5 راهکار مقابله با تحریم‌های جدید
مرتضی دلخوش کارشناس اقتصادی
ایران که بخش عمده درآمد خود را از فروش نفت و محصولات پتروشیمی تأمین می‌کند، در سال ۱۴۰۳ نزدیک به ۶۷ میلیارد دلار نفت و حدود ۱۳ میلیارد دلار محصولات پتروشیمی صادر کرده است. فعال شدن مکانیسم ماشه اگرچه صادرات نفت را به‌طور ناگهانی قطع نمی‌کند، اما هزینه‌های مرتبط با بیمه، حمل‌ونقل و خدمات بانکی را افزایش داده و قیمت واقعی دریافتی، مسیرها و صادرات غیرنفتی را تحت فشار قرار می‌دهد. ریسک، ناپایداری و تخفیف‌های قیمتی برای خریداران بیشتر می‌شود و صادرات غیررسمی از طریق کشتی‌های سایه و برخی کانال‌های عبوری محدود می‌گردد. بیمه‌گرانی که محموله‌ها را پوشش می‌دادند ممکن است تحت فشار قرار گرفته یا حق بیمه‌های خود را افزایش دهند که این امر هزینه صادرات را بالاتر و فشار تخفیف قیمت برای خریدار را شدیدتر می‌کند. صادرات صنعتی، از جمله مس، فولاد و فرآورده‌های معدنی، می‌تواند تا حدود سه میلیارد دلار کاهش یابد و صنایع کوچک صادراتی به دلیل محدود بودن ارتباطات بین‌المللی آسیب‌پذیر خواهند بود. همچنین صادرات پسته، زعفران، خشکبار، میوه و فرش دستباف محدود می‌شود و زیانی نزدیک به یک میلیارد دلار ایجاد می‌کند. صادرات شیلات و آبزی‌پروری به اروپا کاهش می‌یابد و صادرات نرم‌افزار و خدمات آی‌تی نیز افت خواهد کرد. خدمات حمل‌ونقل زمینی به کشورهای همسایه کاهش می‌یابد و این کشورها جایگزین ایران در برخی مسیرها می‌شوند. سهم اروپا از تجارت با ایران کوچک‌تر می‌شود و بسیاری از کالاهای غیرنفتی تحت فشار محدودیت‌های بانکی و بیمه‌ای قرار می‌گیرند؛ به بیان دیگر، اثر فوری مکانیسم ماشه بیشتر بر کانال‌های مالی و بیمه‌ای است تا روی مخازن نفت که خریداران اصلی مانند چین همچنان به خرید ادامه می‌دهند.
صنعت پتروشیمی نیز تحت فشار شدید قرار می‌گیرد. محدودیت‌های بانکی باعث دشواری نقل‌وانتقال ارز می‌شود و بسیاری از بانک‌های منطقه‌ای همکاری خود با ایران را متوقف می‌کنند. محدودیت‌های بیمه‌ای و حمل‌ونقل هزینه صادرات را بالا می‌برد و مشتریان آسیایی مانند هند و ترکیه به دلیل روابط اقتصادی گسترده با غرب خرید خود را کاهش می‌دهند و تنها چین و چند کشور کوچک‌تر به خرید ادامه می‌دهند. تخفیف‌های قیمتی بین ۱۰ تا ۱۵ درصد برای محصولات اصلی مانند متانول و اوره اجتناب‌ناپذیر است و رقبای منطقه‌ای مانند قطر، عربستان و امارات آماده‌اند جای ایران در بازار جهانی را پر کنند. کاهش ارزآوری پتروشیمی فشار بر زنجیره تأمین داخلی و پروژه‌های توسعه‌ای را افزایش می‌دهد و اثرات مالی و اقتصادی بر سرمایه‌گذاری‌های داخلی محسوس خواهد بود.
کانال‌های اثرگذاری مکانیسم ماشه بر پتروشیمی شامل محدودیت‌های مالی و بانکی، دشواری دریافت ارز، افزایش هزینه حمل‌ونقل به دلیل نبود بیمه بین‌المللی، اجبار به تخفیف قیمتی و کاهش دسترسی به بازارهای کلیدی است.