زمستان و مشکل ناترازی گاز
محمدرضا رأفت مدیر توسعه اقتصاد دانش‌بنیان ایدرو
با نزدیک شدن فصل سرما، بحث تأمین سوخت بار دیگر در صدر دغدغه‌های اقتصادی کشور قرار گرفته است. تجربه سال گذشته نشان داد ناترازی انرژی دیگر یک هشدار نیست، بلکه واقعیتی است که هم شبکه گاز و هم شبکه برق را تحت‌فشار قرار داده است. نیروگاه‌ها در زمستان گذشته با کمبود سوخت روبه‌رو شدند و در نتیجه، افت تولید برق به بحرانی زنجیره‌ای تبدیل شد که دامنه آن تا واحدهای صنعتی و تولیدی کشیده شد.
مسئله اصلی، اما به گاز بازمی‌گردد؛ جایی که افت فشار در مخازن پارس جنوبی به‌عنوان بزرگ‌ترین منبع گاز کشور، زنگ خطر جدی را به صدا درآورده است. کاهش تولید در این میدان، نتیجه مستقیم افت سرمایه‌گذاری در توسعه میادین جدید و فناوری‌های افزایش فشار است. طبق پیش‌بینی شورای عالی انرژی در سند تراز تولید و مصرف گاز، روند ناترازی در سال‌های آینده نیز ادامه خواهد داشت؛ حتی با اجرای سیاست‌های مدیریت مصرف و توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر، این شکاف به‌طور کامل پر نخواهد شد.
در چنین شرایطی، تمرکز بر انرژی‌های تجدیدپذیر بیش از هر زمان دیگری اهمیت یافته است. نیروگاه‌های خورشیدی و بادی به دلیل زمان اجرای کوتاه‌تر و بی‌نیازی از سوخت فسیلی، می‌توانند بخشی از راه‌حل فوری برای مهار بحران باشند. بر همین اساس، هیأت دولت سال گذشته مصوبه‌ای برای تسهیل احداث ۳۰ هزار مگاوات نیروگاه تجدیدپذیر تصویب کرد. سازمان ساتبا نیز مأمور شده تا با حمایت صندوق توسعه ملی، ساخت هفت هزار مگاوات از این ظرفیت را محقق کند؛ روندی که بهره‌برداری‌های هفتگی از نیروگاه‌های جدید، نشانه‌های مثبتی از آن به دست می‌دهد.
با این حال، انرژی خورشیدی به‌تنهایی پاسخگو نیست. محدودیت بهره‌برداری در شب و روزهای ابری، ضرورت استفاده همزمان از نیروگاه‌های حرارتی یا بادی را اجتناب‌ناپذیر می‌کند. ترکیب متوازن این منابع می‌تواند راهکاری پایدار برای تأمین برق کشور باشد؛ مدلی که بسیاری از کشورهای در حال توسعه در مسیر آن گام برداشته‌اند.
در این میان، سیاست تازه وزارت نیرو مبنی بر الزام واحدهای صنعتی به تأمین برق مورد نیاز خود، واکنش‌هایی برانگیخته است. این سیاست اگرچه در ظاهر نوعی انتقال بار به دوش تولیدکنندگان است، اما از منظری دیگر می‌تواند به شتاب‌گیری سرمایه‌گذاری در احداث نیروگاه‌های کوچک مقیاس و پنل‌های خورشیدی منجر شود. مشکل آنجاست که در غیاب حمایت‌های مالی و تسهیلاتی کافی، چنین اقدامی برای بسیاری از واحدهای تولیدی سنگین و غیرعملی خواهد بود.
ناترازی انرژی، امروز نه فقط چالشی فنی، بلکه مسئله‌ای اقتصادی و ملی است. استمرار این وضعیت می‌تواند بر رشد صنعتی، اشتغال و ثبات اقتصادی کشور اثر منفی بگذارد. از این رو، ضرورت دارد سیاست‌های حمایتی دولت در زمینه انرژی‌های تجدیدپذیر و توسعه زیرساخت‌های گازی با شتاب و جدیت بیشتری دنبال شود. تاب‌آوری صنایع در زمستان پیش‌رو، آزمونی است برای عیار مدیریت انرژی در ایران.
مسئله اصلی، اما به گاز بازمی‌گردد؛ جایی که افت فشار در مخازن پارس جنوبی به‌عنوان بزرگ‌ترین منبع گاز کشور، زنگ خطر جدی را به صدا درآورده است. کاهش تولید در این میدان، نتیجه مستقیم افت سرمایه‌گذاری در توسعه میادین جدید و فناوری‌های افزایش فشار است. طبق پیش‌بینی شورای عالی انرژی در سند تراز تولید و مصرف گاز، روند ناترازی در سال‌های آینده نیز ادامه خواهد داشت؛ حتی با اجرای سیاست‌های مدیریت مصرف و توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر، این شکاف به‌طور کامل پر نخواهد شد.
در چنین شرایطی، تمرکز بر انرژی‌های تجدیدپذیر بیش از هر زمان دیگری اهمیت یافته است. نیروگاه‌های خورشیدی و بادی به دلیل زمان اجرای کوتاه‌تر و بی‌نیازی از سوخت فسیلی، می‌توانند بخشی از راه‌حل فوری برای مهار بحران باشند. بر همین اساس، هیأت دولت سال گذشته مصوبه‌ای برای تسهیل احداث ۳۰ هزار مگاوات نیروگاه تجدیدپذیر تصویب کرد. سازمان ساتبا نیز مأمور شده تا با حمایت صندوق توسعه ملی، ساخت هفت هزار مگاوات از این ظرفیت را محقق کند؛ روندی که بهره‌برداری‌های هفتگی از نیروگاه‌های جدید، نشانه‌های مثبتی از آن به دست می‌دهد.
با این حال، انرژی خورشیدی به‌تنهایی پاسخگو نیست. محدودیت بهره‌برداری در شب و روزهای ابری، ضرورت استفاده همزمان از نیروگاه‌های حرارتی یا بادی را اجتناب‌ناپذیر می‌کند. ترکیب متوازن این منابع می‌تواند راهکاری پایدار برای تأمین برق کشور باشد؛ مدلی که بسیاری از کشورهای در حال توسعه در مسیر آن گام برداشته‌اند.
در این میان، سیاست تازه وزارت نیرو مبنی بر الزام واحدهای صنعتی به تأمین برق مورد نیاز خود، واکنش‌هایی برانگیخته است. این سیاست اگرچه در ظاهر نوعی انتقال بار به دوش تولیدکنندگان است، اما از منظری دیگر می‌تواند به شتاب‌گیری سرمایه‌گذاری در احداث نیروگاه‌های کوچک مقیاس و پنل‌های خورشیدی منجر شود. مشکل آنجاست که در غیاب حمایت‌های مالی و تسهیلاتی کافی، چنین اقدامی برای بسیاری از واحدهای تولیدی سنگین و غیرعملی خواهد بود.
ناترازی انرژی، امروز نه فقط چالشی فنی، بلکه مسئله‌ای اقتصادی و ملی است. استمرار این وضعیت می‌تواند بر رشد صنعتی، اشتغال و ثبات اقتصادی کشور اثر منفی بگذارد. از این رو، ضرورت دارد سیاست‌های حمایتی دولت در زمینه انرژی‌های تجدیدپذیر و توسعه زیرساخت‌های گازی با شتاب و جدیت بیشتری دنبال شود. تاب‌آوری صنایع در زمستان پیش‌رو، آزمونی است برای عیار مدیریت انرژی در ایران.