ناترازی انرژی و زمستان سرد تولید سیمان
رامین بیات روزنامه نگار
صنعت سیمان ایران در سالهای اخیر با بحرانی جدی در زمینه تأمین انرژی مواجه شده که هم تولید داخلی را کاهش داده و هم توان صادراتی کشور را تهدید میکند. محدودیتهای گاز در زمستان و سهمیهبندی یا قطعی برق در تابستان، فرایند تولید را مختل کرده و هزینه تمامشده این محصول استراتژیک را به شکل چشمگیری افزایش داده است. در ششماهه نخست سال ۱۴۰۴، تولید سیمان نزدیک به ۱۰ درصد کاهش یافته و بسیاری از کارخانهها ناچار به کاهش شیفتها و توقفهای مقطعی خطوط تولید شدهاند. این وضعیت برنامهریزی بلندمدت تولیدکنندگان را مختل کرده و پیشبینی میزان تولید و تعهدات صادراتی را دشوار ساخته است. علاوه بر فشار بر تولید، توقفهای ناخواسته خطوط تولید هزینههای سربار را افزایش داده و استهلاک تجهیزات و کاهش عمر مفید ماشینآلات را در پی داشته است. در این فضای پیچیده، نیاز به راهکارهای پایدار برای تأمین انرژی، کاهش وابستگی به شبکه سراسری و ارتقای بهرهوری تولید بیش از هر زمان دیگری احساس میشود. صنعت سیمان، بهعنوان یکی از صنایع پرانرژی کشور، اکنون در موقعیتی قرار دارد که همزمان با مدیریت بحران انرژی، باید برای حفظ جایگاه رقابتی داخلی و خارجی خود برنامهریزی دقیق کند.
ناترازی انرژی؛ فشار سنگین بر تولید
ناترازی مزمن انرژی در سالهای اخیر به یکی از جدیترین چالشهای پیشروی بخش صنعت تبدیل شده و صنایع انرژیبر از جمله سیمان بیش از دیگر بخشها تحت تأثیر قرار گرفتهاند. محدودیت گاز در زمستان و سهمیهبندی برق در تابستان، تولید را با اختلالهای جدی مواجه کرده و امکان برنامهریزی بلندمدت را کاهش داده است. به گفته دبیر انجمن صنفی کارفرمایان صنعت سیمان، تولید این محصول در ششماهه نخست سال ۱۴۰۴ به حدود ۳۱.۷ میلیون تن رسید که نسبت به مدت مشابه سال گذشته، افتی نزدیک به ۱۰ درصد را نشان میدهد. این کاهش تنها محدود به سیمان نبوده و در بخش کلینکر نیز نوسانات قابل توجهی مشاهده شده است. هرچند در ماههای تیر و مرداد تولید کلینکر افزایش یافت، اما در شهریورماه دوباره کاهش تولید ثبت شد.
سید محمد اتابک، وزیر صنعت، معدن و تجارت، بر این باور است که فشارهای طولانیمدت، از کمبود انرژی تا ضعف در استراتژیهای توسعه صنعتی، موجب شده تا بسیاری از واحدهای تولیدی نتوانند با ظرفیت اسمی و برنامهریزیشده خود فعالیت کنند. توقفها و کاهش شیفتها نه تنها بر میزان تولید اثر مستقیم گذاشته، بلکه هزینههای ثابت و استهلاک ماشینآلات را افزایش داده است. این شرایط موجب کاهش بهرهوری و افزایش نسبت مصرف انرژی به تولید شده و هزینه تمامشده محصولات را بالا برده است. تولیدکنندگان اکنون با چالشی مضاعف مواجهاند: کاهش تولید همزمان با افزایش هزینهها و فشار بر بازارهای داخلی و صادراتی.
در کنار محدودیت انرژی، رکود تقاضای داخلی نیز بخشی از افت تولید را توضیح میدهد، اما سهم عمده بر عهده محدودیتهای تأمین انرژی است. کارخانهها برای مدیریت شرایط، ناچار به کاهش شیفتها، توقفهای مقطعی یا تغییر الگوی تولید شدهاند که این امر برنامهریزی بلندمدت و پیشبینی میزان تولید را با اختلال مواجه ساخته است.
پیچیدگیهای صنعت سیمان در شرایط بحرانی
صنعت سیمان، به دلیل وابستگی مستقیم به برق و گاز، بیشترین آسیب را از ناترازی انرژی متحمل شده است. هرگونه اختلال در تأمین انرژی، بهسرعت کاهش تولید و بیثباتی بازار را به همراه دارد و اگر این روند ادامه یابد، ظرفیت صادراتی کشور نیز به تدریج تحت تأثیر قرار خواهد گرفت. افت تولید سیمان در کنار افزایش هزینههای تولید، مزیت رقابتی ایران در بازارهای صادراتی منطقه را کاهش میدهد و فرصت را برای رقبای منطقهای فراهم میکند تا سهم بیشتری از بازار به دست آورند. حفظ صادرات مستلزم تولید پایدار و پیشبینیپذیر است، موضوعی که بدون حل ریشهای بحران انرژی امکانپذیر نخواهد بود.
افزایش هزینههای حملونقل نیز به یکی دیگر از عوامل فشار بر صنعت تبدیل شده است. رشد نرخ سوخت، افزایش کرایههای حمل و نقل و چالشهای لجستیکی، به ویژه برای کارخانههایی که از مراکز مصرف یا مبادی صادراتی فاصله دارند، سهم هزینه حمل در بهای تمامشده سیمان را افزایش داده و حاشیه سود تولیدکنندگان را کاهش داده است. در بسیاری از بازارهای صادراتی، حتی اختلاف اندک قیمت میتواند تعیینکننده حفظ یا از دست رفتن بازار باشد.
در راستای کاهش وابستگی به شبکه برق و عبور از چالش ناترازی انرژی، صنعت سیمان به سمت استفاده از انرژیهای تجدیدپذیر، به ویژه انرژی خورشیدی، گام برداشته است. بر اساس الزامات قانونی، واحدهای صنعتی موظفند ظرف پنج سال، پنج درصد از مصرف برق خود را از محل انرژی خورشیدی تأمین کنند. همزمان، توسعه نیروگاههای حرارتی نیز در دستور کار قرار دارد، اما مشکل اصلی تأمین پایدار سوخت، به ویژه گاز، است. بسیاری از این نیروگاهها به دلیل محدودیتهای انرژی، در مقاطع مختلف با توقف یا کاهش فعالیت مواجه شدهاند و بهرهبرداری پایدار از آنها بدون تأمین سوخت امکانپذیر نیست.
یکی دیگر از راهکارهای کارآمد، تولید برق از محل بازیافت حرارتی کورههاست. یک کارخانه سیمان با ظرفیت تولید یک میلیون تن در سال میتواند از این طریق نزدیک به پنج مگاوات برق تولید کند. با این حال، سرمایهگذاری اولیه سنگین و محدودیتهای مالی مانع گسترده شدن استفاده از این فناوری در بسیاری از واحدها شده است. در کشورهای صنعتی مانند چین و هند، این فناوری سالهاست به کار گرفته شده و بازدهی قابل توجهی دارد.
راهکارهای پایدار و آینده تولید سیمان
به منظور کاهش مصرف انرژی و افزایش بهرهوری، تولید سیمان آمیخته یا نوین در دستور کار قرار گرفته است. این نوع سیمان با انرژی کمتر تولید شده و دوام بالایی دارد و در پروژههای عظیم مانند سدسازی کاربرد دارد. بهرهگیری از فناوریهای نوین انرژی و توسعه انرژیهای تجدیدپذیر میتواند وابستگی به شبکه سراسری را کاهش داده و امکان تولید پایدار و پیشبینیپذیر را فراهم کند.
مدیریت هوشمند انرژی، برنامهریزی دقیق تولید و سرمایهگذاری در زیرساختهای حملونقل، از دیگر راهکارهای کلیدی برای کاهش هزینه تمامشده و افزایش مزیت رقابتی صنعت سیمان محسوب میشود. ترکیب این راهکارها با توسعه صادرات و بازاریابی بینالمللی میتواند صنعت سیمان ایران را در مسیر ثبات و رشد قرار دهد و از اثرات ناترازی انرژی بکاهد.
چالش اصلی صنعت سیمان ایران نهتنها محدودیت تولید، بلکه مدیریت پیچیدگیهای مالی و عملیاتی ناشی از بحران انرژی است. تنها با اتخاذ سیاستهای پایدار، استفاده از فناوریهای نوین و برنامهریزی بلندمدت، میتوان از افت تولید جلوگیری کرده و جایگاه این صنعت حیاتی را در بازار داخلی و بینالمللی حفظ کرد. روند آینده نیازمند همگرایی میان تولیدکنندگان، دولت و نهادهای سرمایهگذار است تا مسیر توسعه صنعت سیمان با کمترین آسیب و بیشترین بهرهوری طی شود.
افزون بر این، ارتقای فناوریهای نوین، سرمایهگذاری در نیروگاههای حرارتی و توسعه منابع انرژی تجدیدپذیر، ضمن کاهش فشار بر شبکه سراسری، امکان ایجاد ظرفیت تولیدی جدید و افزایش صادرات را فراهم میآورد. بهرهگیری از سیستمهای پیشرفته مدیریت انرژی، افزایش بهرهوری ماشینآلات و کاهش استهلاک تجهیزات، میتواند صنعت سیمان را به سطحی از پایداری برساند که در مواجهه با بحرانهای انرژی، آسیب کمتری متحمل شود.
در نهایت، صنعت سیمان ایران با ترکیب مدیریت هوشمند منابع، فناوریهای نوین و استراتژیهای بلندمدت، میتواند از بحران ناترازی انرژی عبور کرده و جایگاه خود را در بازارهای داخلی و بینالمللی تثبیت کند. تحقق این هدف مستلزم همکاری دولت، تولیدکنندگان و سرمایهگذاران است تا هم تولید داخلی حفظ شود و هم مزیت رقابتی صادراتی ایران ارتقا یابد.
ناترازی انرژی؛ فشار سنگین بر تولید
ناترازی مزمن انرژی در سالهای اخیر به یکی از جدیترین چالشهای پیشروی بخش صنعت تبدیل شده و صنایع انرژیبر از جمله سیمان بیش از دیگر بخشها تحت تأثیر قرار گرفتهاند. محدودیت گاز در زمستان و سهمیهبندی برق در تابستان، تولید را با اختلالهای جدی مواجه کرده و امکان برنامهریزی بلندمدت را کاهش داده است. به گفته دبیر انجمن صنفی کارفرمایان صنعت سیمان، تولید این محصول در ششماهه نخست سال ۱۴۰۴ به حدود ۳۱.۷ میلیون تن رسید که نسبت به مدت مشابه سال گذشته، افتی نزدیک به ۱۰ درصد را نشان میدهد. این کاهش تنها محدود به سیمان نبوده و در بخش کلینکر نیز نوسانات قابل توجهی مشاهده شده است. هرچند در ماههای تیر و مرداد تولید کلینکر افزایش یافت، اما در شهریورماه دوباره کاهش تولید ثبت شد.
سید محمد اتابک، وزیر صنعت، معدن و تجارت، بر این باور است که فشارهای طولانیمدت، از کمبود انرژی تا ضعف در استراتژیهای توسعه صنعتی، موجب شده تا بسیاری از واحدهای تولیدی نتوانند با ظرفیت اسمی و برنامهریزیشده خود فعالیت کنند. توقفها و کاهش شیفتها نه تنها بر میزان تولید اثر مستقیم گذاشته، بلکه هزینههای ثابت و استهلاک ماشینآلات را افزایش داده است. این شرایط موجب کاهش بهرهوری و افزایش نسبت مصرف انرژی به تولید شده و هزینه تمامشده محصولات را بالا برده است. تولیدکنندگان اکنون با چالشی مضاعف مواجهاند: کاهش تولید همزمان با افزایش هزینهها و فشار بر بازارهای داخلی و صادراتی.
در کنار محدودیت انرژی، رکود تقاضای داخلی نیز بخشی از افت تولید را توضیح میدهد، اما سهم عمده بر عهده محدودیتهای تأمین انرژی است. کارخانهها برای مدیریت شرایط، ناچار به کاهش شیفتها، توقفهای مقطعی یا تغییر الگوی تولید شدهاند که این امر برنامهریزی بلندمدت و پیشبینی میزان تولید را با اختلال مواجه ساخته است.
پیچیدگیهای صنعت سیمان در شرایط بحرانی
صنعت سیمان، به دلیل وابستگی مستقیم به برق و گاز، بیشترین آسیب را از ناترازی انرژی متحمل شده است. هرگونه اختلال در تأمین انرژی، بهسرعت کاهش تولید و بیثباتی بازار را به همراه دارد و اگر این روند ادامه یابد، ظرفیت صادراتی کشور نیز به تدریج تحت تأثیر قرار خواهد گرفت. افت تولید سیمان در کنار افزایش هزینههای تولید، مزیت رقابتی ایران در بازارهای صادراتی منطقه را کاهش میدهد و فرصت را برای رقبای منطقهای فراهم میکند تا سهم بیشتری از بازار به دست آورند. حفظ صادرات مستلزم تولید پایدار و پیشبینیپذیر است، موضوعی که بدون حل ریشهای بحران انرژی امکانپذیر نخواهد بود.
افزایش هزینههای حملونقل نیز به یکی دیگر از عوامل فشار بر صنعت تبدیل شده است. رشد نرخ سوخت، افزایش کرایههای حمل و نقل و چالشهای لجستیکی، به ویژه برای کارخانههایی که از مراکز مصرف یا مبادی صادراتی فاصله دارند، سهم هزینه حمل در بهای تمامشده سیمان را افزایش داده و حاشیه سود تولیدکنندگان را کاهش داده است. در بسیاری از بازارهای صادراتی، حتی اختلاف اندک قیمت میتواند تعیینکننده حفظ یا از دست رفتن بازار باشد.
در راستای کاهش وابستگی به شبکه برق و عبور از چالش ناترازی انرژی، صنعت سیمان به سمت استفاده از انرژیهای تجدیدپذیر، به ویژه انرژی خورشیدی، گام برداشته است. بر اساس الزامات قانونی، واحدهای صنعتی موظفند ظرف پنج سال، پنج درصد از مصرف برق خود را از محل انرژی خورشیدی تأمین کنند. همزمان، توسعه نیروگاههای حرارتی نیز در دستور کار قرار دارد، اما مشکل اصلی تأمین پایدار سوخت، به ویژه گاز، است. بسیاری از این نیروگاهها به دلیل محدودیتهای انرژی، در مقاطع مختلف با توقف یا کاهش فعالیت مواجه شدهاند و بهرهبرداری پایدار از آنها بدون تأمین سوخت امکانپذیر نیست.
یکی دیگر از راهکارهای کارآمد، تولید برق از محل بازیافت حرارتی کورههاست. یک کارخانه سیمان با ظرفیت تولید یک میلیون تن در سال میتواند از این طریق نزدیک به پنج مگاوات برق تولید کند. با این حال، سرمایهگذاری اولیه سنگین و محدودیتهای مالی مانع گسترده شدن استفاده از این فناوری در بسیاری از واحدها شده است. در کشورهای صنعتی مانند چین و هند، این فناوری سالهاست به کار گرفته شده و بازدهی قابل توجهی دارد.
راهکارهای پایدار و آینده تولید سیمان
به منظور کاهش مصرف انرژی و افزایش بهرهوری، تولید سیمان آمیخته یا نوین در دستور کار قرار گرفته است. این نوع سیمان با انرژی کمتر تولید شده و دوام بالایی دارد و در پروژههای عظیم مانند سدسازی کاربرد دارد. بهرهگیری از فناوریهای نوین انرژی و توسعه انرژیهای تجدیدپذیر میتواند وابستگی به شبکه سراسری را کاهش داده و امکان تولید پایدار و پیشبینیپذیر را فراهم کند.
مدیریت هوشمند انرژی، برنامهریزی دقیق تولید و سرمایهگذاری در زیرساختهای حملونقل، از دیگر راهکارهای کلیدی برای کاهش هزینه تمامشده و افزایش مزیت رقابتی صنعت سیمان محسوب میشود. ترکیب این راهکارها با توسعه صادرات و بازاریابی بینالمللی میتواند صنعت سیمان ایران را در مسیر ثبات و رشد قرار دهد و از اثرات ناترازی انرژی بکاهد.
چالش اصلی صنعت سیمان ایران نهتنها محدودیت تولید، بلکه مدیریت پیچیدگیهای مالی و عملیاتی ناشی از بحران انرژی است. تنها با اتخاذ سیاستهای پایدار، استفاده از فناوریهای نوین و برنامهریزی بلندمدت، میتوان از افت تولید جلوگیری کرده و جایگاه این صنعت حیاتی را در بازار داخلی و بینالمللی حفظ کرد. روند آینده نیازمند همگرایی میان تولیدکنندگان، دولت و نهادهای سرمایهگذار است تا مسیر توسعه صنعت سیمان با کمترین آسیب و بیشترین بهرهوری طی شود.
افزون بر این، ارتقای فناوریهای نوین، سرمایهگذاری در نیروگاههای حرارتی و توسعه منابع انرژی تجدیدپذیر، ضمن کاهش فشار بر شبکه سراسری، امکان ایجاد ظرفیت تولیدی جدید و افزایش صادرات را فراهم میآورد. بهرهگیری از سیستمهای پیشرفته مدیریت انرژی، افزایش بهرهوری ماشینآلات و کاهش استهلاک تجهیزات، میتواند صنعت سیمان را به سطحی از پایداری برساند که در مواجهه با بحرانهای انرژی، آسیب کمتری متحمل شود.
در نهایت، صنعت سیمان ایران با ترکیب مدیریت هوشمند منابع، فناوریهای نوین و استراتژیهای بلندمدت، میتواند از بحران ناترازی انرژی عبور کرده و جایگاه خود را در بازارهای داخلی و بینالمللی تثبیت کند. تحقق این هدف مستلزم همکاری دولت، تولیدکنندگان و سرمایهگذاران است تا هم تولید داخلی حفظ شود و هم مزیت رقابتی صادراتی ایران ارتقا یابد.