هوش مصنوعی و بازآموزی نیروی کار
سمیه گلپور رئیس کانون عالی انجمن‌های صنفی کارگران
تحولات شتابان فناوری، به‌ویژه در حوزه هوش مصنوعی، در حال بازتعریف ساختار بازار کار در سراسر جهان است. ایران نیز از این روند مستثنا نیست و طی سال‌های آینده، بسیاری از مشاغل سنتی در معرض دگرگونی قرار خواهند گرفت. هوش مصنوعی با خودکارسازی فرایندها، نه‌تنها بهره‌وری را افزایش می‌دهد بلکه الگوی اشتغال را دگرگون می‌سازد. در کنار این تهدید بالقوه، فرصت‌های تازه‌ای در حوزه طراحی، توسعه و نگهداری سامانه‌های هوشمند و تحلیل داده‌ها در حال شکل‌گیری است. شرط بهره‌مندی از این فرصت‌ها، توانمندسازی نیروی کار و بازآموزی مهارت‌های اوست.
بازار کار ایران امروز با چالش‌های متعددی مواجه است؛ از دستمزدهای غیرواقعی و مشاغل بی‌کیفیت گرفته تا شکاف میان آموزش و نیاز واقعی بازار. این وضعیت باعث شده بخشی از نیروهای کار به سمت فعالیت‌های غیررسمی و کم‌ثبات مهاجرت کنند. وقتی کارگر احساس کند از حداقل‌های قانونی و معیشتی محروم است، تمایلی برای ماندن در مشاغل مولد و صنعتی نخواهد داشت. این در حالی است که ایران در سازمان بین‌المللی کار، تعهداتی برای گذار از اشتغال غیررسمی به رسمی دارد. تحقق این هدف بدون اصلاح ساختار دستمزد و ایجاد انگیزه در نیروی کار ممکن نیست. از سوی دیگر، آمار فزاینده جوانان «نیت» ـ کسانی که نه شاغلند و نه در حال تحصیل یا آموزش مهارتی ـ هشداری جدی برای آینده بازار کار است. جمعیتی نزدیک به 3میلیون نفر از جوانان در سنین مولد، امروز خارج از چرخه فعالیت اقتصادی و آموزشی قرار دارند. این یعنی بخشی از سرمایه انسانی کشور بلااستفاده مانده و ظرفیت رشد اقتصادی کاهش یافته است. اگر برای این گروه برنامه‌ریزی نشود، بحران نیروی انسانی در آینده اجتناب‌ناپذیر خواهد بود. سیاست‌گذاران باید با نگاهی راهبردی، زمینه بازگشت این نیروها را به مسیر رشد فراهم کنند.
در چنین شرایطی، ضرورت بازآموزی نیروی کار بیش از هر زمان دیگری احساس می‌شود. هوش مصنوعی تنها جایگزین مشاغل روتین نیست، بلکه نیازمند نیرویی است که بتواند از این فناوری در خدمت تولید و توسعه استفاده کند. آموزش مهارت‌های دیجیتال، برنامه‌نویسی، تحلیل داده و علوم کامپیوتر باید در دستور کار جدی نهادهای آموزشی قرار گیرد. سازمان فنی و حرفه‌ای و دستگاه‌های استخدامی می‌توانند با طراحی دوره‌های آموزشی حین کار، زمینه ارتقای مهارت‌های شغلی را فراهم کنند. سرمایه‌گذاری گسترده در آموزش‌های هوشمند، علاوه بر حفظ اشتغال، موجب افزایش بهره‌وری و پایداری مشاغل خواهد شد. اگر بتوانیم تهدید هوش مصنوعی را به فرصت تبدیل کنیم، نه‌تنها از حذف شغل‌ها جلوگیری خواهیم کرد، بلکه شکل تازه‌ای از اشتغال دانش‌بنیان و فناورانه را به وجود می‌آوریم. آینده بازار کار ایران در گرو این است که نیروی انسانی خود را با جهان جدید وفق دهد؛ جهانی که در آن مهارت، یادگیری مداوم و سازگاری با فناوری‌های نو، مهم‌ترین پشتوانه امنیت شغلی است.