امکانات رفاهی مناسب از جمله نظام تأمین‌اجتماعی رقابتی را برای حفظ و جذب کارگران خارجی ماهر فراهم کرده است. در این میان، روند همگرایی فزاینده نظام‌های اقتصادی کشورهای جنوب شرقی آسیا با اقتصاد جهانی مستلزم فراهم کردن شبکه‌های تأمین‌اجتماعی در مواجهه با این پدیده بوده است.
منابع:
سازمان تأمین‌اجتماعی (افغانستان، پاکستان، بنگلادش، اندونزی، مالزی و برونئی دارالسلام) – صادقی‌یکتا، اصغر، نشریه دانشنامه جهان اسلام جلد 22 صفحات 359 تا 366
بازنشستگی، ازکارافتادگی و بازماندگان- بنگلادش اداره کل امور بین‌الملل بیمه تأمین‌اجتماعی
معرفی کشورهای جهان سوم، بنگلادش، مجله جهاد شماره 37