وقتی نفس در خواب می‌گیرد
علی ملائکه روزنامه‌نگار
وقفه تنفسی در خواب یا «آپنه خواب» یکی از اختلالات شایع و بالقوه خطرناک خواب است که در آن تنفس فرد در طول خواب به‌طور مکرر برای چند ثانیه متوقف و سپس از سر گرفته می‌شود. این اختلال باعث خواب بی‌کیفیت و بروز احساس خستگی و خواب‌آلودگی در طول روز می‌شود. افرادی که با صدای بلند خروپف می‌کنند یا با وجود خواب شبانه کافی همچنان احساس کسالت دارند، ممکن است دچار این اختلال شده باشند. در آپنه خواب، توقف تنفس معمولاً بیش از ۱۰ ثانیه طول می‌کشد. این وقفه‌های مکرر نه‌تنها کیفیت خواب را مختل می‌کنند، بلکه فشار مضاعفی بر بدن وارد می‌سازند و در صورت بی‌توجهی، خطر ابتلا به فشار خون بالا، بیماری قلبی و سکته مغزی را افزایش می‌دهند.
اختلالی با 2 منشأ متفاوت
شایع‌ترین نوع این اختلال، «آپنه خواب انسدادی» است؛ حالتی که در آن عضلات گلو هنگام خواب، شل و مانع عبور جریان هوا به ریه‌ها می‌شوند. این وضعیت اغلب در افرادی با اضافه‌وزن یا بزرگ‌شدگی لوزه‌ها و زبان مشاهده می‌شود. نوع دیگر، «آپنه خواب مرکزی» است که در آن مغز پیام‌های لازم را برای کنترل عضلات تنفسی ارسال نمی‌کند. اختلال بیشتر منشأ عصبی دارد تا فیزیکی.
نشانه‌های هشداردهنده
علائم آپنه خواب شامل خروپف بلند، توقف موقت تنفس در خواب (که معمولاً اطرافیان متوجه آن می‌شوند)، بیدار شدن با خشکی دهان، سردرد صبحگاهی، بی‌خوابی یا بیدار شدن مکرر در شب، خواب‌آلودگی در طول روز، تمرکز پایین و تحریک‌پذیری است. در صورت مشاهده این علائم، مراجعه به پزشک ضروری است تا با بررسی‌های لازم، از جمله تست خواب، نوع و شدت اختلال مشخص شود.
درمان با فشار مثبت هوا
درمان اصلی آپنه خواب انسدادی، استفاده از دستگاه «فشار مثبت مداوم راه هوایی» یا سی‌پپ (CPAP) است. این دستگاه جریان مداومی از هوای فشرده را از طریق یک ماسک وارد راه تنفسی می‌کند و از بسته شدن آن در طول خواب جلوگیری می‌نماید. دستگاه شامل یک پمپ کوچک کنار تخت، لوله انتقال هوا و ماسک است. پزشک نوع و فشار مناسب دستگاه را با توجه به شرایط هر بیمار تنظیم می‌کند. در برخی بیماران، انواع دیگر دستگاه‌های «فشار مثبت راه هوایی» یا پپ (PAP) مورد استفاده قرار می‌گیرند. این دستگاه‌ها ممکن است فشار هوا را در دو سطح—یکی در هنگام دم و دیگری در بازدم—تنظیم کنند یا فشار را به‌صورت خودکار متناسب با نیاز فرد تغییر دهند. این روش‌ها به‌ویژه برای مبتلایان به آپنه خواب مرکزی مفیدند.
انتخاب ماسک مناسب
موفقیت درمان با سی‌پپ تا حد زیادی به انتخاب ماسک مناسب بستگی دارد. ماسک‌های مورد استفاده در دو نوع اصلی ارائه می‌شوند:
- ماسک تمام‌صورت که بینی و دهان را می‌پوشاند و برای افرادی که از راه دهان نفس می‌کشند یا مشکلات بینی دارند، مناسب است.
- ماسک بینی که فقط جریان هوا را از طریق بینی هدایت می‌کند و به دلیل حجم کمتر، برای بسیاری از بیماران راحت‌تر است.
در ماسک‌های قدیمی‌تر، لوله هوا در جلوی ماسک قرار داشت و ممکن بود هنگام جابه‌جایی در خواب مزاحمت ایجاد کند. اما در مدل‌های جدید، محل اتصال در بالای ماسک طراحی شده تا آزادی حرکت بیشتری فراهم شود.
گام‌های عملی برای بهبود خواب
علاوه بر درمان با دستگاه، تغییر در سبک زندگی نیز می‌تواند به بهبود وضعیت کمک کند. کاهش وزن، ترک مصرف سیگار و الکل، پرهیز از خوابیدن به پشت و رعایت برنامه خواب منظم از توصیه‌های مؤثر پزشکان است. در برخی موارد نیز، درمان دارویی یا جراحی برای رفع انسدادهای ساختاری در گلو یا بینی تجویز می‌شود.
آپنه خواب اگرچه اختلال خاموشی است، اما تأثیری عمیق بر سلامت عمومی و کیفیت زندگی دارد. تشخیص زودهنگام و پایبندی به درمان می‌تواند از بروز بیماری‌های قلبی و کاهش تمرکز و انرژی در روز جلوگیری کند. خواب سالم، مهم‌ترین سرمایه بدن و نفس کشیدن آرام در شب، نخستین گام برای حفظ آن است.
اختلالی با 2 منشأ متفاوت
شایع‌ترین نوع این اختلال، «آپنه خواب انسدادی» است؛ حالتی که در آن عضلات گلو هنگام خواب، شل و مانع عبور جریان هوا به ریه‌ها می‌شوند. این وضعیت اغلب در افرادی با اضافه‌وزن یا بزرگ‌شدگی لوزه‌ها و زبان مشاهده می‌شود. نوع دیگر، «آپنه خواب مرکزی» است که در آن مغز پیام‌های لازم را برای کنترل عضلات تنفسی ارسال نمی‌کند. اختلال بیشتر منشأ عصبی دارد تا فیزیکی.
نشانه‌های هشداردهنده
علائم آپنه خواب شامل خروپف بلند، توقف موقت تنفس در خواب (که معمولاً اطرافیان متوجه آن می‌شوند)، بیدار شدن با خشکی دهان، سردرد صبحگاهی، بی‌خوابی یا بیدار شدن مکرر در شب، خواب‌آلودگی در طول روز، تمرکز پایین و تحریک‌پذیری است. در صورت مشاهده این علائم، مراجعه به پزشک ضروری است تا با بررسی‌های لازم، از جمله تست خواب، نوع و شدت اختلال مشخص شود.
درمان با فشار مثبت هوا
درمان اصلی آپنه خواب انسدادی، استفاده از دستگاه «فشار مثبت مداوم راه هوایی» یا سی‌پپ (CPAP) است. این دستگاه جریان مداومی از هوای فشرده را از طریق یک ماسک وارد راه تنفسی می‌کند و از بسته شدن آن در طول خواب جلوگیری می‌نماید. دستگاه شامل یک پمپ کوچک کنار تخت، لوله انتقال هوا و ماسک است. پزشک نوع و فشار مناسب دستگاه را با توجه به شرایط هر بیمار تنظیم می‌کند. در برخی بیماران، انواع دیگر دستگاه‌های «فشار مثبت راه هوایی» یا پپ (PAP) مورد استفاده قرار می‌گیرند. این دستگاه‌ها ممکن است فشار هوا را در دو سطح—یکی در هنگام دم و دیگری در بازدم—تنظیم کنند یا فشار را به‌صورت خودکار متناسب با نیاز فرد تغییر دهند. این روش‌ها به‌ویژه برای مبتلایان به آپنه خواب مرکزی مفیدند.
انتخاب ماسک مناسب
موفقیت درمان با سی‌پپ تا حد زیادی به انتخاب ماسک مناسب بستگی دارد. ماسک‌های مورد استفاده در دو نوع اصلی ارائه می‌شوند:
- ماسک تمام‌صورت که بینی و دهان را می‌پوشاند و برای افرادی که از راه دهان نفس می‌کشند یا مشکلات بینی دارند، مناسب است.
- ماسک بینی که فقط جریان هوا را از طریق بینی هدایت می‌کند و به دلیل حجم کمتر، برای بسیاری از بیماران راحت‌تر است.
در ماسک‌های قدیمی‌تر، لوله هوا در جلوی ماسک قرار داشت و ممکن بود هنگام جابه‌جایی در خواب مزاحمت ایجاد کند. اما در مدل‌های جدید، محل اتصال در بالای ماسک طراحی شده تا آزادی حرکت بیشتری فراهم شود.
گام‌های عملی برای بهبود خواب
علاوه بر درمان با دستگاه، تغییر در سبک زندگی نیز می‌تواند به بهبود وضعیت کمک کند. کاهش وزن، ترک مصرف سیگار و الکل، پرهیز از خوابیدن به پشت و رعایت برنامه خواب منظم از توصیه‌های مؤثر پزشکان است. در برخی موارد نیز، درمان دارویی یا جراحی برای رفع انسدادهای ساختاری در گلو یا بینی تجویز می‌شود.
آپنه خواب اگرچه اختلال خاموشی است، اما تأثیری عمیق بر سلامت عمومی و کیفیت زندگی دارد. تشخیص زودهنگام و پایبندی به درمان می‌تواند از بروز بیماری‌های قلبی و کاهش تمرکز و انرژی در روز جلوگیری کند. خواب سالم، مهم‌ترین سرمایه بدن و نفس کشیدن آرام در شب، نخستین گام برای حفظ آن است.