تضعیف علمی صنایع در سایه تحریم
حمیدرضا نامداری مطلق کارشناس رباتیک
صنایع و کارخانجات ایران در سال‌های اخیر با مجموعه‌ای از فشارهای ساختاری و بیرونی مواجه شده‌اند که مهم‌ترین آنها تحریم‌های اقتصادی، نبود ارتباط نظام‌مند میان دانشگاه و صنعت و ضعف سرمایه‌گذاری در حوزه تحقیق و توسعه است. این عوامل نه تنها بر تولید و اشتغال، بلکه بر کیفیت و کمیت محصولات ایرانی نیز اثر منفی عمیق گذاشته‌اند. محدودیت در واردات فناوری‌های نو سبب شده بسیاری از قطعات و تجهیزات مورد نیاز تولید در دسترس نباشند. در نتیجه، کیفیت تولیدات کاهش یافته و نوآوری صنعتی در سطحی محدود باقی مانده است.
در شرایطی که دسترسی به منابع مالی برای توسعه تحقیق و همکاری‌های فناورانه دشوار شده، بسیاری از کارخانه‌ها امکان برقراری ارتباط با شرکت‌های بین‌المللی را از دست داده‌اند. در حوزه‌های تخصصی، اغلب دستگاه‌ها و ربات‌های صنعتی از چین وارد می‌شوند و این امر وابستگی شدیدی در تأمین قطعات و خدمات ایجاد کرده است. تعمیر این تجهیزات در داخل کشور با هزینه‌های دو تا سه برابر قیمت قطعه اصلی همراه است. واردات از مسیرهای غیرمستقیم مانند امارات یا ترکیه نیز به دلیل تعدد واسطه‌ها، هزینه تمام‌شده را به‌شدت افزایش داده است. گسترش روابط اقتصادی با کشورهای بیشتر می‌تواند مسیر واردات مستقیم را باز کند و هزینه‌ها را کاهش دهد، در حالی که سطح دانش فنی داخلی نیز ارتقا می‌یابد.
در حال حاضر، صاحبان صنایع در ایران از مزایایی که تولیدکنندگان جهانی در کشورهای دیگر دارند بی‌بهره‌اند. در بازارهای بین‌المللی، خریداران می‌توانند از طریق پلتفرم‌های آنلاین قطعه مورد نیاز را مستقیماً سفارش دهند، اما در ایران چنین امکانی وجود ندارد. افزون بر این، انتقال دانش از سوی شرکت‌های خارجی به‌طور کامل انجام نمی‌شود. تولیدکنندگان قطعات معمولاً بخشی از دانش فنی را نزد خود نگه می‌دارند تا مشتریان را به دریافت خدمات پس از فروش از همان شرکت‌ها وابسته کنند. هنگام خرید یک سیستم کنترل صنعتی از چین، آلمان یا ژاپن، حدود ۲۰ درصد از دانش فنی و نرم‌افزاری در اختیار خریدار ایرانی قرار نمی‌گیرد تا وابستگی حفظ شود. نبود شعب رسمی این شرکت‌ها در ایران سبب شده صنعتگران ناچار باشند برای هر قطعه یا برنامه نرم‌افزاری از مسیرهای پرهزینه و غیرمستقیم اقدام کنند.
با این حال، تحریم‌ها و محدودیت‌ها موجب توقف کامل صنعت نشده است. بسیاری از کارخانجات در واکنش به این شرایط به سمت خودکفایی و توسعه دانش بومی حرکت کرده‌اند. شرکت‌های داخلی تلاش دارند با استفاده از توان مهندسی و خلاقیت، فناوری‌های مورد نیاز خود را طراحی و تولید کنند. در سال‌های اخیر، رشد استارتاپ‌های فناورانه در بخش‌های مختلف صنعتی نشان از این تلاش دارد. این شرکت‌ها به دنبال یافتن راه‌حل‌های نو برای جایگزینی فناوری‌های وارداتی هستند و اگر این مسیر با حمایت مالی و آموزشی ادامه یابد، می‌تواند به احیای بخش تولید و کاهش وابستگی خارجی منجر شود.
در شرایطی که دسترسی به منابع مالی برای توسعه تحقیق و همکاری‌های فناورانه دشوار شده، بسیاری از کارخانه‌ها امکان برقراری ارتباط با شرکت‌های بین‌المللی را از دست داده‌اند. در حوزه‌های تخصصی، اغلب دستگاه‌ها و ربات‌های صنعتی از چین وارد می‌شوند و این امر وابستگی شدیدی در تأمین قطعات و خدمات ایجاد کرده است. تعمیر این تجهیزات در داخل کشور با هزینه‌های دو تا سه برابر قیمت قطعه اصلی همراه است. واردات از مسیرهای غیرمستقیم مانند امارات یا ترکیه نیز به دلیل تعدد واسطه‌ها، هزینه تمام‌شده را به‌شدت افزایش داده است. گسترش روابط اقتصادی با کشورهای بیشتر می‌تواند مسیر واردات مستقیم را باز کند و هزینه‌ها را کاهش دهد، در حالی که سطح دانش فنی داخلی نیز ارتقا می‌یابد.
در حال حاضر، صاحبان صنایع در ایران از مزایایی که تولیدکنندگان جهانی در کشورهای دیگر دارند بی‌بهره‌اند. در بازارهای بین‌المللی، خریداران می‌توانند از طریق پلتفرم‌های آنلاین قطعه مورد نیاز را مستقیماً سفارش دهند، اما در ایران چنین امکانی وجود ندارد. افزون بر این، انتقال دانش از سوی شرکت‌های خارجی به‌طور کامل انجام نمی‌شود. تولیدکنندگان قطعات معمولاً بخشی از دانش فنی را نزد خود نگه می‌دارند تا مشتریان را به دریافت خدمات پس از فروش از همان شرکت‌ها وابسته کنند. هنگام خرید یک سیستم کنترل صنعتی از چین، آلمان یا ژاپن، حدود ۲۰ درصد از دانش فنی و نرم‌افزاری در اختیار خریدار ایرانی قرار نمی‌گیرد تا وابستگی حفظ شود. نبود شعب رسمی این شرکت‌ها در ایران سبب شده صنعتگران ناچار باشند برای هر قطعه یا برنامه نرم‌افزاری از مسیرهای پرهزینه و غیرمستقیم اقدام کنند.
با این حال، تحریم‌ها و محدودیت‌ها موجب توقف کامل صنعت نشده است. بسیاری از کارخانجات در واکنش به این شرایط به سمت خودکفایی و توسعه دانش بومی حرکت کرده‌اند. شرکت‌های داخلی تلاش دارند با استفاده از توان مهندسی و خلاقیت، فناوری‌های مورد نیاز خود را طراحی و تولید کنند. در سال‌های اخیر، رشد استارتاپ‌های فناورانه در بخش‌های مختلف صنعتی نشان از این تلاش دارد. این شرکت‌ها به دنبال یافتن راه‌حل‌های نو برای جایگزینی فناوری‌های وارداتی هستند و اگر این مسیر با حمایت مالی و آموزشی ادامه یابد، می‌تواند به احیای بخش تولید و کاهش وابستگی خارجی منجر شود.