خشکسالی تهران و نقش مدیریت آب
محمود یزدانی کارشناس آب و محیط زیست
خشکسالی، پدیده‌ای فراتر از کاهش بارندگی است و عوامل متعددی از جمله افزایش دما، تغییرات اقلیمی و برداشت بی‌رویه از منابع زیرزمینی در آن نقش دارند. تهران، بزرگ‌ترین کلان‌شهر کشور، در سال‌های اخیر با بحران جدی کم‌آبی مواجه شده است. کاهش تغذیه آبخوان‌ها، برداشت غیرمجاز از منابع زیرزمینی و نبود زیرساخت‌های مدرن مانند تصفیه‌خانه‌های فاضلاب برای بازچرخانی آب، فشار بر منابع آبی را تشدید کرده است.
آمارها نشان می‌دهد بیش از ۳۲ هزار حلقه چاه غیرمجاز در تهران وجود دارد که بخشی از هدررفت منابع آب را رقم می‌زند. این تخلفات، همراه با کشاورزی ناکارآمد و مدیریت ناپایدار، سهم قابل توجهی در بحران کم‌آبی دارد. از سوی دیگر، شبکه فرسوده آبرسانی، رشد جمعیت ۱۵ تا ۱۷ میلیون نفری و توسعه نامتناسب زیرساخت‌ها موجب شده که مصرف بیش از یک‌ونیم میلیارد مترمکعب آب در سال، فشار مضاعفی بر منابع وارد کند. سال گذشته، شهروندان تهرانی توانستند مصرف خود را ۱۰ درصد کاهش دهند که معادل صرفه‌جویی ۶۵ میلیون مترمکعب آب بود. این اقدام جمعی، نمونه‌ای از نقش مردم در کاهش فشار بر منابع آب است؛ گرچه تنها یک‌سوم از شهروندان الگوی مصرف بهینه را رعایت کردند و دوسوم دیگر همچنان پرمصرف باقی مانده‌اند. تحلیل اجتماعی نشان می‌دهد مسئولیت حفظ منابع آب نه‌تنها بر عهده دولت و سازمان‌هاست، بلکه مشارکت مردم و رعایت الگوهای مصرفی نیز اهمیت حیاتی دارد. قیمت پایین آب و عدم تناسب تعرفه‌ها انگیزه پرمصرفی ایجاد کرده است. مدیریت قانونی و ابزارهای کاهش مصرف تا ۳۰ درصد کارآمد است، اما همکاری جمعی ضروری است. تهران اکنون وارد ششمین سال خشکسالی شده و پیش‌بینی سازمان هواشناسی حاکی از آن است که تا اواخر پاییز بارندگی قابل توجهی رخ نخواهد داد. تغییرات اقلیمی، کاهش منابع طبیعی آب و عدم تحقق پیش‌بینی‌های بارشی، ضرورت مدیریت منابع آب بر اساس واقعیت‌های موجود را روشن می‌کند. در این بین، استفاده از آب خاکستری و بازچرخانی منابع برای فضای سبز و کشاورزی، اقدامی ضروری است که باید در برنامه‌های توسعه شهری لحاظ شود. مصرف آب موضوعی فراتر از جنبه فنی یا اقتصادی است؛ یک موضوع رفتاری و جمعی است. مشارکت شهروندان، همراهی مدیران و اتخاذ سیاست‌های قانونی قاطع می‌تواند نقش کلیدی در مقابله با خشکسالی داشته باشد. استاندارد جهانی مصرف روزانه هر نفر حدود ۱۷۰ لیتر است، اما سرانه مصرف در تهران نزدیک ۲۵۰ لیتر است، که نشان‌دهنده فاصله زیاد میان الگوی بهینه و رفتار واقعی مصرف‌کنندگان است. بحران آب تهران پیام واضحی دارد: منابع آب محدود و غیرقابل جایگزین‌اند و مدیریت جمعی و همکاری اجتماعی، شرط عبور از بحران است. کاهش مصرف، توسعه زیرساخت‌ها، بازچرخانی آب و اجرای قوانین برای کنترل پرمصرف‌ها، تنها مسیر حفاظت از محیط زیست، کاهش فشار اجتماعی و تضمین زندگی پایدار در کلان‌شهرهاست.
آمارها نشان می‌دهد بیش از ۳۲ هزار حلقه چاه غیرمجاز در تهران وجود دارد که بخشی از هدررفت منابع آب را رقم می‌زند. این تخلفات، همراه با کشاورزی ناکارآمد و مدیریت ناپایدار، سهم قابل توجهی در بحران کم‌آبی دارد. از سوی دیگر، شبکه فرسوده آبرسانی، رشد جمعیت ۱۵ تا ۱۷ میلیون نفری و توسعه نامتناسب زیرساخت‌ها موجب شده که مصرف بیش از یک‌ونیم میلیارد مترمکعب آب در سال، فشار مضاعفی بر منابع وارد کند. سال گذشته، شهروندان تهرانی توانستند مصرف خود را ۱۰ درصد کاهش دهند که معادل صرفه‌جویی ۶۵ میلیون مترمکعب آب بود. این اقدام جمعی، نمونه‌ای از نقش مردم در کاهش فشار بر منابع آب است؛ گرچه تنها یک‌سوم از شهروندان الگوی مصرف بهینه را رعایت کردند و دوسوم دیگر همچنان پرمصرف باقی مانده‌اند. تحلیل اجتماعی نشان می‌دهد مسئولیت حفظ منابع آب نه‌تنها بر عهده دولت و سازمان‌هاست، بلکه مشارکت مردم و رعایت الگوهای مصرفی نیز اهمیت حیاتی دارد. قیمت پایین آب و عدم تناسب تعرفه‌ها انگیزه پرمصرفی ایجاد کرده است. مدیریت قانونی و ابزارهای کاهش مصرف تا ۳۰ درصد کارآمد است، اما همکاری جمعی ضروری است. تهران اکنون وارد ششمین سال خشکسالی شده و پیش‌بینی سازمان هواشناسی حاکی از آن است که تا اواخر پاییز بارندگی قابل توجهی رخ نخواهد داد. تغییرات اقلیمی، کاهش منابع طبیعی آب و عدم تحقق پیش‌بینی‌های بارشی، ضرورت مدیریت منابع آب بر اساس واقعیت‌های موجود را روشن می‌کند. در این بین، استفاده از آب خاکستری و بازچرخانی منابع برای فضای سبز و کشاورزی، اقدامی ضروری است که باید در برنامه‌های توسعه شهری لحاظ شود. مصرف آب موضوعی فراتر از جنبه فنی یا اقتصادی است؛ یک موضوع رفتاری و جمعی است. مشارکت شهروندان، همراهی مدیران و اتخاذ سیاست‌های قانونی قاطع می‌تواند نقش کلیدی در مقابله با خشکسالی داشته باشد. استاندارد جهانی مصرف روزانه هر نفر حدود ۱۷۰ لیتر است، اما سرانه مصرف در تهران نزدیک ۲۵۰ لیتر است، که نشان‌دهنده فاصله زیاد میان الگوی بهینه و رفتار واقعی مصرف‌کنندگان است. بحران آب تهران پیام واضحی دارد: منابع آب محدود و غیرقابل جایگزین‌اند و مدیریت جمعی و همکاری اجتماعی، شرط عبور از بحران است. کاهش مصرف، توسعه زیرساخت‌ها، بازچرخانی آب و اجرای قوانین برای کنترل پرمصرف‌ها، تنها مسیر حفاظت از محیط زیست، کاهش فشار اجتماعی و تضمین زندگی پایدار در کلان‌شهرهاست.