رکورد تازه صادرات سیمان در بازارهای منطقه
رامین بیات روزنامه نگار
در بازاری که رقابت تولیدکنندگان منطقه هر روز فشردهتر میشود، سیمان ایران همچنان بر سکوی یکی از بازیگران اصلی ایستاده است؛ کالایی استراتژیک که نهتنها ظرفیت صنعتی کشور را نمایندگی میکند، بلکه اکنون به یکی از پیشرانهای صادرات غیرنفتی بدل شده است. هفت ماه نخست امسال تصویری تازه از وزن این صنعت در سامان اقتصادی کشور ترسیم میکند؛ تصویری که از افزایش مقصدهای صادراتی، نقشآفرینی هلدینگهای بزرگ، و اهمیت راهبردی بازارهای پیرامونی حکایت دارد.
گسترش بازارهای منطقهای
ایران طی دهههای اخیر توانسته جایگاهی پایدار در بازارهای سیمان منطقه و فرامنطقه پیدا کند؛ جایگاهی برآمده از منابع غنی مواد اولیه، تجربه طولانی در تولید این کالای زیرساختی و نیروی انسانی متخصصی که چرخ این صنعت را پابرجا نگه داشته است. همجواری با کشورهایی که همچنان در مسیر بازسازی، توسعه زیرساختها و اجرای پروژههای عمرانیاند، فرصتی طبیعی برای گسترش صادرات فراهم آورده و سیمان ایران را در موقعیتی قرار داده که کمتر رقیبی از آن برخوردار است.
در این میان، هلدینگ سیمان تأمین (سیتا) وابسته به شستا نقشی کلیدی در تحرک صنعت دارد. سیتا با در اختیار داشتن بیش از ۳۱ درصد از تولید سیمان کشور، به یکی از ستونهای اصلی این حوزه بدل شده و بخش مهمی از صادرات را پیش میبرد. شبکه گسترده کارخانجات و دسترسی مناسب این هلدینگ به گذرگاههای مرزی، موجب شده ظرفیت صادراتی صنعت سیمان ایران در سالهای اخیر تقویت شود و این مجموعه بتواند سهمی پایدار از بازارهای خارجی را در اختیار داشته باشد.
بررسی آمار هفتماهه امسال نشان میدهد مجموع صادرات سیمان ایران به حدود 3 میلیون و 700 هزار تن رسیده است؛ رقمی که از استمرار تقاضا برای سیمان ایرانی در منطقه حکایت دارد. در میان مقاصد مختلف، افغانستان با ۳۳ درصد و روسیه با ۲۸.۹ درصد در صدر خریداران قرار گرفتهاند و در مجموع نزدیک به ۶۲ درصد کل صادرات را به خود اختصاص دادهاند. پس از آنها، کشورهایی همچون ارمنستان، پاکستان، عمان، کویت، قزاقستان، سومالی و عراق، در فهرست مشتریان اصلی جای دارند؛ تنوعی که نشان میدهد رقابتپذیری سیمان ایران در بازارهای جهانی رو به افزایش است.
این گسترش جغرافیایی بازار، نهتنها قدرت چانهزنی تولیدکنندگان داخلی را بالا برده، بلکه به آنها امکان داده ظرفیتهای مازاد را فعال کنند، گردش مالی زنجیره تولید را افزایش دهند و برند ملی را در بازارهای بینالمللی برجستهتر سازند. صادرات همچنین پیوند اقتصادی ایران با کشورهای پیرامونی را تقویت کرده و به پایداری واحدهای تولیدی کمک کرده است. از استخراج مواد اولیه تا بستهبندی و حملونقل، مجموعهای از صنایع در کنار این صادرات فعال شده و فرصتهای شغلی مستقیم و غیرمستقیم قابل توجهی ایجاد کردهاند.
چالشهای تولید و صادرات
با وجود ظرفیتهای چشمگیر، صنعت سیمان همچنان با مجموعهای از چالشها مواجه است که میتواند روند صادرات را تحت فشار قرار دهد. نخستین و مهمترین آنها، محدودیت در تأمین انرژی است؛ کمبود گاز در ماههای سرد سال، خطوط تولید را دچار وقفه میکند، بهرهوری را کاهش میدهد و هزینه تمامشده تولید را بالا میبرد. این مشکل در برخی واحدها به توقف مقطعی فعالیت نیز میانجامد و تولیدکنندگان را برای حفظ بازارهای صادراتی در تنگنا قرار میدهد.
در کنار مسئله انرژی، مشکلات حملونقل و لجستیک نیز بر سر راه توسعه صادرات قرار دارند. کمبود ناوگان کافی در برخی مناطق کشور، هزینههای بالای حملونقل و آسیبپذیری مسیرهای صادراتی، جابهجایی سیمان را با دشواری همراه کرده است. این موانع در بازارهایی که رقابت قیمتی بسیار فشرده است، تأثیر مستقیم بر توان رقابتی ایران میگذارد.
عامل دیگر، نوسانات نرخ ارز و مقررات متغیر صادراتی است. تغییرات پیدرپی در سیاستهای ارزی، دشواریهای بازگشت ارز و فرایندهای پیچیده اداری، فشار مضاعفی بر صادرکنندگان وارد میکند و برنامهریزی بلندمدت را دشوار میسازد. برخی واحدهای تولیدی نیز با مسئله فرسودگی تجهیزات روبهرو هستند؛ موضوعی که هزینه تولید را افزایش میدهد و کارایی را کاهش میدهد. در بازار امروز، استانداردهای کیفیت و شیوه بستهبندی اهمیتی دوچندان یافته است. بسیاری از کشورها برای مصالح ساختمانی مقررات سختگیرانهای اعمال میکنند و در نتیجه ارتقای سیستمهای کنترل کیفیت، بهبود بستهبندی و توسعه فناوریهای نو در این بخش به ضرورتی جدی بدل شده است. از سوی دیگر، جهان به سمت مصالح کمکربن حرکت میکند و صنعت سیمان ایران نیز ناگزیر است به سمت فناوریهای کاهش مصرف انرژی، استفاده از سوختهای جایگزین و تولید محصولات سازگارتر با محیطزیست حرکت کند.
چالشهای اقلیمی نیز معادله را پیچیدهتر میکند. بخش قابل توجهی از کارخانههای سیمان در مناطق کمآب واقع شدهاند و بهرهبرداری پایدار از خطوط تولید، نیازمند استفاده از فناوریهای کمآببر، بازیافت پساب صنعتی و سیستمهای خنککننده پیشرفته است. برخی واحدهای بزرگ طی دو سال اخیر اقدامهایی برای کاهش مصرف آب و انرژی آغاز کردهاند که در صورت گسترش به کل صنعت، میتواند اثرات قابل توجهی بر تداوم تولید داشته باشد.
فرصتهای رو به گسترش منطقه
در کنار چالشها، چشمانداز منطقه همچنان روشن است. بازار مسکن و زیرساخت در بخش گستردهای از منطقه، از عراق و سوریه تا حوزه خلیج فارس و آسیای میانه، در سالهای اخیر وارد دورهای از بازسازی و توسعه شده است. این کشورها ظرفیت تولید سیمان در مقیاس و قیمت ایران را ندارند و همین موضوع، فرصتی مهم برای تولیدکنندگان ایرانی ایجاد کرده است. تقاضای رو به افزایش برای پروژههای عمرانی، کشور را در موقعیتی کمنظیر قرار داده و مجموعههایی مانند هلدینگ سیتا توانستهاند با استفاده از ظرفیت گسترده خود، جایگاهی تثبیتشده و رو به رشد در بازارهای اطراف به دست آورند. استمرار این وضعیت، در صورت رفع محدودیتهای انرژی، بهبود زیرساختهای حملونقل و پایدارسازی سیاستهای صادراتی میتواند صادرات سیمان را به یکی از پایههای پایدار ارزآوری غیرنفتی تبدیل کند. صنعت سیمان امروز در نقطهای ایستاده که همزمان با بهرهگیری از فرصتهای منطقهای، نیازمند تصمیمهای ساختاری و سرمایهگذاریهای هدفمند است. حرکت به سمت فناوریهای نو، بهبود بهرهوری، پایداری در تأمین انرژی و ارتقای کیفیت، میتواند این صنعت را در جایگاه یک مزیت رقابتی بلندمدت برای کشور تثبیت کند؛ مزیتی که نهتنها بازارهای منطقه را تغذیه میکند، بلکه بخشی از روایت صنعتی ایران در دهه آینده را رقم خواهد زد.
گسترش بازارهای منطقهای
ایران طی دهههای اخیر توانسته جایگاهی پایدار در بازارهای سیمان منطقه و فرامنطقه پیدا کند؛ جایگاهی برآمده از منابع غنی مواد اولیه، تجربه طولانی در تولید این کالای زیرساختی و نیروی انسانی متخصصی که چرخ این صنعت را پابرجا نگه داشته است. همجواری با کشورهایی که همچنان در مسیر بازسازی، توسعه زیرساختها و اجرای پروژههای عمرانیاند، فرصتی طبیعی برای گسترش صادرات فراهم آورده و سیمان ایران را در موقعیتی قرار داده که کمتر رقیبی از آن برخوردار است.
در این میان، هلدینگ سیمان تأمین (سیتا) وابسته به شستا نقشی کلیدی در تحرک صنعت دارد. سیتا با در اختیار داشتن بیش از ۳۱ درصد از تولید سیمان کشور، به یکی از ستونهای اصلی این حوزه بدل شده و بخش مهمی از صادرات را پیش میبرد. شبکه گسترده کارخانجات و دسترسی مناسب این هلدینگ به گذرگاههای مرزی، موجب شده ظرفیت صادراتی صنعت سیمان ایران در سالهای اخیر تقویت شود و این مجموعه بتواند سهمی پایدار از بازارهای خارجی را در اختیار داشته باشد.
بررسی آمار هفتماهه امسال نشان میدهد مجموع صادرات سیمان ایران به حدود 3 میلیون و 700 هزار تن رسیده است؛ رقمی که از استمرار تقاضا برای سیمان ایرانی در منطقه حکایت دارد. در میان مقاصد مختلف، افغانستان با ۳۳ درصد و روسیه با ۲۸.۹ درصد در صدر خریداران قرار گرفتهاند و در مجموع نزدیک به ۶۲ درصد کل صادرات را به خود اختصاص دادهاند. پس از آنها، کشورهایی همچون ارمنستان، پاکستان، عمان، کویت، قزاقستان، سومالی و عراق، در فهرست مشتریان اصلی جای دارند؛ تنوعی که نشان میدهد رقابتپذیری سیمان ایران در بازارهای جهانی رو به افزایش است.
این گسترش جغرافیایی بازار، نهتنها قدرت چانهزنی تولیدکنندگان داخلی را بالا برده، بلکه به آنها امکان داده ظرفیتهای مازاد را فعال کنند، گردش مالی زنجیره تولید را افزایش دهند و برند ملی را در بازارهای بینالمللی برجستهتر سازند. صادرات همچنین پیوند اقتصادی ایران با کشورهای پیرامونی را تقویت کرده و به پایداری واحدهای تولیدی کمک کرده است. از استخراج مواد اولیه تا بستهبندی و حملونقل، مجموعهای از صنایع در کنار این صادرات فعال شده و فرصتهای شغلی مستقیم و غیرمستقیم قابل توجهی ایجاد کردهاند.
چالشهای تولید و صادرات
با وجود ظرفیتهای چشمگیر، صنعت سیمان همچنان با مجموعهای از چالشها مواجه است که میتواند روند صادرات را تحت فشار قرار دهد. نخستین و مهمترین آنها، محدودیت در تأمین انرژی است؛ کمبود گاز در ماههای سرد سال، خطوط تولید را دچار وقفه میکند، بهرهوری را کاهش میدهد و هزینه تمامشده تولید را بالا میبرد. این مشکل در برخی واحدها به توقف مقطعی فعالیت نیز میانجامد و تولیدکنندگان را برای حفظ بازارهای صادراتی در تنگنا قرار میدهد.
در کنار مسئله انرژی، مشکلات حملونقل و لجستیک نیز بر سر راه توسعه صادرات قرار دارند. کمبود ناوگان کافی در برخی مناطق کشور، هزینههای بالای حملونقل و آسیبپذیری مسیرهای صادراتی، جابهجایی سیمان را با دشواری همراه کرده است. این موانع در بازارهایی که رقابت قیمتی بسیار فشرده است، تأثیر مستقیم بر توان رقابتی ایران میگذارد.
عامل دیگر، نوسانات نرخ ارز و مقررات متغیر صادراتی است. تغییرات پیدرپی در سیاستهای ارزی، دشواریهای بازگشت ارز و فرایندهای پیچیده اداری، فشار مضاعفی بر صادرکنندگان وارد میکند و برنامهریزی بلندمدت را دشوار میسازد. برخی واحدهای تولیدی نیز با مسئله فرسودگی تجهیزات روبهرو هستند؛ موضوعی که هزینه تولید را افزایش میدهد و کارایی را کاهش میدهد. در بازار امروز، استانداردهای کیفیت و شیوه بستهبندی اهمیتی دوچندان یافته است. بسیاری از کشورها برای مصالح ساختمانی مقررات سختگیرانهای اعمال میکنند و در نتیجه ارتقای سیستمهای کنترل کیفیت، بهبود بستهبندی و توسعه فناوریهای نو در این بخش به ضرورتی جدی بدل شده است. از سوی دیگر، جهان به سمت مصالح کمکربن حرکت میکند و صنعت سیمان ایران نیز ناگزیر است به سمت فناوریهای کاهش مصرف انرژی، استفاده از سوختهای جایگزین و تولید محصولات سازگارتر با محیطزیست حرکت کند.
چالشهای اقلیمی نیز معادله را پیچیدهتر میکند. بخش قابل توجهی از کارخانههای سیمان در مناطق کمآب واقع شدهاند و بهرهبرداری پایدار از خطوط تولید، نیازمند استفاده از فناوریهای کمآببر، بازیافت پساب صنعتی و سیستمهای خنککننده پیشرفته است. برخی واحدهای بزرگ طی دو سال اخیر اقدامهایی برای کاهش مصرف آب و انرژی آغاز کردهاند که در صورت گسترش به کل صنعت، میتواند اثرات قابل توجهی بر تداوم تولید داشته باشد.
فرصتهای رو به گسترش منطقه
در کنار چالشها، چشمانداز منطقه همچنان روشن است. بازار مسکن و زیرساخت در بخش گستردهای از منطقه، از عراق و سوریه تا حوزه خلیج فارس و آسیای میانه، در سالهای اخیر وارد دورهای از بازسازی و توسعه شده است. این کشورها ظرفیت تولید سیمان در مقیاس و قیمت ایران را ندارند و همین موضوع، فرصتی مهم برای تولیدکنندگان ایرانی ایجاد کرده است. تقاضای رو به افزایش برای پروژههای عمرانی، کشور را در موقعیتی کمنظیر قرار داده و مجموعههایی مانند هلدینگ سیتا توانستهاند با استفاده از ظرفیت گسترده خود، جایگاهی تثبیتشده و رو به رشد در بازارهای اطراف به دست آورند. استمرار این وضعیت، در صورت رفع محدودیتهای انرژی، بهبود زیرساختهای حملونقل و پایدارسازی سیاستهای صادراتی میتواند صادرات سیمان را به یکی از پایههای پایدار ارزآوری غیرنفتی تبدیل کند. صنعت سیمان امروز در نقطهای ایستاده که همزمان با بهرهگیری از فرصتهای منطقهای، نیازمند تصمیمهای ساختاری و سرمایهگذاریهای هدفمند است. حرکت به سمت فناوریهای نو، بهبود بهرهوری، پایداری در تأمین انرژی و ارتقای کیفیت، میتواند این صنعت را در جایگاه یک مزیت رقابتی بلندمدت برای کشور تثبیت کند؛ مزیتی که نهتنها بازارهای منطقه را تغذیه میکند، بلکه بخشی از روایت صنعتی ایران در دهه آینده را رقم خواهد زد.