گزارشی از یک شعبه خاص تامین‌اجتماعی در منطقه‌ای کارگرنشین
پرداخت حق بیمه در شعب تهران دریافت خدمات بیمه‌ای در شعبه شهرقدس
شهرستان قدس یکی از شهرستان‌های استان تهران است که در غرب شهر تهران و در همسایگی استان البرز واقع است. مرکز شهرستان قدس، در ابتدا روستایی با نام قلعه حسن‌خان از توابع بخش کن بود که در اوایل انقلاب با نام شهرک قلعه حسن‌خان به شهرستان شهریار سپرده شد. نام آن بعدها به شهرک قدس تغییر پیدا کرد و با اضافه شدن چند روستا و دهکده به شهرقدس تبدیل شد. برای آشنایی بیشتر با کم و کیف خدمت‌رسانی سازمان تامین‌اجتماعی در این شهرستان، به شعبه شهرقدس سر زدیم.
شعبه تامین‌اجتماعی شهرقدس در تقاطع دو خیابان اصلی و درست در نبش این دو خیابان قرار گرفته است. در کنار این شعبه، باجه بانک رفاه واقع است که دسترسی به آن، نقش مهمی در انجام امور بانکی بیمه‌شدگان و مراجعه‌کنندگان این شعبه دارد. شعبه شهرقدس به لحاظ طراحی، یکی از مطلوبترین ساختارهای فیزیکی شعب را داراست. اکثر واحدهای شعبه اعم از نامنویسی، مستمری‌ها، امور فنی بیمه‌شدگان و همچنین میز خدمت این شعبه، در طبقه همکف و کنار یکدیگر قرار دارند. این موضوع، دسترسی مراجعه‌کنندگان خصوصا سالمندان را به بخش‌های مختلف شعبه، تسهیل کرده است. در سالن انتظار شعبه، علاوه بر دستگاه نوبت‌دهی و تلویزیون، به میزان کافی صندلی تعبیه شده تا مراجعه‌کنندگان با آرامش هرچه بیشتر خدمات مورد نیاز خود را دریافت کنند. البته به نظر می‌رسد تعداد مراجعه‌کنندگان به شعبه شهر قدس زیاد است؛ چراکه تقریبا تمامی صندلی‌های سالن انتظار، پر شده‌اند.
سرعت ارائه خدمات
در ابتدای ورود به شعبه، به میان مراجعه‌کنندگان رفتیم تا میزان رضایت آنها از عملکرد شعبه را بررسی کنیم. یکی از آنان، مرد میانسالی بود. آقای محمدی با ابراز رضایت از برخورد کارکنان و نحوه رسیدگی به درخواست خود گفت: «من ساکن همین منطقه هستم و تقریبا تمام کارهای بیمه‌ای خود را اینجا انجام می‌دهم. وضعیت شعبه در سال‌های اخیر نسبت به گذشته بسیار بهبود یافته و اصلا قابل مقایسه با قبل نیست. قبلا کارها معطلی زیادی داشت اما اخیرا در هنگام مراجعه به شعبه نوبت می‌گیرم و روی صندلی‌ها می‌نشینم تا شماره‌ام را صدا بزنند. بخش‌هایی هم که به عنوان میز خدمت در شعبه گذاشته‌اند، سرعت کارها را بالا برده است. تازه می‌گویند نوبت را می‌توان از قبل از طریق موبایل یا اینترنت گرفت. من هنوز این شیوه نوبت گرفتن را امتحان نکرده‌ام اما اگر واقعا این امکان وجود داشته باشد، کار بسیار جالبی است.»
سپس به سمت خانمی تقریبا مسن که در کنار فرزند جوان خود نشسته است، می‌روم و علت مراجعه‌شان را می‌پرسم. پسر جوان که علی نام دارد، می‌گوید: «من یک خواهر مجرد دارم که در خانه است. ماه گذشته مستمری او قطع شده بود. به همین دلیل امروز با مادرم به شعبه آمده‌ایم تا دلیلش را بپرسیم.» از علی و مادرش درباره برخورد کارکنان شعبه شهرقدس و فضای فیزیکی آن پرسیدم که هر دو ابراز رضایت کردند و گفتند: «خوشبختانه اتفاقات خوبی به تازگی در تامین‌اجتماعی افتاده است. کارها با سرعت بیشتر و دقت بهتر انجام می‌شود و معطلی کم شده است.» در همین حین، اپراتور، شماره علی و مادرش را خواند و آنها به میز خدمت مربوطه مراجعه کردند. ما هم صحبت با مراجعه‌کنندگان را به پایان رساندیم و به سمت کارکنان شعبه رفتیم تا با آنها هم گپ‌و‌گفتی داشته باشیم.
مسئول امور مستمری‌های شعبه شهر قدس گفت: «این شعبه، مراجعه‌کنندگان زیادی دارد اما فضای خوب فیزیکی و استقرار میز خدمت باعث شده کارها با آرامش انجام شود. البته به دلیل تعداد زیاد مراجعه‌کنندگان، همچنان فشار کاری بر روی کارمندان وجود دارد که این مشکل نیز با افزایش نیروی انسانی قابل حل خواهد بود.»
مردم صبور و بافرهنگ
طبقه دوم شعبه شهرقدس، واحدهای وصول حق بیمه، اجرائیات و سایر واحدهایی که بیشتر با کارفرمایان سروکار دارند را در خود جای داده و به همین دلیل، برخلاف طبقه اول، بسیار خلوت است. اتاق رئیس شعبه هم در همین طبقه قرار دارد و مراجعه‌کنندگان در صورت نیاز می‌توانند بدون رعایت تشریفات معمولی سایر ادارات، با رئیس شعبه دیدار و گفت‌و‌گو کنند.
یکی از مراجعه‌کنندگان در طبقه دوم شعبه شهر قدس گفت: «من کارگاه کوچکی دارم و 6 کارگر را بیمه کرده‌ام. به لطف خدا تاکنون مشکل خاصی با این شعبه نداشته‌ام. تنها ایرادی که گاه پیش می‌آید مربوط به کندی و قطعی سیستم‌ها است که کارمندان معتقدند به زیرساخت‌های شبکه مربوط است و کاری از دست آنها برنمی‌آید.»
مسئول اجرائیات شعبه شهر قدس نیز گفت: «خوشبختانه وضعیت اداری و نیز ساختار فیزیکی شعبه به نحوی است که رضایت حداکثری مراجعه‌کنندگان را در پی داشته است. با وجود اینکه اجرائیات واحد پردردسری است اما با تعامل با کارفرمایان تاکنون توانسته‌ایم کارها را به خوبی انجام دهیم. »
یکی دیگر از مسئولان شعبه نیز گفت: «مردم شهرقدس، بسیار بافرهنگ و صبور هستند. بیشتر آنها در مشاغل کارگری مشغول به کار هستند و به‌رغم نیاز بسیار زیادی که به خدمات تامین‌اجتماعی دارند، تاکنون مشکل خاصی در ارتباط با مراجعه‌کنندگان نداشته‌ایم.»
اجرای طرح ساختار نوین ارائه خدمات
در ادامه تهیه گزارش از شعبه تامین‌اجتماعی شهر قدس، به اتاق رئیس این شعبه رفتم. داوود ابراهیمی در ابتدای صحبت‌های خود، به بازسازی ساختمان شعبه اشاره کرد و گفت: «ساختمان این شعبه، ملکی و دسترسی جغرافیایی آن هم بسیار آسان است. شعبه شهرقدس در سال 1391 بازسازی شده و در حال حاضر، هر سه واحد بیمه‌شدگان، نامنویسی و مستمری‌ها که با هم در ارتباطند و بیشترین مراجعه نیز به آنها صورت می‌گیرد، در طبقه همکف قرار گرفته‌است. دبیرخانه، میز خدمت و معاون بیمه‌ای شعبه نیز در طبقه همکف واقع شده تا در حد امکان از نیاز مراجعه بیمه‌شدگان به سایر طبقات جلوگیری شود. به‌طور کلی می‌توان گفت تمامی اجزای طرح ساختار نوین ارائه خدمات در این شعبه اجرا شده است.»
وی جمعیت شهرقدس را 430 هزار نفر بیان کرد و افزود: «از این تعداد حدود 190 هزار نفر تحت پوشش سازمان تامین‌اجتماعی هستند. بنابراین ضریب پوشش ما حدود 46 درصد است. تعداد بیمه‌شدگان اصلی ما 58 هزار نفر است و از این تعداد، تقریبا 46 هزار نفر بیمه‌شده اجباری و اکثرا کارگر هستند. شهرقدس به واسطه نزدیکی به تهران و نزدیکی به کارخانه‌های بزرگ خودروسازی نظیر ایران‌خودرو، سایپا، گروه بهمن و زامیاد، کارگران زیادی را در خود اسکان داده است.»
از ابراهیمی درباره مزیت‌ها و معایب نزدیکی به خودروسازهای بزرگ کشور پرسیدم، گفت: «از آنجا که خودروسازی یک صنعت همیشه برقرار است، نزدیکی به این صنعت مطلوب است اما اکثر کارگران شاغل در این صنعت، قرارداری هستند و پیمانکاران اغلب دستمزد آنها را به موقع نمی‌پردازند، بنابراین مشکلاتی به وجود می‌آید. حق بیمه اغلب این کارگران نیز با تاخیر زیاد یا به صورت اقساط واریز می‌شود. به همین دلیل، مطالبات جاری ما از پیمانکاران و کارفرمایان به سختی وصول می‌شود. البته با توجه به تحریم‌های ظالمانه و با وجود تعطیل شدن بسیاری از شرکت‌ها، خوشبختانه هنوز کسری نداریم، اما به دلیل سختی وصول حق بیمه، از همکاران دیگر واحدها نیز برای پیگیری و وصول کمک گرفته‌ایم.»
واریز حق بیمه در تهران؛ دریافت خدمات در شهرقدس
در ادامه، ابراهیمی افزود: «شهرستان قدس از نظر تعدد کارگران ساختمانی نیز وضعیت خاصی دارد. تعداد زیادی از کارگران ساختمانی در شهرستان قدس ساکن هستند، اما محل کار آنها در تهران یا جاهای دیگر است. این مسئله سبب می‌شود که تعداد کارگران ساختمانی این شعبه نسبت به سایر شعب استان تهران بیشتر باشد و همین موضوع، تعداد بازرسی، اعتراضات و مکاتبات بیشتری را می‌طلبد. البته ما یک کارگزاری نیز در شهرقدس داریم که فعالیت آن رضایتمندی زیادی ایجاد کرده است.»
او تعداد مستمری‌بگیران شعبه شهرقدس را نیز حدود
14 هزار نفر بیان کرد و گفت: «متاسفانه در سال‌های اخیر تعداد مستمری‌بگیران ما رشد زیادی داشته که علت آن به موقعیت جغرافیایی شهرقدس برمی‌گردد. این شهر به دلیل نزدیکی به تهران، به محل سکونت و خوابگاه کارگرانی تبدیل شده که در محل کار خود (اغلب تهران)، از پس هزینه‌های سکونت برنمی‌آیند. حق بیمه اغلب این کارگران در شعب تهران واریز می‌شود، اما در زمان بازنشستگی یا بیکاری، چون محل سکونت آنها شهرستان قدس است، طبیعتا پرونده آنها به این شهر و این شعبه منتقل می‌شود. به همین دلیل به لحاظ تراز مالی کاهش شدیدی داریم. از طرف دیگر، فشار کار واحد مستمری‌های شعبه نیز زیاد است. مشکل دیگری که در واحد مستمری‌های شعبه نیز با آن مواجه هستیم، تعدد درخواست‌های بازنشستگی در مشاغل سخت و زیان‌آور است. کارگران اغلب کارگاه‌های مستقر در نزدیکی شعبه مشمول بازنشستگی در مشاغل سخت و زیان‌آور هستند که این مسئله، کار واحد مستمری‌های ما را سخت‌تر کرده است.»
افزایش مقرری‌بگیران بیمه بیکاری
از رئیس شعبه شهرقدس خواستم شخصا درباره آمار مقرری‌بگیران بیمه بیکاری توضیح دهد. ابراهیمی گفت: «تعداد مقرری‌بگیران بیمه بیکاری ما نیز از هزار و 800 نفر در سال گذشته به 2 هزار و 300 نفر افزایش یافته است. البته دلیل اصلی آن علاوه بر آنچه درباره موقعیت خاص جغرافیایی شهر ذکر کردم، به تحریم‌ها و مشکلات اقتصادی کشور برمی‌گردد. همچنین 3 هزار و 500 کارگاه در محدوده شعبه شهر قدس فعالند که به دلیل شرایط اقتصادی، بخشی از نیروی کار خود را تعدیل یا ظرفیت تولید خود را کاهش داده‌اند. البته ما تعامل بسیار خوبی با کارفرمایان این کارگاه‌ها برقرار کرده‌ایم تا از تعطیل شدن آنها جلوگیری شود.»
وی افزود: «برای تامین‌اجتماعی به عنوان یک سازمان درآمد - هزینه‌ای، وصول حق بیمه‌ها اهمیت زیادی دارد. اگر وصول حق بیمه‌ها به مشکل بخورد، همه بخش‌های سازمان تامین‌اجتماعی دچار مشکل خواهند شد. بنابراین مهمترین کاری که سازمان می‌تواند انجام دهد این است که به کارفرمایان آموزش دهد که پرداخت حق بیمه چه نقشی در آینده کارگران آنها دارد. شاید برخی از کارفرمایان اطلاعی از این حق مسلم کارگران نداشته باشند؛ چراکه به طور مثال در همین شهرقدس، 93 درصد کارگاه‌ها لیست بیمه خود را ارسال می‌کنند و بقیه به طرق مختلف از زیر مسئولیت قانونی خود در پرداخت حق بیمه می‌گریزند. ضمن تشکر از نشریات سازمان که در این مسیر گام برمی‌دارند، به نظر من، سازمان باید هرچه بیشتر در ترغیب کارفرمایان و صاحبان کارگاه‌ها به پرداخت حق بیمه تلاش کند.»
ابراهیمی در پایان، یک پیشنهاد کارشناسی نیز ارائه داد: «من سال‌ها در واحد وصول حق بیمه کار کرده‌ام. در طول این سال‌ها، یک نکته پیوسته برای من سوال بوده است. چرا سازمان هنوز به کارگاه‌های زیر 5 نفر معافیت بیمه‌ای می‌دهد؟ به نظر من، این موضوع چندان با عدالت سازگار نیست و تبعیض ایجاد می‌کند. در شرایط جنگ تحمیلی، این معافیت مثلا برای نانوایی‌ها و صنایع کوچک ضروری بود و توجیه داشت، اما امروز و در شرایط حال حاضر دیگر نه توجیه منطقی دارد و نه توجیه مالی.»