گزارش میدانی از پلی‌کلینیک تخصصی طوس
سالمندان تأمين‌اجتماعی غربالگری می‌شوند
پلی‌کلینیک تخصصی تأمین‌اجتماعی طوس در منطقه کارگر جنوبی مانند سایر مراکز درمانی تأمین‌اجتماعی مملو از جمعیت است؛ هرچند این نکته‌ای دور از ذهن نیست اما این شلوغی عاری از همهمه بوده و نظم خاصی حاکم بر فضای این درمانگاه است. بیماران به ردیف در صندلی‌های انتظار جای گرفته و خبری از ازدحام پشت گیشه‌های داروخانه برخلاف سالیان گذشته نیست. دلیل این اختلاف به وجود آمده را در نسخه الکترونیک دانستم که بیماران بدون نیاز به ارائه دفترچه و با کد ملی می‌توانند از خدمات دارویی و درمانی بهره‌مند شوند.
سلاله صدرایی روزنامه‌نگار
در ابتدای ورود، دو «وب‌کیوسک» نوبت‌دهی در گوشه سالن ورودی جلب توجه می‌کند؛ زیرا در حال حاضر در بسیاری از مراکز ملکی علاوه بر اخذ نوبت حضوری، امکان دریافت نوبت از طریق اینترنت، تلفن گویا و اپلیکیشن‌های موبایل وجود دارد. بعد از اینکه مردم نوبت ویزیت خود را دریافت می‌کنند، پس از مراجعه به مرکز درمانی از طریق این وب‌کیوسک‌ها بدون نیاز به مراجعه به واحد پذیرش، شماره نوبت خود را دریافت می‌کنند. این خدمات سبب شده تا خبری از هرج‌ومرج و ازدحام مردم پشت درهای مطب و باجه‌های پذیرش که در سال‌های نه چندان دور شاهد بودیم، نباشد. نصب تابلوهای مونیتور پشت در مطب‌ها، اعلام نوبت بیماران را آسان کرده است.
ساختمان 3 طبقه
پلی‌کلینیک در سه طبقه احداث شده است. در طبقه اول واحدهای داروخانه، تزریقات، اورژانس، پذیرش، ویزیت پزشکان عمومی و واحد مامایی قرار دارد. در طبقه زیرین خدمات سونوگرافی، رادیولوژی و آزمایشگاه ارائه می‌شود و واحدهای چشم‌پزشکی، اتاق عمل سرپایی، پزشکان متخصص، ادیومتری و واحدهای اداری و مالی در طبقه اول قرار دارد. ساختمان پلی‌کلینیک هرچند حدود ۵۰ سال قدمت دارد اما بخش‌ها و واحدهای آن بازسازی شده و اکنون روزانه حدود ۱۵۰۰ بیمار را در خود جای می‌دهد. از میان انبوه بیماران خانم سالمندی نظرم را جلب می‌کند. جلو رفته و خود را معرفی می‌کنم. خوشحال می‌شود و برای گفت‌وگو اشتیاق نشان می‌دهد. نامش صغری فرهادی است و برای ویزیت دوره‌ای و دریافت داروی دیابت به مرکز مراجعه کرده است. ساکن همین محله است و در محدوده میدان پاستور زندگی می‌کند. او سال‌های متمادی است که از خدمات این کلینیک استفاده می‌کند. خودش به طنز می‌گوید: «از وقتی قنداق بودم به این درمانگاه آمده‌ام». سن‌اش را جویا می‌شوم؛ بازهم به طنز پاسخ می‌دهد: «تازه رفته‌ام 14 سالگی» و ادامه می‌دهد: «۷۰ ساله‌ام و پنج فرزند نیز دارم. همه دخترها و پسرانم از من مراقبت می‌کنند و از آن‌ها انرژی می‌گیریم». از نحوه نوبت‌دهی و خدمات مرکز جویا می‌شوم، می‌گوید: «برای گرفتن نوبت مشکلی نیست. شماره می‌گیریم و می‌روم. اینجا دکترهای خوبی دارد؛ بخصوص پزشکان قدیمی که تشخیص خوبی دارند. داروها نیز رایگان است و هیچ پولی از ما گرفته نمی‌شود». خانم بغل‌دستی‌اش نیز حرف‌هایی برای گفتن دارد. او نیز بیش از ۱۰ سال است که به این درمانگاه می‌آید و ساکن اطراف است. خود را مرضیه فرهادی معرفی می‌کند؛ ۶۷ سال دارد و دارای چهار فرزند است. برای کم‌خونی باید ویتامین «ب» کمپلکس و «ب ۱۲» تزریق کند اما از اینکه این داروها زیر پوشش بیمه قرار ندارد، گله‌مند است: «داروهای ویتامین و برخی پمادها مانند ویتامین «آ» زیر پوشش بیمه نیست و باید آزاد تهیه کنیم. با توجه به اینکه ما از خدمات این مرکز استفاده می‌کنیم، انتظار داریم داروهایی که برای ما جنبه درمانی دارد، رایگان باشد؛ اما من هر بار مجبور می‌شوم پول پرداخت کنم». آن‌سوتر آقای دیگری برای رسیدن نوبت ویزیت منتظر نشسته است. سر صحبت را با او باز می‌کنم؛ می‌گوید، تحت نظر پزشکان قرار دارد و داروهایش را دو ماهه دریافت می‌کند. نامش جلال محمدزاده است. ابتدا از گفتن سن‌اش طفره می‌رود. هرچند به حکم ادب، اصراری به دانستن سنش ندارم، اما ادامه می‌دهد: «۷۱ سال دارم و دیر به دیر و معمولاً هر دو ماه یک بار به این مرکز مراجعه می‌کنم. پزشکان اینجا بسیار حاذق هستند؛ خصوصاً پزشکی که من تحت نظر او هستم تشخیص خوبی دارد و با یک نسخه حال مریض را خوب می‌کند.»
پذیرش بیماران
پذیرش در سالن همکف پلی‌کلینیک واقع شده است. این واحد دارای چهار گیشه پاسخگویی است و چهار نیروی انسانی نیز در این واحد مشغول به کارند که در دو شیفت صبح و عصر خدمت‌رسانی می‌کنند. در شیفت صبح هر چهار نفر حضور دارند و در شیفت عصر نیز حدود سه نفر پاسخگوی مردم هستند که این تعداد در ساعات پایانی شیفت و با کاهش تعداد مراجعه به یک نفر تقلیل پیدا می‌کند. مسئول پذیرش پلی‌کلینیک طوس، میانگین مراجعه روزانه به واحد پذیرش را حدود هزار و ۲۰۰ تا هزار و ۳۰۰ نفر بیان می‌کند و با اشاره به نحوه پذیرش سالمندان، می‌گوید: «پیش از این گیشه اختصاصی برای سالمندان در نظر گرفته بودیم اما با توجه به افزایش تعداد سالمندان و هجوم برای دریافت نوبت، گیشه اختصاصی برداشته شد و اکنون سالمندان از همه گیشه‌ها برای گرفتن نوبت استفاده می‌کنند.» واحد پذیرش، علاوه بر نوبت‌دهی به بیماران، وظیفه جداسازی سالمندان و معرفی آن‌ها را به واحد غربالگری عهده‌دار است. این کار زیر نظر مسئول پذیرش انجام می‌شود. محسن خسروانی فراهانی می‌گوید: «در این مرکز پزشکان طب سالمندی فعالیت دارند و بیماران می‌توانند از خدمات طب سالمندی بهره‌مند شوند.» اما او با توجه به بالا بودن تعداد مراجعه بیماران به این مرکز، معتقد است سامانه‌های الکترونیک نیازمند به‌روزرسانی شدن است؛ به ویژه سیستم (HIS) نیازمند ارتقا و انجام تغییرات است. برای این کار باید نظر ما را جویا شوند. در حال حاضر برای ارائه یک شماره، نیاز است که چندین بار روی یک گزینه کلیک شود اما باید تغییراتی ایجاد شود تا با یک یا دو بار کلیک کردن بتوان شماره داد.» خسروانی فراهانی، همچنین یکسان نبودن ردیف‌های نیروهای انسانی واحد پذیرش را از دیگر مسائل برمی‌شمارد و می‌گوید «در حال حاضر از نیروهای انسانی دارای ردیف‌های اداری مانند منشی در واحد پذیرش استفاده می‌شود اما با توجه به ناهمخوان بودن حقوق و مزایای کادر اداری و درمانی، امکان پرداخت‌های برابر میسر نیست که این مسأله سبب نارضایتی همکاران شده است.»
غربالگری سالمندان
یکی از خدمات ویژه این مرکز برای سالمندان، انجام غربالگری بیماری‌های مرتبط با سالمندی است. افراد بالای ۶۵ سال که به این مرکز مراجعه می‌کنند، به واحد طب سالمندی ارجاع داده می‌شوند. مسئول واحد طب سالمندی درمانگاه، این بیماران را پذیرش کرده و پایش سلامت بیماران را عهده‌دار می‌شود. حجت هجرتی روند کار را اینگونه توضیح می‌دهد: «اطلاعات حوزه سلامت بیمار مانند سابقه بیماری، سابقه جراحی، مصرف دارو، مشکلات شنوایی، بینایی، عدم تعادل و... جمع‌آوری شده و در صورت مشاهده اختلالات، سالمندان به پزشک معالج ارجاع داده می‌شوند و با تشکیل پرونده بیماری‌های مزمن، تحت نظر پزشک قرار می‌گیرند.» او که پشت سیستم نشسته و مشغول پایش اطلاعات سالمندان است، ادامه می‌دهد: «این اقدام کمک می‌کند تا بسیاری از بیماری‌های سالمندی پیشگیری و کنترل شود. نکته مهم این است که برخی از سالمندان از بیماری‌های خود آگاه نیستند و این اقدام کمک می‌کند تا بیماری‌های سالمندان آشکار و در روند درمان قرار گیرد.» هجرتی همچنین ارائه خدمات آموزشی به سالمندان را از دیگر اقدامات این واحد عنوان می‌کند: «به هر یک از بیماران نکاتی را در حوزه سلامت و رعایت مسائل بهداشتی یادآور می‌شویم و نیز پمفلت «رسانه‌های آموزشی» در اختیارشان قرار می‌دهیم. خوشبختانه بسیاری از مراجعه کننده‌ها باسواد هستند و می‌توانند مطالعه کنند.» روزانه حدود 5- 6 نفر به این واحد مراجعه می‌کنند که اقدامات غربالگری برای آن‌ها انجام شود اما به گفته مسئول واحد طب سالمندی، مشکل اینجاست که بیماران در وهله نخست از خدمات غربالگری با اکراه استقبال می‌کنند اما پس از توضیح و ارائه دلیل مبنی بر اینکه با تشکیل پرونده بیماری‌های مزمن، اطلاعات درمانی آن‌ها در دسترس پزشکان معالج قرار می‌گیرد، راغب به انجام غربالگری می‌شوند.
ویزیت بیماران
وارد یکی از مطب‌ها می‌شویم. پزشک عمومی مشغول ویزیت یکی از بیمارانی است که خانم میانسالی است و مشکل تیرویید دارد. بیمار از وضعیت درمانش جویا می‌شود و معالج اظهار امیدواری می‌کند که مشکل جدیدی برای بیمار رخ نداده و تأکید دارد تا داروهایش را مانند روال سابق ادامه دهد. اما بیمار مجدد سؤال می‌کند و بازهم پاسخ مشابه می‌شنود. بیمار بار دیگر درباره اینکه آیا داروهایش را کم یا زیاد کند، سؤال می‌کند و بازهم پزشک توضیح لازم را می‌دهد و اعلام می‌کند که خوشبختانه وضعیت کلیه‌های بیمار نیز سالم است. در فرصتی که دست می‌دهد با این پزشک گپ‌وگفت می‌کنیم. نفیسه خردپیشه حدود ۱۳ سال است که در تأمین‌اجتماعی مشغول به فعالیت است و ۱۰ سال است که در این پلی‌کلینیک خدمت‌رسانی می‌کند. او درباره رسیدگی به سالمندان در این مرکز درمانی می‌گوید: «سازمان در سال‌های اخیر با توجه به روند رو به افزایش جمعیت سالمندی، برنامه غربالگری را راه‌اندازی کرده تا سالمندان ما نیز مانند کشورهای پیشرفته از مزایای درمانی و اقدامات پیشگیرانه بهره‌مند شوند.» خردپیشه ادامه می‌دهد: «با انجام غربالگری امکان شناسایی بیماری‌های سالمندی پیش از موعد فراهم می‌شود تا افراد زندگی سالمی را پیش رو داشته باشند». او برای مثال به بیماری آلزایمر اشاره می‌کند که اگر در موارد اولیه با اقدامات تشخیصی متوجه اختلالات حرکتی به عنوان پیش قراول این بیماری شویم، امکان درمان پیش از موعد میسر می‌شود. همچنین با انجام تست‌های شنوایی، بینایی، تست حافظه و سایر اقدامات وضعیت سلامت بیمار ارزیابی شده و در مسیر درمان‌های اولیه قرار می‌گیرد و در صورت نیاز، به مراکز تخصصی تأمین‌اجتماعی ارجاع داده می‌شود.
غربالگری نیازمند فرهنگسازی
بخش پایانی گزارش ما اختصاص به گفت‌وگو با رییس پلی‌کلینیک تخصصی طوس دارد. شهناز رستمی با ۲۶ سال سابقه فعالیت داروساز است و با خوشرویی استقبال‌مان می‌کند. نظم حاکم بر فضای پلی‌کلینیک و اینک در دفتر کارش نشان از توجه او نسبت به انجام منظم امور دارد و در آغاز تهیه گزارش نیز توصیه‌های لازم را به کارکنان برای همکاری با ما ارائه کرده بود. او روبه‌روی ما پشت میز کنفرانس قرار می‌گیرد و در بیان خدمات این مرکز، نشان می‌دهد که دغدغه تأمین‌اجتماعی را دارد. آینده‌نگری در افکارش موج می‌زند. معتقد است، غربالگیری سالمندان نیازمند فرهنگسازی است و درمان تأمین‌اجتماعی باید به سمت «درمان واقعی» پیش رود تا ضمن پیشگیری از مصارف بی‌رویه دارو، در هزینه‌های سازمان نیز صرفه‌جویی بهینه انجام شود و ادامه می‌دهد: «برخی مردم تصور می‌کنند مراجعه به تأمین‌اجتماعی تنها به منزله دریافت داروی رایگان است اما تأمین‌اجتماعی به‌ویژه در سال‌های اخیر در زمینه پیشگیری از بیماری‌ها برنامه‌ریزی چشمگیری داشته که لازم است در این زمینه اطلاع‌رسانی مناسبی شود». وی اضافه می‌کند: «به طور حتم گسترش فرهنگ پیشگیری از بیماری‌ها می‌تواند ضمن حفظ سلامت افراد جامعه؛ به ویژه سالمندان، هزینه‌های سرسام‌آور درمان را نیز کاهش دهد.» وی یکی از خدمات این مرکز را برای سالمندان، علاوه بر غربالگری افراد ۶۵ سال به بالا، پذیرش خارج از نوبت آن‌ها عنوان می‌کند: «با تشکیل پرونده سالمندی، آن‌ها در روند اقدامات پیشگیری و درمان قرار گرفته و با توجه به هماهنگی ویزیت‌ها با واحد پذیرش، نوبت‌دهی منظم برای آن‌ها منظور می‌شود». به گفته او به این ترتیب از اتلاف وقت سالمندان برای اخذ نوبت جلوگیری می‌شود.» رستمی همچنین الکترونیک شدن خدمات تأمین‌اجتماعی را گام مهم و اساسی در راستای کنترل منابع و مصارف عنوان می‌کند: «سیستم الکترونیک کمک می‌کند تا اطلاعات درمانی بیماران ثبت شده و تجویزهای دارویی و اقدامات تشخیصی در دسترس قرار گیرد و درمان موثر انجام شود.» رییس پلی‌کلینیک تخصصی طوس می‌افزاید: «اکنون نیز کمیته بررسی نسخ به صورت ماهیانه تشکیل می‌شود تا تجویزها براساس اندیکاسیون دارویی انجام شود و به ویژه از تجویز داروهای مشابه جلوگیری شود.» از او درباره شلوغی روزهای پنجشنبه و کمبود پزشک در این روز می‌پرسیم؛ پاسخ می‌دهد: «در بسیاری از موارد شلوغی روزهای پنجشنبه به دلیل مراجعه‌های غیر ضروری و خارج از وظایف تأمین‌اجتماعی مانند گواهی سلامت برای استفاده از سالن‌های ورزشی، تعیین گروه خونی یا انجام آزمایش چکاپ، ایجاد می‌شود. به هر روی آنچه که در توان داریم، خدمات مناسب برای مراجعه‌کننده‌های روزهای پنجشنبه را فراهم می‌کنیم؛ در این روز پزشکان عمومی فعالیت دارند؛ اما به دلیل کمبود نیروهای متخصص، امکان ارائه خدمات تخصصی در این روز میسر نیست. به‌ویژه اینکه بسیاری از متخصصان روزهای پنجشنبه را در سایر شیفت‌های کاری خود به سر می‌برند.» به گفته رستمی، علت شلوغی این مرکز درمانی علاوه بر مراجعه مردم ساکن در اطراف، ناشی از ارجاعات سایر مراکز تأمین‌اجتماعی به این مرکز برای استفاده از خدمات سونوگرافی، رادیولوژی، ارتوپدی و... است. رییس پلی‌کلینیک تخصصی طوس تلاش برای ارائه خدمات بهتر و جلب رضایت بیمه‌شدگان را مهمترین راهبرد مدیریتی این پلی‌کلینیک می‌داند و با توجه به گرانی خدمات درمان در بخش‌های خصوصی، خدمات رایگان تأمین‌اجتماعی را بسیار ارزشمند توصیف می‌کند.
ساختمان 3 طبقه
پلی‌کلینیک در سه طبقه احداث شده است. در طبقه اول واحدهای داروخانه، تزریقات، اورژانس، پذیرش، ویزیت پزشکان عمومی و واحد مامایی قرار دارد. در طبقه زیرین خدمات سونوگرافی، رادیولوژی و آزمایشگاه ارائه می‌شود و واحدهای چشم‌پزشکی، اتاق عمل سرپایی، پزشکان متخصص، ادیومتری و واحدهای اداری و مالی در طبقه اول قرار دارد. ساختمان پلی‌کلینیک هرچند حدود ۵۰ سال قدمت دارد اما بخش‌ها و واحدهای آن بازسازی شده و اکنون روزانه حدود ۱۵۰۰ بیمار را در خود جای می‌دهد. از میان انبوه بیماران خانم سالمندی نظرم را جلب می‌کند. جلو رفته و خود را معرفی می‌کنم. خوشحال می‌شود و برای گفت‌وگو اشتیاق نشان می‌دهد. نامش صغری فرهادی است و برای ویزیت دوره‌ای و دریافت داروی دیابت به مرکز مراجعه کرده است. ساکن همین محله است و در محدوده میدان پاستور زندگی می‌کند. او سال‌های متمادی است که از خدمات این کلینیک استفاده می‌کند. خودش به طنز می‌گوید: «از وقتی قنداق بودم به این درمانگاه آمده‌ام». سن‌اش را جویا می‌شوم؛ بازهم به طنز پاسخ می‌دهد: «تازه رفته‌ام 14 سالگی» و ادامه می‌دهد: «۷۰ ساله‌ام و پنج فرزند نیز دارم. همه دخترها و پسرانم از من مراقبت می‌کنند و از آن‌ها انرژی می‌گیریم». از نحوه نوبت‌دهی و خدمات مرکز جویا می‌شوم، می‌گوید: «برای گرفتن نوبت مشکلی نیست. شماره می‌گیریم و می‌روم. اینجا دکترهای خوبی دارد؛ بخصوص پزشکان قدیمی که تشخیص خوبی دارند. داروها نیز رایگان است و هیچ پولی از ما گرفته نمی‌شود». خانم بغل‌دستی‌اش نیز حرف‌هایی برای گفتن دارد. او نیز بیش از ۱۰ سال است که به این درمانگاه می‌آید و ساکن اطراف است. خود را مرضیه فرهادی معرفی می‌کند؛ ۶۷ سال دارد و دارای چهار فرزند است. برای کم‌خونی باید ویتامین «ب» کمپلکس و «ب ۱۲» تزریق کند اما از اینکه این داروها زیر پوشش بیمه قرار ندارد، گله‌مند است: «داروهای ویتامین و برخی پمادها مانند ویتامین «آ» زیر پوشش بیمه نیست و باید آزاد تهیه کنیم. با توجه به اینکه ما از خدمات این مرکز استفاده می‌کنیم، انتظار داریم داروهایی که برای ما جنبه درمانی دارد، رایگان باشد؛ اما من هر بار مجبور می‌شوم پول پرداخت کنم». آن‌سوتر آقای دیگری برای رسیدن نوبت ویزیت منتظر نشسته است. سر صحبت را با او باز می‌کنم؛ می‌گوید، تحت نظر پزشکان قرار دارد و داروهایش را دو ماهه دریافت می‌کند. نامش جلال محمدزاده است. ابتدا از گفتن سن‌اش طفره می‌رود. هرچند به حکم ادب، اصراری به دانستن سنش ندارم، اما ادامه می‌دهد: «۷۱ سال دارم و دیر به دیر و معمولاً هر دو ماه یک بار به این مرکز مراجعه می‌کنم. پزشکان اینجا بسیار حاذق هستند؛ خصوصاً پزشکی که من تحت نظر او هستم تشخیص خوبی دارد و با یک نسخه حال مریض را خوب می‌کند.»
پذیرش بیماران
پذیرش در سالن همکف پلی‌کلینیک واقع شده است. این واحد دارای چهار گیشه پاسخگویی است و چهار نیروی انسانی نیز در این واحد مشغول به کارند که در دو شیفت صبح و عصر خدمت‌رسانی می‌کنند. در شیفت صبح هر چهار نفر حضور دارند و در شیفت عصر نیز حدود سه نفر پاسخگوی مردم هستند که این تعداد در ساعات پایانی شیفت و با کاهش تعداد مراجعه به یک نفر تقلیل پیدا می‌کند. مسئول پذیرش پلی‌کلینیک طوس، میانگین مراجعه روزانه به واحد پذیرش را حدود هزار و ۲۰۰ تا هزار و ۳۰۰ نفر بیان می‌کند و با اشاره به نحوه پذیرش سالمندان، می‌گوید: «پیش از این گیشه اختصاصی برای سالمندان در نظر گرفته بودیم اما با توجه به افزایش تعداد سالمندان و هجوم برای دریافت نوبت، گیشه اختصاصی برداشته شد و اکنون سالمندان از همه گیشه‌ها برای گرفتن نوبت استفاده می‌کنند.» واحد پذیرش، علاوه بر نوبت‌دهی به بیماران، وظیفه جداسازی سالمندان و معرفی آن‌ها را به واحد غربالگری عهده‌دار است. این کار زیر نظر مسئول پذیرش انجام می‌شود. محسن خسروانی فراهانی می‌گوید: «در این مرکز پزشکان طب سالمندی فعالیت دارند و بیماران می‌توانند از خدمات طب سالمندی بهره‌مند شوند.» اما او با توجه به بالا بودن تعداد مراجعه بیماران به این مرکز، معتقد است سامانه‌های الکترونیک نیازمند به‌روزرسانی شدن است؛ به ویژه سیستم (HIS) نیازمند ارتقا و انجام تغییرات است. برای این کار باید نظر ما را جویا شوند. در حال حاضر برای ارائه یک شماره، نیاز است که چندین بار روی یک گزینه کلیک شود اما باید تغییراتی ایجاد شود تا با یک یا دو بار کلیک کردن بتوان شماره داد.» خسروانی فراهانی، همچنین یکسان نبودن ردیف‌های نیروهای انسانی واحد پذیرش را از دیگر مسائل برمی‌شمارد و می‌گوید «در حال حاضر از نیروهای انسانی دارای ردیف‌های اداری مانند منشی در واحد پذیرش استفاده می‌شود اما با توجه به ناهمخوان بودن حقوق و مزایای کادر اداری و درمانی، امکان پرداخت‌های برابر میسر نیست که این مسأله سبب نارضایتی همکاران شده است.»
غربالگری سالمندان
یکی از خدمات ویژه این مرکز برای سالمندان، انجام غربالگری بیماری‌های مرتبط با سالمندی است. افراد بالای ۶۵ سال که به این مرکز مراجعه می‌کنند، به واحد طب سالمندی ارجاع داده می‌شوند. مسئول واحد طب سالمندی درمانگاه، این بیماران را پذیرش کرده و پایش سلامت بیماران را عهده‌دار می‌شود. حجت هجرتی روند کار را اینگونه توضیح می‌دهد: «اطلاعات حوزه سلامت بیمار مانند سابقه بیماری، سابقه جراحی، مصرف دارو، مشکلات شنوایی، بینایی، عدم تعادل و... جمع‌آوری شده و در صورت مشاهده اختلالات، سالمندان به پزشک معالج ارجاع داده می‌شوند و با تشکیل پرونده بیماری‌های مزمن، تحت نظر پزشک قرار می‌گیرند.» او که پشت سیستم نشسته و مشغول پایش اطلاعات سالمندان است، ادامه می‌دهد: «این اقدام کمک می‌کند تا بسیاری از بیماری‌های سالمندی پیشگیری و کنترل شود. نکته مهم این است که برخی از سالمندان از بیماری‌های خود آگاه نیستند و این اقدام کمک می‌کند تا بیماری‌های سالمندان آشکار و در روند درمان قرار گیرد.» هجرتی همچنین ارائه خدمات آموزشی به سالمندان را از دیگر اقدامات این واحد عنوان می‌کند: «به هر یک از بیماران نکاتی را در حوزه سلامت و رعایت مسائل بهداشتی یادآور می‌شویم و نیز پمفلت «رسانه‌های آموزشی» در اختیارشان قرار می‌دهیم. خوشبختانه بسیاری از مراجعه کننده‌ها باسواد هستند و می‌توانند مطالعه کنند.» روزانه حدود 5- 6 نفر به این واحد مراجعه می‌کنند که اقدامات غربالگری برای آن‌ها انجام شود اما به گفته مسئول واحد طب سالمندی، مشکل اینجاست که بیماران در وهله نخست از خدمات غربالگری با اکراه استقبال می‌کنند اما پس از توضیح و ارائه دلیل مبنی بر اینکه با تشکیل پرونده بیماری‌های مزمن، اطلاعات درمانی آن‌ها در دسترس پزشکان معالج قرار می‌گیرد، راغب به انجام غربالگری می‌شوند.
ویزیت بیماران
وارد یکی از مطب‌ها می‌شویم. پزشک عمومی مشغول ویزیت یکی از بیمارانی است که خانم میانسالی است و مشکل تیرویید دارد. بیمار از وضعیت درمانش جویا می‌شود و معالج اظهار امیدواری می‌کند که مشکل جدیدی برای بیمار رخ نداده و تأکید دارد تا داروهایش را مانند روال سابق ادامه دهد. اما بیمار مجدد سؤال می‌کند و بازهم پاسخ مشابه می‌شنود. بیمار بار دیگر درباره اینکه آیا داروهایش را کم یا زیاد کند، سؤال می‌کند و بازهم پزشک توضیح لازم را می‌دهد و اعلام می‌کند که خوشبختانه وضعیت کلیه‌های بیمار نیز سالم است. در فرصتی که دست می‌دهد با این پزشک گپ‌وگفت می‌کنیم. نفیسه خردپیشه حدود ۱۳ سال است که در تأمین‌اجتماعی مشغول به فعالیت است و ۱۰ سال است که در این پلی‌کلینیک خدمت‌رسانی می‌کند. او درباره رسیدگی به سالمندان در این مرکز درمانی می‌گوید: «سازمان در سال‌های اخیر با توجه به روند رو به افزایش جمعیت سالمندی، برنامه غربالگری را راه‌اندازی کرده تا سالمندان ما نیز مانند کشورهای پیشرفته از مزایای درمانی و اقدامات پیشگیرانه بهره‌مند شوند.» خردپیشه ادامه می‌دهد: «با انجام غربالگری امکان شناسایی بیماری‌های سالمندی پیش از موعد فراهم می‌شود تا افراد زندگی سالمی را پیش رو داشته باشند». او برای مثال به بیماری آلزایمر اشاره می‌کند که اگر در موارد اولیه با اقدامات تشخیصی متوجه اختلالات حرکتی به عنوان پیش قراول این بیماری شویم، امکان درمان پیش از موعد میسر می‌شود. همچنین با انجام تست‌های شنوایی، بینایی، تست حافظه و سایر اقدامات وضعیت سلامت بیمار ارزیابی شده و در مسیر درمان‌های اولیه قرار می‌گیرد و در صورت نیاز، به مراکز تخصصی تأمین‌اجتماعی ارجاع داده می‌شود.
غربالگری نیازمند فرهنگسازی
بخش پایانی گزارش ما اختصاص به گفت‌وگو با رییس پلی‌کلینیک تخصصی طوس دارد. شهناز رستمی با ۲۶ سال سابقه فعالیت داروساز است و با خوشرویی استقبال‌مان می‌کند. نظم حاکم بر فضای پلی‌کلینیک و اینک در دفتر کارش نشان از توجه او نسبت به انجام منظم امور دارد و در آغاز تهیه گزارش نیز توصیه‌های لازم را به کارکنان برای همکاری با ما ارائه کرده بود. او روبه‌روی ما پشت میز کنفرانس قرار می‌گیرد و در بیان خدمات این مرکز، نشان می‌دهد که دغدغه تأمین‌اجتماعی را دارد. آینده‌نگری در افکارش موج می‌زند. معتقد است، غربالگیری سالمندان نیازمند فرهنگسازی است و درمان تأمین‌اجتماعی باید به سمت «درمان واقعی» پیش رود تا ضمن پیشگیری از مصارف بی‌رویه دارو، در هزینه‌های سازمان نیز صرفه‌جویی بهینه انجام شود و ادامه می‌دهد: «برخی مردم تصور می‌کنند مراجعه به تأمین‌اجتماعی تنها به منزله دریافت داروی رایگان است اما تأمین‌اجتماعی به‌ویژه در سال‌های اخیر در زمینه پیشگیری از بیماری‌ها برنامه‌ریزی چشمگیری داشته که لازم است در این زمینه اطلاع‌رسانی مناسبی شود». وی اضافه می‌کند: «به طور حتم گسترش فرهنگ پیشگیری از بیماری‌ها می‌تواند ضمن حفظ سلامت افراد جامعه؛ به ویژه سالمندان، هزینه‌های سرسام‌آور درمان را نیز کاهش دهد.» وی یکی از خدمات این مرکز را برای سالمندان، علاوه بر غربالگری افراد ۶۵ سال به بالا، پذیرش خارج از نوبت آن‌ها عنوان می‌کند: «با تشکیل پرونده سالمندی، آن‌ها در روند اقدامات پیشگیری و درمان قرار گرفته و با توجه به هماهنگی ویزیت‌ها با واحد پذیرش، نوبت‌دهی منظم برای آن‌ها منظور می‌شود». به گفته او به این ترتیب از اتلاف وقت سالمندان برای اخذ نوبت جلوگیری می‌شود.» رستمی همچنین الکترونیک شدن خدمات تأمین‌اجتماعی را گام مهم و اساسی در راستای کنترل منابع و مصارف عنوان می‌کند: «سیستم الکترونیک کمک می‌کند تا اطلاعات درمانی بیماران ثبت شده و تجویزهای دارویی و اقدامات تشخیصی در دسترس قرار گیرد و درمان موثر انجام شود.» رییس پلی‌کلینیک تخصصی طوس می‌افزاید: «اکنون نیز کمیته بررسی نسخ به صورت ماهیانه تشکیل می‌شود تا تجویزها براساس اندیکاسیون دارویی انجام شود و به ویژه از تجویز داروهای مشابه جلوگیری شود.» از او درباره شلوغی روزهای پنجشنبه و کمبود پزشک در این روز می‌پرسیم؛ پاسخ می‌دهد: «در بسیاری از موارد شلوغی روزهای پنجشنبه به دلیل مراجعه‌های غیر ضروری و خارج از وظایف تأمین‌اجتماعی مانند گواهی سلامت برای استفاده از سالن‌های ورزشی، تعیین گروه خونی یا انجام آزمایش چکاپ، ایجاد می‌شود. به هر روی آنچه که در توان داریم، خدمات مناسب برای مراجعه‌کننده‌های روزهای پنجشنبه را فراهم می‌کنیم؛ در این روز پزشکان عمومی فعالیت دارند؛ اما به دلیل کمبود نیروهای متخصص، امکان ارائه خدمات تخصصی در این روز میسر نیست. به‌ویژه اینکه بسیاری از متخصصان روزهای پنجشنبه را در سایر شیفت‌های کاری خود به سر می‌برند.» به گفته رستمی، علت شلوغی این مرکز درمانی علاوه بر مراجعه مردم ساکن در اطراف، ناشی از ارجاعات سایر مراکز تأمین‌اجتماعی به این مرکز برای استفاده از خدمات سونوگرافی، رادیولوژی، ارتوپدی و... است. رییس پلی‌کلینیک تخصصی طوس تلاش برای ارائه خدمات بهتر و جلب رضایت بیمه‌شدگان را مهمترین راهبرد مدیریتی این پلی‌کلینیک می‌داند و با توجه به گرانی خدمات درمان در بخش‌های خصوصی، خدمات رایگان تأمین‌اجتماعی را بسیار ارزشمند توصیف می‌کند.