یارانه‌های نقدی؛ مسکن یا راه‌حل واقعی؟
مهناز مهرداد روزنامه نگار
در قلب هر اقتصاد، موضوع یارانه‌ها همواره یکی از پرمناقشه‌ترین مباحث بوده است. با این حال، در کشور ما، سیاست‌های حمایتی همچون پرداخت یارانه‌های نقدی، به‌جای آنکه به شکوفایی اقتصادی منجر شوند، به ابزاری برای کاستن از فشارهای معیشتی تبدیل شده‌اند. در حالی که در سال‌های گذشته مطالعات مختلف نشان داده‌اند این یارانه‌ها تنها حدود سه درصد از درآمد خانوارها را تشکیل می‌دهند، امروز همین رقم نیز با شتاب تورم، کمتر از هر زمان دیگری تأثیرگذار است. عبدالوهاب سهل‌آبادی، رئیس خانه صنعت، معدن و تجارت، در گفتگو با «آتیه‌نو» با تأکید بر بی‌تأثیری یارانه‌های نقدی در وضعیت اقتصادی جامعه، به تورم 40 درصدی اشاره می‌کند و از ناکارآمدی این حمایت‌ها می‌گوید: «با چنین تورمی، یارانه‌ها نه‌تنها تأثیرگذار نیست، بلکه حتی نمی‌توان گفت این دریافتی‌ها تغییری در رفتار اقتصادی خانوار ایجاد می‌کنند.»
او معتقد است که یارانه‌ها نه‌تنها به‌درستی تخصیص نمی‌یابند، بلکه در بسیاری از موارد، حتی افراد توانمند هم از این کمک‌ها بهره‌مند می‌شوند. سهل‌آبادی ادامه می‌دهد: «قرار بر این بود که یارانه‌ها صرف کمک به خانواده‌های زیر خط فقر شوند، اما حالا این سیستم به شکلی در آمده که حتی دهک‌های پایین هم از آن بهره‌ای نمی‌برند.»
در این میان، سؤال اساسی همچنان پابرجاست: آیا پرداخت یارانه‌های نقدی واقعاً می‌تواند معضلات اقتصادی را حل کند؟ یا این تنها یک مسکّن موقتی است که همچنان در چنبره‌ی مشکلات پیچیده معیشتی، بی‌اثر می‌ماند؟ در این شماره به بررسی ابعاد مختلف این سیاست و اثرات آن بر زندگی روزمره مردم پرداخته‌ایم.
اصلاح دستمزد یا پرداخت یارانه؟
در حالی که یارانه‌های نقدی همچنان به عنوان راه‌حلی فوری برای مشکلات معیشتی در کشور در نظر گرفته می‌شوند، برخی کارشناسان و فعالان اقتصادی بر این باورند که راه‌حل اصلی در افزایش دستمزدها نهفته است. عبدالوهاب سهل‌آبادی، رئیس خانه صنعت، معدن و تجارت کشور، در این خصوص می‌گوید: «اگر شاهد افزایش حقوق کارگران باشیم که بخش قابل‌توجهی از جمعیت دهک‌های پایین را تشکیل می‌دهند، این اقدام می‌تواند تأثیر بیشتری نسبت به پرداخت یارانه نقدی داشته باشد.» اما او همزمان به نکته‌ای حیاتی اشاره می‌کند: «هر بار که حقوق کارگران افزوده می‌شود، در مدت کمتر از 24 ساعت شاهد افزایش انواع هزینه‌ها و بالا رفتن نرخ تورم هستیم.»
این فعال صنعت معتقد است که در شرایط فعلی، کشور در اختیار یک گروه دلال است که در بازار هیچ تولیدکننده‌ای از وضعیت آینده اقتصادی خبر ندارد. او تصریح می‌کند: «چه مبنایی برای تولید وجود دارد وقتی نمی‌دانیم فردا سیاست‌های اقتصادی به کدام سمت خواهد رفت؟ آیا قرار است دوباره پول چاپ و تورم جدیدی ایجاد شود؟» سهل‌آبادی با تأکید بر اهمیت جامعه کارگری، می‌گوید: «جامعه کارگری یکی از سهامداران مهم تولید کشور است، اما حال این قشر مهم جامعه روحیه خوبی ندارد و از نظر مالی و رفاهی نیازهای آن به‌طور درستی تأمین نمی‌شود.»
به گفته رئیس خانه صنعت، معدن و تجارت، اقتصاد کشور به‌طور کامل در اختیار دولت است و حتی بانک مرکزی نیز در مقاطع مختلف زمانی، بنا به خواست سازمان‌های مختلف، اقدام به چاپ پول می‌کند که خود عاملی تورم‌زا است. او با طرح سؤالی اساسی می‌گوید: «این چه فایده‌ای دارد که هر ماه بخش قابل‌توجهی از بودجه کشور صرف پرداخت یارانه شود و از سوی دیگر، هزینه‌های اساسی مانند بنزین، برق و آب افزایش یابد؟»
سهل‌آبادی به نبود اولویت در سیاست‌های اقتصادی اشاره می‌کند و می‌افزاید: «اگر درآمد حاصل از این بخش‌ها صرف تولید می‌شد، شاید همه چیز تغییر می‌کرد. امروز هزینه‌های تأمین انرژی به‌شدت بالا رفته و تولید در این شرایط برای کارگران و صنعتگران غیرممکن شده است.» او تأکید دارد که در کنار همه این مشکلات، باید بر تولید ملی تأکید و حمایت از آن را در اولویت قرار داد.
ضرورت تغییر اولویت‌ها
در دنیای پرچالش امروز، یارانه‌های نقدی شاید تنها پاسخ‌های موقت و ناکافی به مشکلات معیشتی جامعه باشند. عبدالوهاب سهل‌آبادی، رئیس خانه صنعت، معدن و تجارت، با نقد جدی به سیاست‌های موجود، می‌گوید: «وقتی یک تولیدکننده برای دریافت ارز و مواد اولیه خود چندین ماه در صف است و تا ارز خود را دریافت کند، قیمت‌ها به‌طور چشمگیری افزایش می‌یابد، پس این چه سودی دارد؟» سهل‌آبادی معتقد است که یارانه نقدی در وضع معیشتی دهک‌های پایین جامعه تأثیر چندانی ندارد و بر این باور است که نظام حمایتی کشور باید تغییر کند. او در مورد وضعیت بحرانی سازمان تأمین‌اجتماعی و بدهی عظیم دولت به آن تأکید می‌کند: «اگر یک کارفرما به‌موقع بدهی بیمه‌ای خود را پرداخت نکند، بیمه کارگران قطع می‌شود، اما دولت با بدهی‌های سنگین خود همچنان بدون پاسخگویی باقی مانده است.»
او پیشنهاد می‌دهد که به‌جای پرداخت یارانه‌های نقدی، کمک‌هزینه‌های درمانی برای کارگران و خانواده‌های کم‌درآمد در نظر گرفته شود؛ زیرا هزینه‌های درمان و دارو برای قشر کارگر، هر روز افزون‌تر می‌شود و دیگر یارانه‌های نقدی نمی‌توانند بار این فشار را کاهش دهند. آیا زمان آن نرسیده که سیاست‌های حمایتی کشور را از عرصه معیشت به حوزه درمانی و رفاهی سوق دهیم؟
یارانه‌های بخش صنعت
در حالی که یارانه‌های بخش صنعت با هدف حمایت از تولید و اشتغال در نظر گرفته می‌شوند، عبدالوهاب سهل‌آبادی، رئیس خانه صنعت، معدن و تجارت، بر این نکته تأکید دارد که این حمایت‌ها اغلب به دست افرادی می‌رسد که از رانت‌های اقتصادی بهره می‌برند. او می‌گوید: «یک تولیدکننده کوچک یا متوسط که برای دریافت تسهیلات 20 میلیاردی با مشکلات فراوان مواجه است، در مقابل، افرادی هستند که بدهی معوق بانکی آنها بالغ بر 6.6 همت است.»
سهل‌آبادی راه‌حل برون‌رفت از این وضعیت را در تقویت تشکل‌های واقعی و خصوصی‌سازی حقیقی می‌داند. او تصریح می‌کند: «اگر قرار است خصوصی‌سازی انجام شود، باید به‌گونه‌ای باشد که نیروی کار افزایش یابد و این واگذاری‌ها واقعاً به نفع اشتغال و تولید باشد.»
او بر این باور است که یارانه‌های موجود باید به‌جای تخصیص به بخش‌هایی که هیچ تأثیری در معیشت مردم ندارند، صرف حمایت از تولید و اشتغال پایدار شود تا بدین‌وسیله اقتصاد کشور از رکود و انحصار رهایی یابد.
یارانه‌هایی که تأثیری در معیشت ندارند
سال‌هاست که دولت‌ها در تلاشند با افزایش یارانه‌های نقدی فشار معیشتی را بر دوش اقشار آسیب‌پذیر کاهش دهند. اما در عمل، مبلغ یارانه‌ها در کنار نرخ بالای تورم، دیگر کارکرد مؤثری ندارد. عبدالوهاب سهل‌آبادی، رئیس خانه صنعت، معدن و تجارت کشور، در این باره می‌گوید: «این رقم چه 45 هزار تومان باشد، چه 300 هزار تومان، فرقی ندارد. این مبالغ تنها از خزانه کشور به حساب خانوارها واریز می‌شود؛ آن‌هم بدون آنکه تأثیری واقعی در زندگی مردم داشته باشد.» سهل‌آبادی ادامه می‌دهد که در شرایط فعلی تورم، این یارانه‌ها دیگر قدرت خرید خود را از دست داده‌اند و به هیچ وجه نمی‌توانند مشکلات واقعی مردم را حل کنند. او پیشنهاد می‌دهد که به‌جای پرداخت یارانه نقدی، این منابع باید صرف تأمین مسکن برای کارگران و خانواده‌های کم‌درآمد شود که یکی از اصلی‌ترین چالش‌های آنان تأمین سرپناه است. «اکنون یکی از جدی‌ترین مشکلات کارگران، هزینه‌های سرسام‌آور مسکن است. بخشی از درآمد آنان همچنان صرف اجاره‌بها و هزینه‌های تأمین مسکن می‌شود، اما این مشکل حل نمی‌شود و با نرخ تورم، هزینه‌ها هر سال افزایش می‌یابد.»
یکی دیگر از مشکلات مطرح شده توسط سهل‌آبادی، تأخیر در اجرای طرح‌های مسکن است. او اشاره می‌کند که برنامه‌های مسکن اجتماعی که در سال‌های گذشته مطرح شده‌اند، هنوز با موانع جدی روبه‌رو هستند و به‌طور معمول، پروژه‌های مسکن با تأخیرهای زیادی همراه است. «این تأخیرها علاوه بر افزایش هزینه‌های سربار برای کارگران، باعث شده که پیمانکاران نامناسب پروژه‌ها را در دست بگیرند. نتیجه این وضعیت این است که کارگران همچنان چشم به راهند تا شاید روزی بتوانند یک واحد مسکونی کوچک در شهری که در آن زندگی می‌کنند، داشته باشند.»
سهل‌آبادی در پایان بر این نکته تأکید می‌کند که حتی برای حمایت از صنعت نیز باید به وضعیت معیشتی خانوارها توجه شود. «امروزه برای تزریق یک سرم در درمانگاه‌ها هزینه‌ای حدود 200 تا 300 هزار تومان به فرد تحمیل می‌شود. در چنین شرایطی، یارانه 300 هزار تومانی چه دردی از مردم دوا خواهد کرد؟» به اعتقاد او، به‌جای امید به یارانه‌های نقدی، باید به سمت سیاست‌های کلان و راهکارهای مؤثر مانند تقویت بخش تولید و حمایت از معیشت مردم از طریق سیاست‌های اقتصادی مقاومتی حرکت کرد.
او معتقد است که یارانه‌ها نه‌تنها به‌درستی تخصیص نمی‌یابند، بلکه در بسیاری از موارد، حتی افراد توانمند هم از این کمک‌ها بهره‌مند می‌شوند. سهل‌آبادی ادامه می‌دهد: «قرار بر این بود که یارانه‌ها صرف کمک به خانواده‌های زیر خط فقر شوند، اما حالا این سیستم به شکلی در آمده که حتی دهک‌های پایین هم از آن بهره‌ای نمی‌برند.»
در این میان، سؤال اساسی همچنان پابرجاست: آیا پرداخت یارانه‌های نقدی واقعاً می‌تواند معضلات اقتصادی را حل کند؟ یا این تنها یک مسکّن موقتی است که همچنان در چنبره‌ی مشکلات پیچیده معیشتی، بی‌اثر می‌ماند؟ در این شماره به بررسی ابعاد مختلف این سیاست و اثرات آن بر زندگی روزمره مردم پرداخته‌ایم.
اصلاح دستمزد یا پرداخت یارانه؟
در حالی که یارانه‌های نقدی همچنان به عنوان راه‌حلی فوری برای مشکلات معیشتی در کشور در نظر گرفته می‌شوند، برخی کارشناسان و فعالان اقتصادی بر این باورند که راه‌حل اصلی در افزایش دستمزدها نهفته است. عبدالوهاب سهل‌آبادی، رئیس خانه صنعت، معدن و تجارت کشور، در این خصوص می‌گوید: «اگر شاهد افزایش حقوق کارگران باشیم که بخش قابل‌توجهی از جمعیت دهک‌های پایین را تشکیل می‌دهند، این اقدام می‌تواند تأثیر بیشتری نسبت به پرداخت یارانه نقدی داشته باشد.» اما او همزمان به نکته‌ای حیاتی اشاره می‌کند: «هر بار که حقوق کارگران افزوده می‌شود، در مدت کمتر از 24 ساعت شاهد افزایش انواع هزینه‌ها و بالا رفتن نرخ تورم هستیم.»
این فعال صنعت معتقد است که در شرایط فعلی، کشور در اختیار یک گروه دلال است که در بازار هیچ تولیدکننده‌ای از وضعیت آینده اقتصادی خبر ندارد. او تصریح می‌کند: «چه مبنایی برای تولید وجود دارد وقتی نمی‌دانیم فردا سیاست‌های اقتصادی به کدام سمت خواهد رفت؟ آیا قرار است دوباره پول چاپ و تورم جدیدی ایجاد شود؟» سهل‌آبادی با تأکید بر اهمیت جامعه کارگری، می‌گوید: «جامعه کارگری یکی از سهامداران مهم تولید کشور است، اما حال این قشر مهم جامعه روحیه خوبی ندارد و از نظر مالی و رفاهی نیازهای آن به‌طور درستی تأمین نمی‌شود.»
به گفته رئیس خانه صنعت، معدن و تجارت، اقتصاد کشور به‌طور کامل در اختیار دولت است و حتی بانک مرکزی نیز در مقاطع مختلف زمانی، بنا به خواست سازمان‌های مختلف، اقدام به چاپ پول می‌کند که خود عاملی تورم‌زا است. او با طرح سؤالی اساسی می‌گوید: «این چه فایده‌ای دارد که هر ماه بخش قابل‌توجهی از بودجه کشور صرف پرداخت یارانه شود و از سوی دیگر، هزینه‌های اساسی مانند بنزین، برق و آب افزایش یابد؟»
سهل‌آبادی به نبود اولویت در سیاست‌های اقتصادی اشاره می‌کند و می‌افزاید: «اگر درآمد حاصل از این بخش‌ها صرف تولید می‌شد، شاید همه چیز تغییر می‌کرد. امروز هزینه‌های تأمین انرژی به‌شدت بالا رفته و تولید در این شرایط برای کارگران و صنعتگران غیرممکن شده است.» او تأکید دارد که در کنار همه این مشکلات، باید بر تولید ملی تأکید و حمایت از آن را در اولویت قرار داد.
ضرورت تغییر اولویت‌ها
در دنیای پرچالش امروز، یارانه‌های نقدی شاید تنها پاسخ‌های موقت و ناکافی به مشکلات معیشتی جامعه باشند. عبدالوهاب سهل‌آبادی، رئیس خانه صنعت، معدن و تجارت، با نقد جدی به سیاست‌های موجود، می‌گوید: «وقتی یک تولیدکننده برای دریافت ارز و مواد اولیه خود چندین ماه در صف است و تا ارز خود را دریافت کند، قیمت‌ها به‌طور چشمگیری افزایش می‌یابد، پس این چه سودی دارد؟» سهل‌آبادی معتقد است که یارانه نقدی در وضع معیشتی دهک‌های پایین جامعه تأثیر چندانی ندارد و بر این باور است که نظام حمایتی کشور باید تغییر کند. او در مورد وضعیت بحرانی سازمان تأمین‌اجتماعی و بدهی عظیم دولت به آن تأکید می‌کند: «اگر یک کارفرما به‌موقع بدهی بیمه‌ای خود را پرداخت نکند، بیمه کارگران قطع می‌شود، اما دولت با بدهی‌های سنگین خود همچنان بدون پاسخگویی باقی مانده است.»
او پیشنهاد می‌دهد که به‌جای پرداخت یارانه‌های نقدی، کمک‌هزینه‌های درمانی برای کارگران و خانواده‌های کم‌درآمد در نظر گرفته شود؛ زیرا هزینه‌های درمان و دارو برای قشر کارگر، هر روز افزون‌تر می‌شود و دیگر یارانه‌های نقدی نمی‌توانند بار این فشار را کاهش دهند. آیا زمان آن نرسیده که سیاست‌های حمایتی کشور را از عرصه معیشت به حوزه درمانی و رفاهی سوق دهیم؟
یارانه‌های بخش صنعت
در حالی که یارانه‌های بخش صنعت با هدف حمایت از تولید و اشتغال در نظر گرفته می‌شوند، عبدالوهاب سهل‌آبادی، رئیس خانه صنعت، معدن و تجارت، بر این نکته تأکید دارد که این حمایت‌ها اغلب به دست افرادی می‌رسد که از رانت‌های اقتصادی بهره می‌برند. او می‌گوید: «یک تولیدکننده کوچک یا متوسط که برای دریافت تسهیلات 20 میلیاردی با مشکلات فراوان مواجه است، در مقابل، افرادی هستند که بدهی معوق بانکی آنها بالغ بر 6.6 همت است.»
سهل‌آبادی راه‌حل برون‌رفت از این وضعیت را در تقویت تشکل‌های واقعی و خصوصی‌سازی حقیقی می‌داند. او تصریح می‌کند: «اگر قرار است خصوصی‌سازی انجام شود، باید به‌گونه‌ای باشد که نیروی کار افزایش یابد و این واگذاری‌ها واقعاً به نفع اشتغال و تولید باشد.»
او بر این باور است که یارانه‌های موجود باید به‌جای تخصیص به بخش‌هایی که هیچ تأثیری در معیشت مردم ندارند، صرف حمایت از تولید و اشتغال پایدار شود تا بدین‌وسیله اقتصاد کشور از رکود و انحصار رهایی یابد.
یارانه‌هایی که تأثیری در معیشت ندارند
سال‌هاست که دولت‌ها در تلاشند با افزایش یارانه‌های نقدی فشار معیشتی را بر دوش اقشار آسیب‌پذیر کاهش دهند. اما در عمل، مبلغ یارانه‌ها در کنار نرخ بالای تورم، دیگر کارکرد مؤثری ندارد. عبدالوهاب سهل‌آبادی، رئیس خانه صنعت، معدن و تجارت کشور، در این باره می‌گوید: «این رقم چه 45 هزار تومان باشد، چه 300 هزار تومان، فرقی ندارد. این مبالغ تنها از خزانه کشور به حساب خانوارها واریز می‌شود؛ آن‌هم بدون آنکه تأثیری واقعی در زندگی مردم داشته باشد.» سهل‌آبادی ادامه می‌دهد که در شرایط فعلی تورم، این یارانه‌ها دیگر قدرت خرید خود را از دست داده‌اند و به هیچ وجه نمی‌توانند مشکلات واقعی مردم را حل کنند. او پیشنهاد می‌دهد که به‌جای پرداخت یارانه نقدی، این منابع باید صرف تأمین مسکن برای کارگران و خانواده‌های کم‌درآمد شود که یکی از اصلی‌ترین چالش‌های آنان تأمین سرپناه است. «اکنون یکی از جدی‌ترین مشکلات کارگران، هزینه‌های سرسام‌آور مسکن است. بخشی از درآمد آنان همچنان صرف اجاره‌بها و هزینه‌های تأمین مسکن می‌شود، اما این مشکل حل نمی‌شود و با نرخ تورم، هزینه‌ها هر سال افزایش می‌یابد.»
یکی دیگر از مشکلات مطرح شده توسط سهل‌آبادی، تأخیر در اجرای طرح‌های مسکن است. او اشاره می‌کند که برنامه‌های مسکن اجتماعی که در سال‌های گذشته مطرح شده‌اند، هنوز با موانع جدی روبه‌رو هستند و به‌طور معمول، پروژه‌های مسکن با تأخیرهای زیادی همراه است. «این تأخیرها علاوه بر افزایش هزینه‌های سربار برای کارگران، باعث شده که پیمانکاران نامناسب پروژه‌ها را در دست بگیرند. نتیجه این وضعیت این است که کارگران همچنان چشم به راهند تا شاید روزی بتوانند یک واحد مسکونی کوچک در شهری که در آن زندگی می‌کنند، داشته باشند.»
سهل‌آبادی در پایان بر این نکته تأکید می‌کند که حتی برای حمایت از صنعت نیز باید به وضعیت معیشتی خانوارها توجه شود. «امروزه برای تزریق یک سرم در درمانگاه‌ها هزینه‌ای حدود 200 تا 300 هزار تومان به فرد تحمیل می‌شود. در چنین شرایطی، یارانه 300 هزار تومانی چه دردی از مردم دوا خواهد کرد؟» به اعتقاد او، به‌جای امید به یارانه‌های نقدی، باید به سمت سیاست‌های کلان و راهکارهای مؤثر مانند تقویت بخش تولید و حمایت از معیشت مردم از طریق سیاست‌های اقتصادی مقاومتی حرکت کرد.