همه مراکز ملکی رتبه یک گرفتند
بسیاری از بیمارستانهای تأمیناجتماعی، طی سالهای اخیر موفق به اخذ رتبههای برتر و درجه یک اعتباربخشی شدهاند و بر این اساس خدمات این مراکز براساس استانداردهای تعیین شده از سوی وزارت بهداشت که برپایه الگوهای جهانی طراحی شده، ارائه میشود. در آخرین و پنجمین دوره اعتباربخشی بیمارستانی نیز تمامی مراکز مکلی بستری، رتبه یک را اخذ کردند.
اعتباربخشی بیمارستانی نوعی درجهبندی بیمارستانها بر اساس تطابق خدمات آنها با استانداردهای تعیین شده، بهشمار میرود؛ به این نحو که در بخشهای درمانی و حتی غیردرمانی بیمارستانها، انجام امور باید برمبنای فرایندهای منظم و هدفمند انجام شود. بر این اساس، برنامههای عملیاتی و شاخصهای معینی تعریف شده که استانداردها را تشکیل میدهد. به این ترتیب پس از ارزیابی بیمارستانها در زمینه تطابق اقدامات آنها با موازین استاندارد، درجه اعتباربخشی آنها صادر میشود. برای تبیین مفهوم اعتباربخشی باید نگاهی به تاریخچه پیدایش این طرح بیندازیم. در سال ۱۹۱۷ میلادی، کالج جراحان آمریکا برای اولینبار حداقل استانداردهایی را که بیمارستانها ملزم به رعایت آن شوند، تنظیم کرد و اعتباربخشی مراکز درمانی از همان سال آغاز شد.
در کشور ما، وزارت بهداشت در سال 1390 به منظور انجام نظارت و حصول اطمینان از کیفیت خدمات مراقبتی و رعایت ایمنی امور درمانی بیمارستانها، طراحی مدل اعتباربخشی را برمبنای منابع بینالمللی و بومیسازی فرایندها، آغاز کرد و نخستین پایلوت طرح در هشت بیمارستان به اجرا درآمد. پس از اجرای پایلوت طرح، اولین «بسته» استانداردهای اعتباربخشی بیمارستان را در سال 1391 ابلاغ کرد و در نتیجه بیمارستانهای سراسر کشور ملزم به رعایت موازین اعتباربخشی شدند.
سلاله صدرایی روزنامه نگار
نحوه نظارت بر عملکردها
حال باید دید وزارت بهداشت چگونه بر عملکرد بیمارستانها در زمینه رعایت استانداردهای اعتباربخشی نظارت میکند. برای بررسی وضعیت استقرار این استانداردها، هر سال ارزیابان وزارت بهداشت از بیمارستانها بازدید کرده و پس از تجزیهوتحلیل یافتهها، درجه انطباق و پیروی از استانداردها را بهصورت صدور درجه اعتبار به آن مرکز اعلام میکنند. درجهبندی بیمارستانها به ترتیب اهمیت از «یک برتر» و «درجه یک» آغاز شده و تا «درجه دو» «درجه سه» و «درجه چهار» را دربر میگیرد. مراکز بستری تأمیناجتماعی نیز بهعنوان دومین ارائهدهنده خدمات درمانی در کشور، اجرای این استانداردها را بهعنوان یک طرح الزامی در دستور کار خود قرار داده و بسیاری از مراکز درمانی تأمیناجتماعی از آن زمان تاکنون موفق به اخذ رتبه درجه یک و یک برتر شدهاند. اعتباربخشی بیمارستانی معمولا هر دو سال یکبار ارزیابی میشود و نتایج آن معمولاً در پایان سال آخر یا اوایل سال بعد اعلام میشود. تاکنون پنج نسخه از استاندار مذکور از سوی وزارت بهداشت ارائه شده که پنجمین آن در سال 1403 انجام و نتایج آن اطلاعرسانی شده است. در همین زمینه دکتر امیر خواجه، رئیس بیمارستان تأمیناجتماعی مهر برازجان (استان بوشهر) با اشاره به اخذ درجه یک اعتباربخشی این مرکز، گفت: «ارزیابی عملکرد بیمارستانها برای سنجش اعتباربخشی، منجر به ایجاد بازخوردهایی میشود که براساس آن میتوان کیفیت خدمات را تا رسیدن دوره جدید اعتباربخشی، ارتقا داد. این ارزیابی نشان میدهد که در یک بازه زمانی مشخص چه تغییراتی در سطح کیفیت خدمات رخ داده و روند تکمیلی آن چگونه باید طی شود تا به اخذ رتبه بالای اعتباربخشی منتهی شود.» هیوا عظیمی، مسئول دفتر بهبود کیفیت و اعتباربخشی بیمارستان شهید آیتالله رئیسی سنندج نیز با اعلام اینکه این مرکز در پنجمین دوره اعتباربخشی بیمارستانی در سال 1403 حائز رتبه یک شده، افزود: «پیش از استقرار استاندارد اعتباربخشی، ارزیابی بیمارستانها به روشهای مختلفی مانند مدیریت کیفیت ایزو و حاکمیت بالینی ارزیابی میشد.
سنجههای اعتباربخشی
اعتباربخشی بیمارستانی برمبنای پیادهسازی برنامههایی که به آن سنجه گفته میشود، ارزیابی میشود. در نسخه پنجم این طرح 505 سنجه تعیین شده که محورهای گوناگونی را ارزیابی میکند. تیمهای ارزیاب وزارت بهداشت با توجه به سنجههای طراحی شده از اطلاعات بیمارستانها خروجی میگیرند و در نهایت برای بیمارستانها نمره یا درجه اعتباربخشی را صادر میکنند.
به گفته عظیمی، نسخه پنجم اعتباربخشی در سه حیطه و 19 محور ارزیابی میشود؛ این زمینهها شامل «رهبری و مدیریت کیفیت» در هفت محور، «مراقبت و درمان» 10 محور و «حمایت از حقوق گیرنده خدمات» با دو محور است. هریک از این حیطهها حول یک برنامه خاص قرار دارد. برای مثال در حوزه «رهبری و مدیریت کیفیت»، محورهای مدیریت کیفیت، مدیریت خطر در حوادث و بلایا، مدیریت منابع انسانی، مدیریت خدمات پرستاری، مدیریت اطلاعات سلامت، بهداشت محیط و مدیریت تجهیزات پزشکی وجود دارد. همچنین حوزه «مراقبت و درمان» از محورهای مراقبتهای عمومی بالینی، حاد اورژانس، جراحی و بیهوشی، مراقبتهای مادر و نوزاد، پیشگیری و کنترل عفونت، مدیریت دارویی، خدمات تصویربرداری، خدمات آزمایشگاه، خدمات طب انتقال خون و خدمات سرپایی تشکیل شده است. در حوزه «حمایت از حقوق گیرنده خدمات» نیز محورهای تامین تسهیلات برای گیرنده خدمت و احترام به حقوق گیرنده خدمت وجود دارد.
خواجه نیز در این زمینه بیان کرد: «استانداردهای اعتباربخشی، برنامههای کلی است که مسیر خدمات بیمارستانها در تمامی حوزهها از ایمنی بیمار و کنترل عفونت گرفته تا حوزههای مدیریتی و پشتیبانی را دربر میگیرد. به این ترتیب مشخص میشود در تمامی ارکان درمانی چه اقداماتی را میتوان بر مبنای استانداردهای تعریف شده در کتاب مرجع اعتباربخشی انجام داد تا امور به بهترین شیوه اجرایی شود
همکاری اجرای طرح
اجرای استانداردهای اعتباربخشی در بیمارستانها نیازمند مشارکت گروهی کادر درمان است و بدون همکاری اعضا، امکان پیادهسازی برنامهها و سنجههای طرح تقریباً غیرممکن میشود. این درحالی است که ایفای وظایف در بیمارستانها مسئولیت خطیری است که برعهده یکایک کارکنان قرار دارد و هرگونه اهمال و کوتاهی میتواند به قیمت جان انسانها تمام شود. در نتیجه اجرای همزمان طرحهای اعتباربخشی و ایفای مسئولیت، بار عظیمی از خدمات را بر دوش کادر درمان و کارکنان بیمارستان قرار میدهد. در این شرایط باید دید تکلیف پیادهسازی اعتباربخشی چیست و با چه تمهیداتی اجرا میشود؟ عظیمی در این باره اعلام کرد: «ویرایشهای پیشین اعتباربخشی بر مکتوبسازی و مستندسازی اقدامات تمرکز داشت که کار گروه درمان را دشوار میکرد و موجب تداخل کاری آنها میشد. در دورههای پنجم و اکنون با آغاز دوره ششم، بیشترین تمرکز بر کار عملی قرار دارد. زیرا اعتقاد براین است که اعتباربخشی باید بر بالین بیمار نهادینه شود. برای مثال مسئلهای مانند ایمنی بیمار باید بهطور ملموس پیادهسازی شود، بهنحوی که برای ارزیابهای اعتباربخشی قابل مشاهده باشد. از اینرو اکنون مستندسازی طرح کمتر شده و در نتیجه گروه درمان برای اجرا، همکاری بهتری دارند. از طرفی با توجه به آبشاری بودن تیم اجرایی تحت لوای یک تیم مدیریتی، امکان رصد و پیگیری اجرای طرح وجود دارد. همچنین باید توجه داشت که اعتباربخشی دارای کتابی است که فصلالخطاب بهشمار میرود و برای اجرای موازین آن امتیازهایی درنظر گرفته شده است؛ از جمله اینکه دریافتیهای بیمارستان، امتیازها و حتی تعرفههای آن براساس درجه اعتباربخشی محاسبه میشود.»
در همین زمینه رئیس بیمارستان مهر برازجان، استقرار استانداردهای اعتباربخشی را نتیجه همکاری اعضا در قالب فعالیت گروهی دانست که با تقسیم وظایف، همدلی و برخورداری از آموزشهای لازم، موفقیت اخذ رتبه یک را برای مرکز رقم زدهاند.
پیادهسازی سنجهها
استقرار استانداردهای اعتباربخشی در مراکز درمانی تأمیناجتماعی بهعنوان یک اصل تعریف شده و پیادهسازی آن برای رسیدن به اهداف منطبق با طرح، پیگیری و عملیاتی میشود. حال باید دید بهطور دقیق استانداردهای اعتباربخشی چگونه اجرا میشود.
رئیس بیمارستان مهر برازجان با اعلام اینکه آموزش کارکنان از اقدامات اصلی و پایهای اجرای طرح مذکور بهشمار میرود، گفت: «این اقدام سبب بهروز رسانی شدن اطلاعات کارکنان در حوزه سنجههای اعتباربخشی میشود و اساسا کتاب مرجع اعتباربخشی نیز هر چند سال یکبار بهروز رسانی میشود تا مطابق با دانش روز و کیفیت بالاتر ارائه شود و ما نیز براساس موازین کتاب، آموزش کارکنان خود را برنامهریزی میکنیم.»
فناوری و اعتباربخشی
در سالهای اخیر، فناوری اطلاعات بهطور گسترده به بخشی جداییناپذیر از نظام سلامت تبدیل شده و فرایند اعتباربخشی نیز از این قاعده مستثنا نیست. توسعه سامانههای الکترونیک بهویژه سیستم HIS بیمارستانی، سرعت ثبت اطلاعات و سهولت ارائه خدمات در بخشهای بستری و سرپایی را افزایش داده و امکان پایش مستمر عملکرد واحدها را برای ارزیابی اعتباربخشی فراهم کرده است. خواجه، رئیس بیمارستان تأمیناجتماعی مهر برازجان تأکید میکند که بخش عمدهای از مستندسازی، گزارشدهی و پایش شاخصهای اعتباربخشی اکنون بر مبنای سامانههای الکترونیک انجام میشود؛ روندی که علاوه بر تسهیل بازبینی اقدامات، امکان نظرسنجی و امتیازدهی دقیقتر را نیز فراهم کرده است. در همین حال، عظیمی، مدیرکل بهبود کیفیت و اعتباربخشی سازمان تأمیناجتماعی، از اجرای یک طرح نو خبر میدهد. او میگوید: «سازمان از ابتدای مهر ۱۴۰۳ سامانه کشوری اعتباربخشی را با عنوان sama.tamin.ir راهاندازی کرده است. بر این اساس، تمامی اطلاعات مرتبط با اعتباربخشی از جمله تشکیل کمیتهها، سند برنامه راهبردی، اهداف کلان و خرد بیمارستان، برنامههای عملیاتی و سایر شاخصها در این سامانه ثبت میشود.»
حال باید دید وزارت بهداشت چگونه بر عملکرد بیمارستانها در زمینه رعایت استانداردهای اعتباربخشی نظارت میکند. برای بررسی وضعیت استقرار این استانداردها، هر سال ارزیابان وزارت بهداشت از بیمارستانها بازدید کرده و پس از تجزیهوتحلیل یافتهها، درجه انطباق و پیروی از استانداردها را بهصورت صدور درجه اعتبار به آن مرکز اعلام میکنند. درجهبندی بیمارستانها به ترتیب اهمیت از «یک برتر» و «درجه یک» آغاز شده و تا «درجه دو» «درجه سه» و «درجه چهار» را دربر میگیرد. مراکز بستری تأمیناجتماعی نیز بهعنوان دومین ارائهدهنده خدمات درمانی در کشور، اجرای این استانداردها را بهعنوان یک طرح الزامی در دستور کار خود قرار داده و بسیاری از مراکز درمانی تأمیناجتماعی از آن زمان تاکنون موفق به اخذ رتبه درجه یک و یک برتر شدهاند. اعتباربخشی بیمارستانی معمولا هر دو سال یکبار ارزیابی میشود و نتایج آن معمولاً در پایان سال آخر یا اوایل سال بعد اعلام میشود. تاکنون پنج نسخه از استاندار مذکور از سوی وزارت بهداشت ارائه شده که پنجمین آن در سال 1403 انجام و نتایج آن اطلاعرسانی شده است. در همین زمینه دکتر امیر خواجه، رئیس بیمارستان تأمیناجتماعی مهر برازجان (استان بوشهر) با اشاره به اخذ درجه یک اعتباربخشی این مرکز، گفت: «ارزیابی عملکرد بیمارستانها برای سنجش اعتباربخشی، منجر به ایجاد بازخوردهایی میشود که براساس آن میتوان کیفیت خدمات را تا رسیدن دوره جدید اعتباربخشی، ارتقا داد. این ارزیابی نشان میدهد که در یک بازه زمانی مشخص چه تغییراتی در سطح کیفیت خدمات رخ داده و روند تکمیلی آن چگونه باید طی شود تا به اخذ رتبه بالای اعتباربخشی منتهی شود.» هیوا عظیمی، مسئول دفتر بهبود کیفیت و اعتباربخشی بیمارستان شهید آیتالله رئیسی سنندج نیز با اعلام اینکه این مرکز در پنجمین دوره اعتباربخشی بیمارستانی در سال 1403 حائز رتبه یک شده، افزود: «پیش از استقرار استاندارد اعتباربخشی، ارزیابی بیمارستانها به روشهای مختلفی مانند مدیریت کیفیت ایزو و حاکمیت بالینی ارزیابی میشد.
سنجههای اعتباربخشی
اعتباربخشی بیمارستانی برمبنای پیادهسازی برنامههایی که به آن سنجه گفته میشود، ارزیابی میشود. در نسخه پنجم این طرح 505 سنجه تعیین شده که محورهای گوناگونی را ارزیابی میکند. تیمهای ارزیاب وزارت بهداشت با توجه به سنجههای طراحی شده از اطلاعات بیمارستانها خروجی میگیرند و در نهایت برای بیمارستانها نمره یا درجه اعتباربخشی را صادر میکنند.
به گفته عظیمی، نسخه پنجم اعتباربخشی در سه حیطه و 19 محور ارزیابی میشود؛ این زمینهها شامل «رهبری و مدیریت کیفیت» در هفت محور، «مراقبت و درمان» 10 محور و «حمایت از حقوق گیرنده خدمات» با دو محور است. هریک از این حیطهها حول یک برنامه خاص قرار دارد. برای مثال در حوزه «رهبری و مدیریت کیفیت»، محورهای مدیریت کیفیت، مدیریت خطر در حوادث و بلایا، مدیریت منابع انسانی، مدیریت خدمات پرستاری، مدیریت اطلاعات سلامت، بهداشت محیط و مدیریت تجهیزات پزشکی وجود دارد. همچنین حوزه «مراقبت و درمان» از محورهای مراقبتهای عمومی بالینی، حاد اورژانس، جراحی و بیهوشی، مراقبتهای مادر و نوزاد، پیشگیری و کنترل عفونت، مدیریت دارویی، خدمات تصویربرداری، خدمات آزمایشگاه، خدمات طب انتقال خون و خدمات سرپایی تشکیل شده است. در حوزه «حمایت از حقوق گیرنده خدمات» نیز محورهای تامین تسهیلات برای گیرنده خدمت و احترام به حقوق گیرنده خدمت وجود دارد.
خواجه نیز در این زمینه بیان کرد: «استانداردهای اعتباربخشی، برنامههای کلی است که مسیر خدمات بیمارستانها در تمامی حوزهها از ایمنی بیمار و کنترل عفونت گرفته تا حوزههای مدیریتی و پشتیبانی را دربر میگیرد. به این ترتیب مشخص میشود در تمامی ارکان درمانی چه اقداماتی را میتوان بر مبنای استانداردهای تعریف شده در کتاب مرجع اعتباربخشی انجام داد تا امور به بهترین شیوه اجرایی شود
همکاری اجرای طرح
اجرای استانداردهای اعتباربخشی در بیمارستانها نیازمند مشارکت گروهی کادر درمان است و بدون همکاری اعضا، امکان پیادهسازی برنامهها و سنجههای طرح تقریباً غیرممکن میشود. این درحالی است که ایفای وظایف در بیمارستانها مسئولیت خطیری است که برعهده یکایک کارکنان قرار دارد و هرگونه اهمال و کوتاهی میتواند به قیمت جان انسانها تمام شود. در نتیجه اجرای همزمان طرحهای اعتباربخشی و ایفای مسئولیت، بار عظیمی از خدمات را بر دوش کادر درمان و کارکنان بیمارستان قرار میدهد. در این شرایط باید دید تکلیف پیادهسازی اعتباربخشی چیست و با چه تمهیداتی اجرا میشود؟ عظیمی در این باره اعلام کرد: «ویرایشهای پیشین اعتباربخشی بر مکتوبسازی و مستندسازی اقدامات تمرکز داشت که کار گروه درمان را دشوار میکرد و موجب تداخل کاری آنها میشد. در دورههای پنجم و اکنون با آغاز دوره ششم، بیشترین تمرکز بر کار عملی قرار دارد. زیرا اعتقاد براین است که اعتباربخشی باید بر بالین بیمار نهادینه شود. برای مثال مسئلهای مانند ایمنی بیمار باید بهطور ملموس پیادهسازی شود، بهنحوی که برای ارزیابهای اعتباربخشی قابل مشاهده باشد. از اینرو اکنون مستندسازی طرح کمتر شده و در نتیجه گروه درمان برای اجرا، همکاری بهتری دارند. از طرفی با توجه به آبشاری بودن تیم اجرایی تحت لوای یک تیم مدیریتی، امکان رصد و پیگیری اجرای طرح وجود دارد. همچنین باید توجه داشت که اعتباربخشی دارای کتابی است که فصلالخطاب بهشمار میرود و برای اجرای موازین آن امتیازهایی درنظر گرفته شده است؛ از جمله اینکه دریافتیهای بیمارستان، امتیازها و حتی تعرفههای آن براساس درجه اعتباربخشی محاسبه میشود.»
در همین زمینه رئیس بیمارستان مهر برازجان، استقرار استانداردهای اعتباربخشی را نتیجه همکاری اعضا در قالب فعالیت گروهی دانست که با تقسیم وظایف، همدلی و برخورداری از آموزشهای لازم، موفقیت اخذ رتبه یک را برای مرکز رقم زدهاند.
پیادهسازی سنجهها
استقرار استانداردهای اعتباربخشی در مراکز درمانی تأمیناجتماعی بهعنوان یک اصل تعریف شده و پیادهسازی آن برای رسیدن به اهداف منطبق با طرح، پیگیری و عملیاتی میشود. حال باید دید بهطور دقیق استانداردهای اعتباربخشی چگونه اجرا میشود.
رئیس بیمارستان مهر برازجان با اعلام اینکه آموزش کارکنان از اقدامات اصلی و پایهای اجرای طرح مذکور بهشمار میرود، گفت: «این اقدام سبب بهروز رسانی شدن اطلاعات کارکنان در حوزه سنجههای اعتباربخشی میشود و اساسا کتاب مرجع اعتباربخشی نیز هر چند سال یکبار بهروز رسانی میشود تا مطابق با دانش روز و کیفیت بالاتر ارائه شود و ما نیز براساس موازین کتاب، آموزش کارکنان خود را برنامهریزی میکنیم.»
فناوری و اعتباربخشی
در سالهای اخیر، فناوری اطلاعات بهطور گسترده به بخشی جداییناپذیر از نظام سلامت تبدیل شده و فرایند اعتباربخشی نیز از این قاعده مستثنا نیست. توسعه سامانههای الکترونیک بهویژه سیستم HIS بیمارستانی، سرعت ثبت اطلاعات و سهولت ارائه خدمات در بخشهای بستری و سرپایی را افزایش داده و امکان پایش مستمر عملکرد واحدها را برای ارزیابی اعتباربخشی فراهم کرده است. خواجه، رئیس بیمارستان تأمیناجتماعی مهر برازجان تأکید میکند که بخش عمدهای از مستندسازی، گزارشدهی و پایش شاخصهای اعتباربخشی اکنون بر مبنای سامانههای الکترونیک انجام میشود؛ روندی که علاوه بر تسهیل بازبینی اقدامات، امکان نظرسنجی و امتیازدهی دقیقتر را نیز فراهم کرده است. در همین حال، عظیمی، مدیرکل بهبود کیفیت و اعتباربخشی سازمان تأمیناجتماعی، از اجرای یک طرح نو خبر میدهد. او میگوید: «سازمان از ابتدای مهر ۱۴۰۳ سامانه کشوری اعتباربخشی را با عنوان sama.tamin.ir راهاندازی کرده است. بر این اساس، تمامی اطلاعات مرتبط با اعتباربخشی از جمله تشکیل کمیتهها، سند برنامه راهبردی، اهداف کلان و خرد بیمارستان، برنامههای عملیاتی و سایر شاخصها در این سامانه ثبت میشود.»