راز انقباض ناگهانی پا

علی ملائکه روزنامه‌نگار

گرفتگی عضلات پا یکی از آن عوارضی است که شاید ساده به نظر برسد، اما تجربه‌اش برای هر کسی می‌تواند لحظه‌ای سخت و آزاردهنده باشد. انقباض ناگهانی و غیرارادی عضلات ران، ساق یا پنجه پا، اغلب بی‌خبر سراغ آدم می‌آید، درست زمانی که همه‌چیز آرام است: نیمه‌های شب، وسط خواب یا حتی هنگام استراحت روزانه. عضله به شکلی غیرقابل کنترل سفت می‌شود و درد شدیدی ایجاد می‌کند که ممکن است از چند ثانیه تا چند دقیقه ادامه یابد. هرچند بیشتر این گرفتگی‌ها بی‌خطرند، اما درد و کوفتگی پس از آن ساعت‌ها با فرد می‌ماند.

سن، جنس و سبک زندگی
احتمال گرفتگی عضلات پا با افزایش سن بالا می‌رود. دلیل آن ساده است: تاندون‌ها با گذر زمان کوتاه‌تر می‌شوند و انعطاف خود را از دست می‌دهند. زنان نیز بیشتر در معرض این عارضه قرار دارند. البته عوامل دیگری هم دخیل‌اند؛ از وضعیت‌های شغلی گرفته تا سبک زندگی روزمره. کسی که ساعت‌ها پشت میز می‌نشیند، روی کف بتنی کار می‌کند یا مدت‌ها در وضعیت نامناسبی ایستاده، بیش از دیگران احتمال دارد نیمه‌شب با درد ناگهانی پا از خواب بیدار شود.

دلیل یا بهانه‌ای برای بیداری
تجربه گرفتگی شبانه عضلات پا برای بسیاری از افراد چیزی فراتر از یک ناراحتی جسمی است. این انقباض‌های ناگهانی می‌توانند خواب آرام شبانه را بر هم بزنند و حتی باعث شوند فرد تا صبح احساس درد داشته باشد. مشکل اینجاست که هیچ علامت هشداردهنده‌ای پیش از شروع وجود ندارد. گرفتگی‌ها ناگهانی‌اند، اما عوامل زمینه‌ای آن به‌روشنی شناخته شده‌اند: بارداری، استرس، ورزش‌های سنگین، یا حتی مصرف برخی داروهای رایج.
گاه گرفتگی به دلیل نرسیدن خون کافی به عضله رخ می‌دهد و گاهی نتیجه فعالیت بیش از اندازه اعصاب است. در هر دو صورت، زندگی روزمره می‌تواند محرک اصلی باشد؛ نشستن طولانی‌مدت، استفاده بیش از حد از عضلات یا حتی یک روز کاری طاقت‌فرسا.

چه زمان باید نگران شد؟
گرچه در بیشتر موارد گرفتگی عضلات پا تهدیدی جدی برای سلامت نیست، اما همیشه هم نمی‌توان آن را نادیده گرفت. برخی مواقع این درد ناگهانی نشانه‌ای از یک مشکل بزرگ‌تر است: بیماری‌های قلبی، دیابت، آسیب‌های عصبی، مشکلات عروقی، نارسایی کلیه یا حتی عوارض کبدی. در چنین مواردی، مراجعه به پزشک ضروری است. همچنین اگر گرفتگی‌ها به دفعات زیاد تکرار شوند، شدت بالایی داشته باشند یا همراه با دیگر علائم نگران‌کننده بروز کنند، می‌توانند زنگ خطری برای وضعیت عمومی بدن باشند. پزشکان توصیه می‌کنند کسانی که از داروهای خاصی استفاده می‌کنند و به گرفتگی مکرر دچارند، حتماً با متخصص مشورت کنند؛ چرا که برخی داروها می‌توانند این عارضه را به عنوان یک عارضه جانبی به همراه داشته باشند.

تسکین و پیشگیری
با وجود آزاردهندگی این مشکل، راهکارهایی برای کاهش و پیشگیری وجود دارد. کشش ملایم عضلات پیش از خواب، نوشیدن آب کافی در طول روز و پرهیز از نشستن‌های طولانی می‌توانند به کاهش احتمال گرفتگی کمک کنند. فعالیت بدنی متعادل نیز نقش مهمی در حفظ انعطاف عضلات دارد. آنچه اهمیت دارد این است که گرفتگی‌ها اغلب بدون خطر جدی‌اند و با کمی مراقبت قابل کنترل هستند. در نهایت، گرفتگی عضلات پا شاید بیش از آنکه یک مسئله پزشکی پیچیده باشد، تجربه‌ای انسانی است؛ تجربه‌ای که نشان می‌دهد حتی ساده‌ترین حرکات بدن هم می‌توانند ناگهان خارج از اراده فرد رخ دهند. این گرفتگی‌ها یادآوری کوچکی‌اند از شکنندگی تعادل بدن و نیاز آن به مراقبت. اگرچه بی‌خطر توصیف می‌شوند، اما برای کسانی که نیمه‌های شب با فریاد از خواب بیدار می‌شوند، چیزی فراتر از یک عارضه گذرا هستند.