نظام چندلایه؛ راهی به عدالت اجتماعی
غلامحسین عابدی‌روش کارشناس بیمه‌های اجتماعی
نظام چندلایه تأمین‌اجتماعی به عنوان یک رویکرد جامع برای پوشش حمایت‌های اجتماعی، به دنبال تحقق اهدافی چون توسعه عدالت اجتماعی و رفع نیازهای مختلف اقشار جامعه است. این نظام با تقسیم خدمات بیمه‌ای و حمایتی به لایه‌های مختلف، سعی در پر کردن خلأهای موجود در تأمین‌اجتماعی دارد و می‌تواند به صورت قابل توجهی دسترسی افراد را به حمایت‌های اجتماعی و بیمه‌ای گسترش دهد. چنین نظامی در نهایت می‌تواند به تحقق عدالت اجتماعی نزدیک شود؛ به‌ویژه زمانی که به افراد مطابق با وسع و نیازشان خدمات متناسب ارائه گردد.
برای پیاده‌سازی موفقیت‌آمیز این سیستم، لازم است که سیاست‌گذاری کلان در حوزه بیمه‌های اجتماعی و بازنشستگی با اجرای لایه‌های بیمه‌ای، امدادی و حمایتی صورت گیرد. این تغییرات زمانی میسر است که الزامات قانونی و اجرایی آن نیز به درستی پیاده‌سازی شوند. ابتدا باید این مفهوم مورد تأیید متولیان بیمه‌های اجتماعی و صاحب‌نظران قرار گیرد تا در مرحله بعد، جزئیات لایه‌بندی خدمات و پوشش‌ها با دقت بیشتری طراحی شود. این لایه‌بندی می‌تواند شامل تفکیک خدمات بیمه‌ای و بازنشستگی، سطح‌بندی خدمات و طراحی راهبردهای دقیق در سیاست‌گذاری باشد.
نکته‌ای که در نظام چندلایه تأمین‌اجتماعی حائز اهمیت است، توجه به وسع فردی است. به این معنا که دولت می‌بایست حمایت‌های لازم را بر اساس درآمد و نیاز افراد، به‌ویژه در طبقات آسیب‌پذیر، ارائه کند. این شکل از دسترسی به خدمات یک نوع عدالت اجتماعی محسوب می‌شود؛ هرچند که مقدار این دسترسی بسته به میزان حق‌بیمه پرداختی به صندوق‌های بازنشستگی متغیر است. بر همین اساس، این نظام باید به گونه‌ای طراحی شود که هیچ‌کس بدون پوشش بیمه‌ای نماند و تمامی اقشار جامعه، با هر میزان درآمد و شغل، از خدمات حمایتی بهره‌مند شوند.
یکی از جنبه‌های مهم دیگر در نظام چندلایه تأمین‌اجتماعی، گسترش پوشش بیمه‌ای است که در قالب لایه‌های سه‌گانه پایه، مازاد و مکمل در نظر گرفته می‌شود. این لایه‌بندی، به‌ویژه برای افرادی که در معرض آسیب‌های اجتماعی و اقتصادی هستند، می‌تواند بهبود قابل توجهی در شرایط رفاهی آنها ایجاد کند. در این راستا، شفافیت اطلاعات و تشکیل بانک اطلاعاتی به‌روز از وضعیت رفاهی افراد، شرط ضروری برای شناسایی دقیق نیازمندان و اولویت‌بندی خدمات حمایتی به شمار می‌آید. اما برای تحقق این نظام، نیاز به حمایت‌های کافی از جانب مسئولان و سازمان‌های مربوطه وجود دارد. این حمایت‌ها باید شامل ایجاد ساختارهای اجرایی مناسب، تخصیص منابع مالی کافی و توانمندسازی اقشار ضعیف جامعه باشد. تنها در این صورت است که می‌توان با استفاده بهینه از منابع موجود، نظام تأمین‌اجتماعی چندلایه را به مرحله عملیاتی رساند و به حل مشکلات اساسی سیستم بیمه و بازنشستگی کشور نزدیک شد. در نهایت، هدف اصلی از استقرار نظام چندلایه تأمین‌اجتماعی، تحقق بیمه اجتماعی برای همه افراد مشمول است.
برای پیاده‌سازی موفقیت‌آمیز این سیستم، لازم است که سیاست‌گذاری کلان در حوزه بیمه‌های اجتماعی و بازنشستگی با اجرای لایه‌های بیمه‌ای، امدادی و حمایتی صورت گیرد. این تغییرات زمانی میسر است که الزامات قانونی و اجرایی آن نیز به درستی پیاده‌سازی شوند. ابتدا باید این مفهوم مورد تأیید متولیان بیمه‌های اجتماعی و صاحب‌نظران قرار گیرد تا در مرحله بعد، جزئیات لایه‌بندی خدمات و پوشش‌ها با دقت بیشتری طراحی شود. این لایه‌بندی می‌تواند شامل تفکیک خدمات بیمه‌ای و بازنشستگی، سطح‌بندی خدمات و طراحی راهبردهای دقیق در سیاست‌گذاری باشد.
نکته‌ای که در نظام چندلایه تأمین‌اجتماعی حائز اهمیت است، توجه به وسع فردی است. به این معنا که دولت می‌بایست حمایت‌های لازم را بر اساس درآمد و نیاز افراد، به‌ویژه در طبقات آسیب‌پذیر، ارائه کند. این شکل از دسترسی به خدمات یک نوع عدالت اجتماعی محسوب می‌شود؛ هرچند که مقدار این دسترسی بسته به میزان حق‌بیمه پرداختی به صندوق‌های بازنشستگی متغیر است. بر همین اساس، این نظام باید به گونه‌ای طراحی شود که هیچ‌کس بدون پوشش بیمه‌ای نماند و تمامی اقشار جامعه، با هر میزان درآمد و شغل، از خدمات حمایتی بهره‌مند شوند.
یکی از جنبه‌های مهم دیگر در نظام چندلایه تأمین‌اجتماعی، گسترش پوشش بیمه‌ای است که در قالب لایه‌های سه‌گانه پایه، مازاد و مکمل در نظر گرفته می‌شود. این لایه‌بندی، به‌ویژه برای افرادی که در معرض آسیب‌های اجتماعی و اقتصادی هستند، می‌تواند بهبود قابل توجهی در شرایط رفاهی آنها ایجاد کند. در این راستا، شفافیت اطلاعات و تشکیل بانک اطلاعاتی به‌روز از وضعیت رفاهی افراد، شرط ضروری برای شناسایی دقیق نیازمندان و اولویت‌بندی خدمات حمایتی به شمار می‌آید. اما برای تحقق این نظام، نیاز به حمایت‌های کافی از جانب مسئولان و سازمان‌های مربوطه وجود دارد. این حمایت‌ها باید شامل ایجاد ساختارهای اجرایی مناسب، تخصیص منابع مالی کافی و توانمندسازی اقشار ضعیف جامعه باشد. تنها در این صورت است که می‌توان با استفاده بهینه از منابع موجود، نظام تأمین‌اجتماعی چندلایه را به مرحله عملیاتی رساند و به حل مشکلات اساسی سیستم بیمه و بازنشستگی کشور نزدیک شد. در نهایت، هدف اصلی از استقرار نظام چندلایه تأمین‌اجتماعی، تحقق بیمه اجتماعی برای همه افراد مشمول است.