صنعت چاپ؛ میان رکود و امید
گل‌آقا توکلی کارشناس چاپ
صنعت چاپ ایران با پیشینه‌ای بیش از دویست سال، این روزها در میانه بحران‌های ساختاری، کمبود سرمایه‌گذاری و فشارهای اقتصادی، آینده‌ای نامطمئن را تجربه می‌کند. فعالان این بخش می‌گویند اگرچه چاپخانه‌ها از دیرباز نقشی کلیدی در توسعه فرهنگی و اجتماعی کشور داشته‌اند، اما فرسودگی ماشین‌آلات، مدیریت‌های غیرحرفه‌ای و گرانی مواد اولیه، مسیر توسعه را با مانع زیادی روبه‌رو کرده است. چاپ در ایران تنها به کتاب و نشریه محدود نمی‌شود و حوزه‌هایی چون بسته‌بندی کالا و تبلیغات تجاری را نیز شامل می‌شود. به باور کارشناسان، این صنعت می‌تواند سهم قابل توجهی در ایجاد اشتغال، افزایش صادرات غیرنفتی و رشد اقتصادی ایفا کند. در کشورهای پیشرفته، چاپ در میان پنج صنعت نخست از نظر سودآوری قرار دارد و در آمریکا سومین صنعت پول‌ساز به شمار می‌رود. اما در ایران فعالان از مشکلات مزمن سخن می‌گویند؛ از نفوذ دلالان گرفته تا دستمزد پایین کارکنان بخش خصوصی. همزمان، تحریم‌ها، نوسانات ارزی و گرانی کاغذ و مرکب هزینه تولید را به شکل بی‌سابقه‌ای بالا برده است.
فرسودگی تجهیزات چالشی جدی محسوب می‌شود. برآوردها نشان می‌دهد شمار زیادی از دستگاه‌های چاپ در ایران عمر میانگین ۴۰ تا ۶۰ سال دارند؛ وضعیتی که موجب کاهش بهره‌وری و افت کیفیت شده است. وابستگی این صنعت به واردات مواد اولیه و ماشین‌آلات نیز آسیب‌پذیری آن را در برابر تحولات بازار جهانی افزایش داده است. علاوه بر این، دوگانگی مدیریتی میان نهادهای دولتی مرتبط، تصمیم‌گیری‌های یکپارچه را دشوار کرده و سیاست‌های حمایتی را ناکارآمد ساخته است. کمبود نیروی متخصص، بی‌توجهی به نرم‌افزارهای روز و دشواری دسترسی به تسهیلات مالی از دیگر موانع عنوان می‌شود. صنعت چاپ در ایران پیشینه‌ای طولانی دارد. نخستین تلاش‌ها به دوران صفویه و فعالیت ارامنه جلفای اصفهان بازمی‌گردد. در اوایل قرن نوزدهم، عباس‌میرزا ولیعهد قاجار نخستین چاپخانه ایرانی را در تبریز راه‌اندازی کرد و از آن پس چاپخانه‌ها نقشی تعیین‌کننده در آموزش، نشر کتاب و حفظ میراث مکتوب ایفا کردند. امروز اما این میراث در معرض تهدید قرار گرفته است. فعالان می‌گویند تولید داخلی کاغذ با توجه به خشکسالی و فشار بر منابع طبیعی مقرون‌به‌صرفه نیست و حتی به محیط زیست آسیب می‌زند. در عین حال، تعرفه‌های سنگین واردات کاغذ، مشکلات این صنعت را تشدید کرده است. راهکارهای پیشنهادی از سوی کارشناسان روشن است: نوسازی ماشین‌آلات، سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین مانند چاپ دیجیتال، کاهش تعرفه‌های وارداتی، اعطای تسهیلات بانکی و آموزش نیروی انسانی. همچنین تعیین یک متولی واحد برای سیاست‌گذاری و ایجاد هماهنگی میان نهادهای مرتبط می‌تواند مسیر رشد را هموار کند. توجه به بازارهای صادراتی نیز راهی برای جبران بخشی از فشارهای داخلی معرفی می‌شود.
فرسودگی تجهیزات چالشی جدی محسوب می‌شود. برآوردها نشان می‌دهد شمار زیادی از دستگاه‌های چاپ در ایران عمر میانگین ۴۰ تا ۶۰ سال دارند؛ وضعیتی که موجب کاهش بهره‌وری و افت کیفیت شده است. وابستگی این صنعت به واردات مواد اولیه و ماشین‌آلات نیز آسیب‌پذیری آن را در برابر تحولات بازار جهانی افزایش داده است. علاوه بر این، دوگانگی مدیریتی میان نهادهای دولتی مرتبط، تصمیم‌گیری‌های یکپارچه را دشوار کرده و سیاست‌های حمایتی را ناکارآمد ساخته است. کمبود نیروی متخصص، بی‌توجهی به نرم‌افزارهای روز و دشواری دسترسی به تسهیلات مالی از دیگر موانع عنوان می‌شود. صنعت چاپ در ایران پیشینه‌ای طولانی دارد. نخستین تلاش‌ها به دوران صفویه و فعالیت ارامنه جلفای اصفهان بازمی‌گردد. در اوایل قرن نوزدهم، عباس‌میرزا ولیعهد قاجار نخستین چاپخانه ایرانی را در تبریز راه‌اندازی کرد و از آن پس چاپخانه‌ها نقشی تعیین‌کننده در آموزش، نشر کتاب و حفظ میراث مکتوب ایفا کردند. امروز اما این میراث در معرض تهدید قرار گرفته است. فعالان می‌گویند تولید داخلی کاغذ با توجه به خشکسالی و فشار بر منابع طبیعی مقرون‌به‌صرفه نیست و حتی به محیط زیست آسیب می‌زند. در عین حال، تعرفه‌های سنگین واردات کاغذ، مشکلات این صنعت را تشدید کرده است. راهکارهای پیشنهادی از سوی کارشناسان روشن است: نوسازی ماشین‌آلات، سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین مانند چاپ دیجیتال، کاهش تعرفه‌های وارداتی، اعطای تسهیلات بانکی و آموزش نیروی انسانی. همچنین تعیین یک متولی واحد برای سیاست‌گذاری و ایجاد هماهنگی میان نهادهای مرتبط می‌تواند مسیر رشد را هموار کند. توجه به بازارهای صادراتی نیز راهی برای جبران بخشی از فشارهای داخلی معرفی می‌شود.