طرح طاها؛ راهکار تقویت تولید پوشاک داخلی
الهه ابراهیمی روزنامه نگار
در حالی که صنایع کوچک و متوسط ایران با کمبود نقدینگی، افزایش هزینه‌ها و کاهش تقاضا روبه‌رو هستند، وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی به همراه وزارت اقتصاد و بانک تجارت از طرح «طاها» رونمایی کرده‌اند تا صنعت پوشاک کشور را احیا کنند. این طرح با بازتعریف زنجیره ارزش، تأمین مالی هدفمند و حمایت از تولیدکنندگان داخلی، تلاش دارد جایگاه بنگاه‌های پوشاک را در بازار تقویت کند.
ایده اصلی طاها هدایت منابع مالی به جای تزریق پراکنده است؛ اقدامی که می‌تواند رشد بنگاه‌ها، افزایش اشتغال و کاهش وابستگی به واردات را به همراه داشته باشد. پوشاک صنعتی با سرمایه نسبتاً کم و ظرفیت اشتغال گسترده است و از همین رو وزارت کار آن را گامی در مسیر اشتغال‌زایی پایدار و عدالت‌محور می‌داند.
برای اجرایی شدن طاها، هماهنگی میان نهادهای اقتصادی و اجتماعی ضروری است. هفته گذشته تفاهم‌نامه‌ای سه‌جانبه میان وزارت کار، وزارت اقتصاد و بانک تجارت امضا شد تا تسهیلات هدفمند در اختیار کارگاه‌ها و بنگاه‌های کوچک و متوسط قرار گیرد و منابع مستقیماً به تولید و اشتغال اختصاص یابد.
چالش‌های صنعت پوشاک ایران
صنعت پوشاک ایران با وجود ظرفیت بالای نیروی انسانی و مزیت‌های جغرافیایی، در سال‌های اخیر با مشکلات جدی مواجه شده است. کمبود مواد اولیه، فرسودگی ماشین‌آلات و نبود برندسازی مؤثر، همراه با ضعف در اتصال میان حلقه‌های زنجیره ارزش ـ از طراحی تا توزیع ـ باعث شده سهم تولیدکنندگان داخلی کاهش یابد. بسیاری از کارگاه‌های کوچک، که زمانی نماد تولید ملی بودند، به دلیل کمبود نقدینگی یا رقابت نابرابر با کالاهای قاچاق، تعطیل یا نیمه‌فعال شده‌اند. قاچاق پوشاک یکی از بزرگ‌ترین تهدیدهای این صنعت است. برآوردها نشان می‌دهد سهم کالاهای غیررسمی در بازار ایران بین ۳۰ تا ۷۰ درصد متغیر است و برخی تحلیل‌گران رقم ۶۰درصد را ذکر کرده‌اند. این اختلاف نشان‌دهنده دشواری اندازه‌گیری و ضعف سامانه‌های پایش است، اما پیام واضح است: بخش بزرگی از تقاضای بازار از مسیرهای غیررسمی تأمین می‌شود و این رقابت نابرابر تولیدکنندگان داخلی را هدف گرفته است. از نظر تجاری نیز وضعیت مناسب نیست. واردات پوشاک در سال‌های اخیر به حدود ۲.۱ میلیارد دلار رسیده، در حالی که صادرات تنها حدود ۶۰۰ میلیون دلار گزارش شده؛ یعنی واردات حدود ۳.۵ برابر صادرات است. این فاصله، بازار را به تسخیر کالاهای خارجی، چه رسمی و چه غیررسمی، درآورده و جای تولید داخلی را خالی کرده است. این شرایط نه‌تنها تولیدکنندگان را زمین‌گیر کرده، بلکه فرصت اشتغال ده‌ها هزار کارگر را نیز کاهش داده است. هر واحد فعال در بخش پوشاک می‌تواند برای ده‌ها نفر اشتغال مستقیم و غیرمستقیم ایجاد کند، اما بازار داخلی به‌سادگی در اختیار کالاهای ارزان و بی‌کیفیت خارجی قرار گرفته است.
توانمندسازی زنجیره ارزش
کارشناسان معتقدند مقابله با مشکلات صنعت پوشاک ایران تنها با ممنوعیت یا برخورد انتظامی ممکن نیست. برای پایداری تولید و رقابت در بازار، زنجیره ارزش داخلی باید توانمند شود تا هر حلقه، از طراحی و دوخت گرفته تا بازاریابی و فروش، بتواند به شکل هوشمند و کارآمد عمل کند. طرح «طاها» بر همین اساس طراحی شده است؛ ایجاد پیوند میان کارگاه‌های کوچک، طراحان، برندهای داخلی و شبکه‌های توزیع با تأمین مالی هدفمند و آموزش مهارت‌های فنی و مدیریتی، محور اصلی این برنامه است.
از منظر اشتغال، بخش نساجی و پوشاک نقش قابل‌توجهی در اقتصاد صنعتی دارد. برآوردها نشان می‌دهد که حدود ۹ هزار و ۸۰۰ واحد صنعتی فعال و نزدیک به ۱۵۰ تا ۲۹۰ هزار شغل مستقیم در این حوزه وجود دارد. بخش عمده‌ای از نیروی کار در کارگاه‌های کوچک و واحدهای غیررسمی مشغول است و این گروه در برابر نوسانات اقتصادی و رقابت قاچاق بسیار آسیب‌پذیرند. بنابراین، سیاست‌های حمایتی نه‌تنها باید تولید اقتصادی را افزایش دهند، بلکه معیشت و حقوق کارگران خرد و خانوارهای وابسته را نیز تضمین کنند. تأمین مالی زنجیره‌ای، نقطه قوت اصلی توافقنامه اخیر است. اجرای این طرح می‌تواند اثرات مثبت متعددی داشته باشد: کارگاه‌های نیمه‌تعطیل با دسترسی به منابع مالی دوباره فعال می‌شوند، شبکه‌های همکاری میان واحدهای تولیدی شکل می‌گیرد که مقیاس تولید را افزایش و هزینه‌ها را کاهش می‌دهد، و توسعه برندهای ایرانی و ارتقای کیفیت، اعتماد مصرف‌کننده را به کالای داخلی جلب می‌کند. نتیجه نهایی شکل‌گیری زنجیره‌ای مستحکم از تولید تا مصرف است که هم به اشتغال و هم به ارزش افزوده ملی کمک می‌کند.
آثار اجتماعی و فرهنگی
طرح «طاها» تنها به تقویت زنجیره تولید پوشاک محدود نمی‌شود؛ ابعاد اجتماعی آن نیز قابل توجه است. بسیاری از کارگاه‌های کشور توسط زنان سرپرست خانوار اداره می‌شود و احیای این واحدها مستقیماً بر معیشت خانوارهای کم‌درآمد تأثیر می‌گذارد. وزارت کار اعلام کرده بخشی از تسهیلات این طرح به زنان کارآفرین و تعاونی‌های تولیدی اختصاص می‌یابد تا ضمن حمایت از تولید، عدالت اقتصادی نیز تحقق یابد. کارشناسان هشدار می‌دهند که موفقیت طرح تنها با تزریق منابع مالی ممکن نیست. استمرار نظارت، شفافیت در تخصیص تسهیلات و جلوگیری از انحراف منابع به حوزه‌های غیرتولیدی از الزامات اجرای برنامه است. همچنین سیاست‌های گمرکی و تعرفه‌ای باید با هدف حمایت از تولید داخلی همسو شوند تا تولیدکننده بتواند در فضایی رقابتی و منصفانه فعالیت کند. اگر طرح طاها با نظارت مستمر و همکاری واقعی نهادهای مسئول پیش برود، می‌تواند نقطه آغازی برای بازسازی اعتماد میان دولت و تولیدکنندگان باشد؛ اعتمادی که سال‌هاست آسیب دیده است. صنعت پوشاک فراتر از تولید اقتصادی، بخشی از زندگی اجتماعی و فرهنگی جامعه است. پشتیبانی از آن یعنی حمایت از کارگر، طراح، خیاط، برند داخلی و مصرف‌کننده ایرانی. طرح طاها می‌تواند نخستین گام در بازتعریف این چرخه باشد؛ چرخه‌ای که هم اشتغال و هم امید به همراه خواهد داشت.
ایده اصلی طاها هدایت منابع مالی به جای تزریق پراکنده است؛ اقدامی که می‌تواند رشد بنگاه‌ها، افزایش اشتغال و کاهش وابستگی به واردات را به همراه داشته باشد. پوشاک صنعتی با سرمایه نسبتاً کم و ظرفیت اشتغال گسترده است و از همین رو وزارت کار آن را گامی در مسیر اشتغال‌زایی پایدار و عدالت‌محور می‌داند.
برای اجرایی شدن طاها، هماهنگی میان نهادهای اقتصادی و اجتماعی ضروری است. هفته گذشته تفاهم‌نامه‌ای سه‌جانبه میان وزارت کار، وزارت اقتصاد و بانک تجارت امضا شد تا تسهیلات هدفمند در اختیار کارگاه‌ها و بنگاه‌های کوچک و متوسط قرار گیرد و منابع مستقیماً به تولید و اشتغال اختصاص یابد.
چالش‌های صنعت پوشاک ایران
صنعت پوشاک ایران با وجود ظرفیت بالای نیروی انسانی و مزیت‌های جغرافیایی، در سال‌های اخیر با مشکلات جدی مواجه شده است. کمبود مواد اولیه، فرسودگی ماشین‌آلات و نبود برندسازی مؤثر، همراه با ضعف در اتصال میان حلقه‌های زنجیره ارزش ـ از طراحی تا توزیع ـ باعث شده سهم تولیدکنندگان داخلی کاهش یابد. بسیاری از کارگاه‌های کوچک، که زمانی نماد تولید ملی بودند، به دلیل کمبود نقدینگی یا رقابت نابرابر با کالاهای قاچاق، تعطیل یا نیمه‌فعال شده‌اند. قاچاق پوشاک یکی از بزرگ‌ترین تهدیدهای این صنعت است. برآوردها نشان می‌دهد سهم کالاهای غیررسمی در بازار ایران بین ۳۰ تا ۷۰ درصد متغیر است و برخی تحلیل‌گران رقم ۶۰درصد را ذکر کرده‌اند. این اختلاف نشان‌دهنده دشواری اندازه‌گیری و ضعف سامانه‌های پایش است، اما پیام واضح است: بخش بزرگی از تقاضای بازار از مسیرهای غیررسمی تأمین می‌شود و این رقابت نابرابر تولیدکنندگان داخلی را هدف گرفته است. از نظر تجاری نیز وضعیت مناسب نیست. واردات پوشاک در سال‌های اخیر به حدود ۲.۱ میلیارد دلار رسیده، در حالی که صادرات تنها حدود ۶۰۰ میلیون دلار گزارش شده؛ یعنی واردات حدود ۳.۵ برابر صادرات است. این فاصله، بازار را به تسخیر کالاهای خارجی، چه رسمی و چه غیررسمی، درآورده و جای تولید داخلی را خالی کرده است. این شرایط نه‌تنها تولیدکنندگان را زمین‌گیر کرده، بلکه فرصت اشتغال ده‌ها هزار کارگر را نیز کاهش داده است. هر واحد فعال در بخش پوشاک می‌تواند برای ده‌ها نفر اشتغال مستقیم و غیرمستقیم ایجاد کند، اما بازار داخلی به‌سادگی در اختیار کالاهای ارزان و بی‌کیفیت خارجی قرار گرفته است.
توانمندسازی زنجیره ارزش
کارشناسان معتقدند مقابله با مشکلات صنعت پوشاک ایران تنها با ممنوعیت یا برخورد انتظامی ممکن نیست. برای پایداری تولید و رقابت در بازار، زنجیره ارزش داخلی باید توانمند شود تا هر حلقه، از طراحی و دوخت گرفته تا بازاریابی و فروش، بتواند به شکل هوشمند و کارآمد عمل کند. طرح «طاها» بر همین اساس طراحی شده است؛ ایجاد پیوند میان کارگاه‌های کوچک، طراحان، برندهای داخلی و شبکه‌های توزیع با تأمین مالی هدفمند و آموزش مهارت‌های فنی و مدیریتی، محور اصلی این برنامه است.
از منظر اشتغال، بخش نساجی و پوشاک نقش قابل‌توجهی در اقتصاد صنعتی دارد. برآوردها نشان می‌دهد که حدود ۹ هزار و ۸۰۰ واحد صنعتی فعال و نزدیک به ۱۵۰ تا ۲۹۰ هزار شغل مستقیم در این حوزه وجود دارد. بخش عمده‌ای از نیروی کار در کارگاه‌های کوچک و واحدهای غیررسمی مشغول است و این گروه در برابر نوسانات اقتصادی و رقابت قاچاق بسیار آسیب‌پذیرند. بنابراین، سیاست‌های حمایتی نه‌تنها باید تولید اقتصادی را افزایش دهند، بلکه معیشت و حقوق کارگران خرد و خانوارهای وابسته را نیز تضمین کنند. تأمین مالی زنجیره‌ای، نقطه قوت اصلی توافقنامه اخیر است. اجرای این طرح می‌تواند اثرات مثبت متعددی داشته باشد: کارگاه‌های نیمه‌تعطیل با دسترسی به منابع مالی دوباره فعال می‌شوند، شبکه‌های همکاری میان واحدهای تولیدی شکل می‌گیرد که مقیاس تولید را افزایش و هزینه‌ها را کاهش می‌دهد، و توسعه برندهای ایرانی و ارتقای کیفیت، اعتماد مصرف‌کننده را به کالای داخلی جلب می‌کند. نتیجه نهایی شکل‌گیری زنجیره‌ای مستحکم از تولید تا مصرف است که هم به اشتغال و هم به ارزش افزوده ملی کمک می‌کند.
آثار اجتماعی و فرهنگی
طرح «طاها» تنها به تقویت زنجیره تولید پوشاک محدود نمی‌شود؛ ابعاد اجتماعی آن نیز قابل توجه است. بسیاری از کارگاه‌های کشور توسط زنان سرپرست خانوار اداره می‌شود و احیای این واحدها مستقیماً بر معیشت خانوارهای کم‌درآمد تأثیر می‌گذارد. وزارت کار اعلام کرده بخشی از تسهیلات این طرح به زنان کارآفرین و تعاونی‌های تولیدی اختصاص می‌یابد تا ضمن حمایت از تولید، عدالت اقتصادی نیز تحقق یابد. کارشناسان هشدار می‌دهند که موفقیت طرح تنها با تزریق منابع مالی ممکن نیست. استمرار نظارت، شفافیت در تخصیص تسهیلات و جلوگیری از انحراف منابع به حوزه‌های غیرتولیدی از الزامات اجرای برنامه است. همچنین سیاست‌های گمرکی و تعرفه‌ای باید با هدف حمایت از تولید داخلی همسو شوند تا تولیدکننده بتواند در فضایی رقابتی و منصفانه فعالیت کند. اگر طرح طاها با نظارت مستمر و همکاری واقعی نهادهای مسئول پیش برود، می‌تواند نقطه آغازی برای بازسازی اعتماد میان دولت و تولیدکنندگان باشد؛ اعتمادی که سال‌هاست آسیب دیده است. صنعت پوشاک فراتر از تولید اقتصادی، بخشی از زندگی اجتماعی و فرهنگی جامعه است. پشتیبانی از آن یعنی حمایت از کارگر، طراح، خیاط، برند داخلی و مصرف‌کننده ایرانی. طرح طاها می‌تواند نخستین گام در بازتعریف این چرخه باشد؛ چرخه‌ای که هم اشتغال و هم امید به همراه خواهد داشت.