فرصت فراموش‌شده اقتصاد ایران
سید حسین میرشفیع کارشناس حمل‌ونقل ریلی
در جهان امروز، مسیرهای ترانزیتی کارآمد به عاملی کلیدی در اقتصاد جهانی تبدیل شده‌اند و کشورهایی که بتوانند ارتباط شرق و غرب یا شمال و جنوب را تسهیل کنند، نقش مؤثری در تجارت جهانی ایفا می‌کنند. ایران نیز با اتصال ریلی بنادر مهمی مانند چابهار، بندرعباس و امام خمینی به مرزهای شمالی، موقعیت خود را در کریدورهای ترانزیتی تقویت و راه ورود به بازارهای جهانی را هموار کرده است.
ایران از دیرباز یکی از مسیرهای اصلی تجارت جهان بوده و موقعیت جغرافیایی آن میان شرق شامل هند و چین و غرب، اهمیت استراتژیک ویژه‌ای به این کشور داده است. اگرچه در گذشته با توسعه کشتیرانی و ناامنی‌ها، مسیرهای زمینی کمتر مورد توجه قرار گرفتند، اما امروز شرایط تغییر کرده و ایران می‌تواند به‌عنوان مسیری مطمئن برای کشورهای محصور در خشکی، از جمله روسیه و آسیای میانه، ایفای نقش کند و مسیر ترانزیتی آن‌ها به جنوب را تسهیل نماید.
نقش ایران در تجارت جهانی با توسعه اقتصادی آفریقا و برنامه‌های بلندمدت کشورهایی مانند چین و هند پررنگ‌تر می‌شود. ایران علاوه بر کریدور شمال ـ جنوب، در مسیر شرق ـ غرب نیز جایگاه استراتژیک دارد و این موقعیت، کشور را به مرکزی ممتاز در تجارت و ترانزیت جهانی تبدیل کرده است.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی، شبکه ریلی کشور توسعه قابل‌توجهی یافت. پیش از انقلاب تنها یک‌سوم خطوط ریلی ساخته شده بود، اما پس از آن اتصال‌های کلیدی مانند سرخس ـ بافق به بندرعباس، اینچه‌برون و توسعه بنادر دریای خزر اجرا شد. تا پایان امسال نیز بندر چابهار به شبکه ریلی متصل خواهد شد و نقش ایران در کریدور شمال ـ جنوب تقویت می‌شود. امروزه بنادر چابهار، بندرعباس و امام خمینی به‌طور ریلی به مرزهای شمالی کشور متصلند؛ چه از مسیر ترکیه، چه از جلفا و چه از طریق بنادر کاسپین و امیرآباد. مرزهای زمینی شامل اینچه‌برون، سرخس و افغانستان نیز به خطوط ریلی متصل شده‌اند. در مسیر شرق ـ غرب نیز ارتباطات همچنان برقرار است و تجارت پاکستان از طریق زاهدان به کشور جریان دارد و از این طریق می‌توان تجارت شرق به ترکیه و اروپا را گسترش داد.
با وجود موقعیت ممتاز ایران، مشکلات اداری، فرایندهای پیچیده و تأخیر در حمل کالا باعث شده ظرفیت ترانزیت کشور به‌طور کامل استفاده نشود و حجم ترانزیت کمتر از پتانسیل واقعی باقی بماند. در سال‌های اخیر، توجه بیشتری به توسعه ترانزیت شده و سند برنامه هفتم توسعه نیز بر گسترش آن تأکید ویژه دارد که می‌تواند تحرک بیشتری در این حوزه ایجاد کند.
توسعه ترانزیت تنها با اتکا به موقعیت جغرافیایی امکان‌پذیر نیست. ایران نمی‌تواند صرفاً با موقعیت مناسب، مسیر خود را به‌طور خودکار برای همه کشورها جذاب کند. ارتقای زیرساخت‌ها و اصلاح فرآیندها ضرورت دارد تا مسیر ایران به گزینه‌ای مطمئن و جذاب برای تجارت جهانی تبدیل شود و ظرفیت‌های عظیم کشور به‌طور کامل بهره‌برداری شود.
ایران از دیرباز یکی از مسیرهای اصلی تجارت جهان بوده و موقعیت جغرافیایی آن میان شرق شامل هند و چین و غرب، اهمیت استراتژیک ویژه‌ای به این کشور داده است. اگرچه در گذشته با توسعه کشتیرانی و ناامنی‌ها، مسیرهای زمینی کمتر مورد توجه قرار گرفتند، اما امروز شرایط تغییر کرده و ایران می‌تواند به‌عنوان مسیری مطمئن برای کشورهای محصور در خشکی، از جمله روسیه و آسیای میانه، ایفای نقش کند و مسیر ترانزیتی آن‌ها به جنوب را تسهیل نماید.
نقش ایران در تجارت جهانی با توسعه اقتصادی آفریقا و برنامه‌های بلندمدت کشورهایی مانند چین و هند پررنگ‌تر می‌شود. ایران علاوه بر کریدور شمال ـ جنوب، در مسیر شرق ـ غرب نیز جایگاه استراتژیک دارد و این موقعیت، کشور را به مرکزی ممتاز در تجارت و ترانزیت جهانی تبدیل کرده است.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی، شبکه ریلی کشور توسعه قابل‌توجهی یافت. پیش از انقلاب تنها یک‌سوم خطوط ریلی ساخته شده بود، اما پس از آن اتصال‌های کلیدی مانند سرخس ـ بافق به بندرعباس، اینچه‌برون و توسعه بنادر دریای خزر اجرا شد. تا پایان امسال نیز بندر چابهار به شبکه ریلی متصل خواهد شد و نقش ایران در کریدور شمال ـ جنوب تقویت می‌شود. امروزه بنادر چابهار، بندرعباس و امام خمینی به‌طور ریلی به مرزهای شمالی کشور متصلند؛ چه از مسیر ترکیه، چه از جلفا و چه از طریق بنادر کاسپین و امیرآباد. مرزهای زمینی شامل اینچه‌برون، سرخس و افغانستان نیز به خطوط ریلی متصل شده‌اند. در مسیر شرق ـ غرب نیز ارتباطات همچنان برقرار است و تجارت پاکستان از طریق زاهدان به کشور جریان دارد و از این طریق می‌توان تجارت شرق به ترکیه و اروپا را گسترش داد.
با وجود موقعیت ممتاز ایران، مشکلات اداری، فرایندهای پیچیده و تأخیر در حمل کالا باعث شده ظرفیت ترانزیت کشور به‌طور کامل استفاده نشود و حجم ترانزیت کمتر از پتانسیل واقعی باقی بماند. در سال‌های اخیر، توجه بیشتری به توسعه ترانزیت شده و سند برنامه هفتم توسعه نیز بر گسترش آن تأکید ویژه دارد که می‌تواند تحرک بیشتری در این حوزه ایجاد کند.
توسعه ترانزیت تنها با اتکا به موقعیت جغرافیایی امکان‌پذیر نیست. ایران نمی‌تواند صرفاً با موقعیت مناسب، مسیر خود را به‌طور خودکار برای همه کشورها جذاب کند. ارتقای زیرساخت‌ها و اصلاح فرآیندها ضرورت دارد تا مسیر ایران به گزینه‌ای مطمئن و جذاب برای تجارت جهانی تبدیل شود و ظرفیت‌های عظیم کشور به‌طور کامل بهره‌برداری شود.