چالش‌های اقتصادی اروپایی‌ها در سرزمین اژدها
وقتی چین در سال ۲۰۰۱ به سازمان تجارت جهانی پیوست، فرصت‌های بزرگی برای شرکت‌های اروپایی ایجاد شد. بازار بزرگ چین و نیروی کار ارزان، شرکت‌ها را از سراسر اروپا جذب کرد. شرکت‌های بزرگ و کوچک، از خودروسازی تا خدمات حرفه‌ای، سود زیادی به دست آوردند و بیشتر در چین سرمایه‌گذاری کردند؛ اما حالا این شور و هیجان کاهش یافته است. از سال ۲۰۲۱، سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در چین کم شده و در سال ۲۰۲۴ به تنها ۵ میلیارد دلار رسیده است که ۲۹ درصد کمتر از قبل است. شرکت‌های اروپایی که قبلاً پیشتاز بودند، حالا با احتیاط رفتار می‌کنند و بسیاری در حال بازنگری حضور خود در بازار چین هستند.
این گزارش بر اساس نظرسنجی‌هایی از اتاق بازرگانی اروپا در چین انجام شده است. این نظرسنجی‌ها، بین سال‌های ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۵، نظرات حدود ۵۰۰ شرکت را در هر سال جمع‌آوری کرده و در مجموع بیش از ۵۰۰۰ پاسخ را در بر می‌گیرند. داده‌ها نشان می‌دهند که چرا خوش‌بینی به بازار چین کاهش یافته و شرکت‌ها حالا بیشتر نگران هستند. در این گزارش، دلایل این تغییر، واکنش شرکت‌ها و پیامدهای آن برای سیاست‌های اتحادیه اروپا بررسی شده است.
مشکلات اقتصادی چین
چین دیگر مانند گذشته با رشد سریع و بی‌وقفه نیست. سود شرکت‌ها در سال‌های ۲۰۲۳ و ۲۰۲۴ کاهش یافته، گرچه کمی بهبود دیده شده است. تقاضای داخلی کم شده، کارخانه‌ها بیش از حد ظرفیت دارند و رقابت بین شرکت‌ها بسیار شدید شده است. دولت چین این وضعیت را «نِی‌جوآن» یعنی رقابت درون‌گرایانه نامیده است. استفاده از ظرفیت کارخانه‌ها پایین آمده و فشار برای فروش کالاها با قیمت کمتر افزایش یافته است. همه اینها همراه با تورم کمتر و رشد پایین اقتصاد، شرایط سختی برای شرکت‌های خارجی ساخته است.
شرکت‌های اروپایی علاوه بر این مشکلات، با قوانین سختگیرانه‌ای مواجه شده‌اند. مثلاً قانون ضدجاسوسی در سال ۲۰۲۳ و قانون کنترل انتقال داده‌ها در سال ۲۰۲۴، کار را برای آنها دشوار کرده است. اگرچه برخی از این قوانین پس از اعتراضات اصلاح شده، اما هنوز اعتماد شرکت‌ها ضعیف است. مثلاً پلیس چین در سال ۲۰۲۳ به دفاتر برخی شرکت‌های مشاوره خارجی مانند گروه مینتز حمله کرد و آنها را به نقض قوانین داده‌ها متهم کرد. این وضعیت همراه با مشکلات اقتصادی، باعث شده شرکت‌ها کمتر خوش‌بین باشند.
کاهش اعتماد بی‌سابقه
نظرسنجی اتاق بازرگانی اروپا در چین در سال ۲۰۲۵ نشان می‌دهد شرکت‌ها حالا نگرانی زیادی دارند. انتظار می‌رفت پس از پایان سیاست‌های سختگیرانه کرونا در سال ۲۰۲۲، وضعیت بهتر شود، اما این اتفاق نیفتاد. از سال ۲۰۲۲، نگرانی‌ها بیشتر شده و در سال ۲۰۲۵ به بالاترین حد رسیده است. در این سال، نیمی از شرکت‌ها گفتند نمی‌خواهند در چین گسترش پیدا کنند و حدود ۲۶ درصد هم مردد بودند. در بخش خدمات حرفه‌ای، مثل مشاوره و تحقیق، این نگرانی‌ها بیشتر بود و ۴۴ درصد شرکت‌ها تصمیم گرفتند گسترش پیدا نکنند.
نگرش‌ها درباره سودآوری و رقابت‌پذیری هم منفی شده است. در سال ۲۰۲۵، حدود ۳۰ درصد شرکت‌ها درباره رشد خود در دو سال آینده بدبین بودند، که بیش از دو برابر سال ۲۰۲۳ است. خوش‌بینی نسبت به رقابت‌پذیری از ۱۵ درصد در سال ۲۰۲۲ به کمتر از ۹ درصد در سال ۲۰۲۵ کاهش یافته و بسیاری شرکت‌ها نظر خنثی دارند. این نشان می‌دهد شرکت‌های اروپایی دیگر چین را بازاری عادلانه نمی‌بینند.
افزایش فشارهای سیاسی
تجارت در چین فقط موضوع اقتصاد نیست، سیاست نقش مهمی پیدا کرده است. از سال ۲۰۲۰، فشارهای سیاسی داخلی چین روی شرکت‌های اروپایی بیشتر شده است. مثلاً قانون جدید دسامبر ۲۰۲۴، که به محصولات داخلی تخفیف ۲۰ درصدی در مناقصات دولتی می‌دهد، شرکت‌های خارجی را در موقعیت سخت‌تری قرار داده است. این سیاست‌ها با قوانین جهانی سازمان تجارت جهانی هم ناسازگار به نظر می‌رسند و اعتماد شرکت‌های اروپایی را کاهش داده‌اند.
از طرف دیگر، اتحادیه اروپا هم در سال ۲۰۲۴ قانونی برای رعایت حقوق بشر و محیط زیست در زنجیره تأمین تصویب کرده که اجرای آن در چین دشوار است. این دو فشار همزمان از چین و اروپا، شرکت‌ها را در وضعیتی پیچیده قرار داده که رعایت یکی ممکن است به معنای نقض دیگری باشد.
راهکارهای شرکت‌ها
شرکت‌های اروپایی چهار راه برای مقابله با این مشکلات دارند: گسترش بیشتر در چین، ریسک‌کاهش از طریق بازارهای دیگر، توقف موقت فعالیت و آماده شدن برای خروج کامل.
- گسترش بیشتر در چین: حدود ۳۰ درصد شرکت‌ها در سال ۲۰۲۵ می‌خواهند فعالیت‌های خود را در چین افزایش دهند. بیشتر این شرکت‌ها بزرگ و دارای درآمد بالای ۲۵۱ میلیون یورو هستند. آنها تلاش می‌کنند بیشتر از نیروی کار و منابع محلی استفاده کنند و کمتر به کارکنان خارجی متکی باشند.
کاهش ریسک چندجانبه: حدود ۱۵ درصد شرکت‌ها همزمان در چین سرمایه‌گذاری می‌کنند و در بازارهای دیگر نیز فعالیت دارند تا ریسک را کم کنند. اگر چین بهتر شود، سود می‌برند و اگر بدتر شود، در بازارهای دیگر هستند.
توقف موقت فعالیت: شرکت‌های بزرگ که سودآوری ندارند، فعلاً گسترش نمی‌دهند و منتظر شرایط بهتر می‌مانند. در سال ۲۰۲۵، حدود ۶۰ درصد شرکت‌های بزرگ این رویکرد را داشتند.
آمادگی برای خروج: حدود ۳۱ درصد شرکت‌ها تصمیم دارند از چین خارج شوند. بیشتر این شرکت‌ها بزرگ یا متوسط بوده و بیش از ۱۱ سال در چین فعال بودند. این گروه نسبت به سال قبل افزایش یافته است.
تفکیک سرمایه‌گذاری و تولید
یکی از روندهای مهم این است که شرکت‌ها فعالیت‌های چین خود را از زنجیره‌های جهانی جدا می‌کنند، ولی لزوماً بازار چین را ترک نمی‌کنند. در سال ۲۰۲۵، ۱۵ درصد شرکت‌ها این کار را انجام دادند تا بهتر با قوانین چین سازگار شوند و ریسک‌ها را کاهش دهند.
اما شرکت‌های فعال در بخش‌هایی مثل خودرو و ماشین‌آلات که سرمایه‌گذاری‌های بزرگی کرده‌اند، کمتر جداسازی کرده‌اند، چون هزینه خروج برایشان زیاد است. مثلاً در بخش خودرو، نگرانی‌ها زیاد شده اما کمتر جداسازی صورت گرفته است.
منبع: EUCCC
این گزارش بر اساس نظرسنجی‌هایی از اتاق بازرگانی اروپا در چین انجام شده است. این نظرسنجی‌ها، بین سال‌های ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۵، نظرات حدود ۵۰۰ شرکت را در هر سال جمع‌آوری کرده و در مجموع بیش از ۵۰۰۰ پاسخ را در بر می‌گیرند. داده‌ها نشان می‌دهند که چرا خوش‌بینی به بازار چین کاهش یافته و شرکت‌ها حالا بیشتر نگران هستند. در این گزارش، دلایل این تغییر، واکنش شرکت‌ها و پیامدهای آن برای سیاست‌های اتحادیه اروپا بررسی شده است.
مشکلات اقتصادی چین
چین دیگر مانند گذشته با رشد سریع و بی‌وقفه نیست. سود شرکت‌ها در سال‌های ۲۰۲۳ و ۲۰۲۴ کاهش یافته، گرچه کمی بهبود دیده شده است. تقاضای داخلی کم شده، کارخانه‌ها بیش از حد ظرفیت دارند و رقابت بین شرکت‌ها بسیار شدید شده است. دولت چین این وضعیت را «نِی‌جوآن» یعنی رقابت درون‌گرایانه نامیده است. استفاده از ظرفیت کارخانه‌ها پایین آمده و فشار برای فروش کالاها با قیمت کمتر افزایش یافته است. همه اینها همراه با تورم کمتر و رشد پایین اقتصاد، شرایط سختی برای شرکت‌های خارجی ساخته است.
شرکت‌های اروپایی علاوه بر این مشکلات، با قوانین سختگیرانه‌ای مواجه شده‌اند. مثلاً قانون ضدجاسوسی در سال ۲۰۲۳ و قانون کنترل انتقال داده‌ها در سال ۲۰۲۴، کار را برای آنها دشوار کرده است. اگرچه برخی از این قوانین پس از اعتراضات اصلاح شده، اما هنوز اعتماد شرکت‌ها ضعیف است. مثلاً پلیس چین در سال ۲۰۲۳ به دفاتر برخی شرکت‌های مشاوره خارجی مانند گروه مینتز حمله کرد و آنها را به نقض قوانین داده‌ها متهم کرد. این وضعیت همراه با مشکلات اقتصادی، باعث شده شرکت‌ها کمتر خوش‌بین باشند.
کاهش اعتماد بی‌سابقه
نظرسنجی اتاق بازرگانی اروپا در چین در سال ۲۰۲۵ نشان می‌دهد شرکت‌ها حالا نگرانی زیادی دارند. انتظار می‌رفت پس از پایان سیاست‌های سختگیرانه کرونا در سال ۲۰۲۲، وضعیت بهتر شود، اما این اتفاق نیفتاد. از سال ۲۰۲۲، نگرانی‌ها بیشتر شده و در سال ۲۰۲۵ به بالاترین حد رسیده است. در این سال، نیمی از شرکت‌ها گفتند نمی‌خواهند در چین گسترش پیدا کنند و حدود ۲۶ درصد هم مردد بودند. در بخش خدمات حرفه‌ای، مثل مشاوره و تحقیق، این نگرانی‌ها بیشتر بود و ۴۴ درصد شرکت‌ها تصمیم گرفتند گسترش پیدا نکنند.
نگرش‌ها درباره سودآوری و رقابت‌پذیری هم منفی شده است. در سال ۲۰۲۵، حدود ۳۰ درصد شرکت‌ها درباره رشد خود در دو سال آینده بدبین بودند، که بیش از دو برابر سال ۲۰۲۳ است. خوش‌بینی نسبت به رقابت‌پذیری از ۱۵ درصد در سال ۲۰۲۲ به کمتر از ۹ درصد در سال ۲۰۲۵ کاهش یافته و بسیاری شرکت‌ها نظر خنثی دارند. این نشان می‌دهد شرکت‌های اروپایی دیگر چین را بازاری عادلانه نمی‌بینند.
افزایش فشارهای سیاسی
تجارت در چین فقط موضوع اقتصاد نیست، سیاست نقش مهمی پیدا کرده است. از سال ۲۰۲۰، فشارهای سیاسی داخلی چین روی شرکت‌های اروپایی بیشتر شده است. مثلاً قانون جدید دسامبر ۲۰۲۴، که به محصولات داخلی تخفیف ۲۰ درصدی در مناقصات دولتی می‌دهد، شرکت‌های خارجی را در موقعیت سخت‌تری قرار داده است. این سیاست‌ها با قوانین جهانی سازمان تجارت جهانی هم ناسازگار به نظر می‌رسند و اعتماد شرکت‌های اروپایی را کاهش داده‌اند.
از طرف دیگر، اتحادیه اروپا هم در سال ۲۰۲۴ قانونی برای رعایت حقوق بشر و محیط زیست در زنجیره تأمین تصویب کرده که اجرای آن در چین دشوار است. این دو فشار همزمان از چین و اروپا، شرکت‌ها را در وضعیتی پیچیده قرار داده که رعایت یکی ممکن است به معنای نقض دیگری باشد.
راهکارهای شرکت‌ها
شرکت‌های اروپایی چهار راه برای مقابله با این مشکلات دارند: گسترش بیشتر در چین، ریسک‌کاهش از طریق بازارهای دیگر، توقف موقت فعالیت و آماده شدن برای خروج کامل.
- گسترش بیشتر در چین: حدود ۳۰ درصد شرکت‌ها در سال ۲۰۲۵ می‌خواهند فعالیت‌های خود را در چین افزایش دهند. بیشتر این شرکت‌ها بزرگ و دارای درآمد بالای ۲۵۱ میلیون یورو هستند. آنها تلاش می‌کنند بیشتر از نیروی کار و منابع محلی استفاده کنند و کمتر به کارکنان خارجی متکی باشند.
کاهش ریسک چندجانبه: حدود ۱۵ درصد شرکت‌ها همزمان در چین سرمایه‌گذاری می‌کنند و در بازارهای دیگر نیز فعالیت دارند تا ریسک را کم کنند. اگر چین بهتر شود، سود می‌برند و اگر بدتر شود، در بازارهای دیگر هستند.
توقف موقت فعالیت: شرکت‌های بزرگ که سودآوری ندارند، فعلاً گسترش نمی‌دهند و منتظر شرایط بهتر می‌مانند. در سال ۲۰۲۵، حدود ۶۰ درصد شرکت‌های بزرگ این رویکرد را داشتند.
آمادگی برای خروج: حدود ۳۱ درصد شرکت‌ها تصمیم دارند از چین خارج شوند. بیشتر این شرکت‌ها بزرگ یا متوسط بوده و بیش از ۱۱ سال در چین فعال بودند. این گروه نسبت به سال قبل افزایش یافته است.
تفکیک سرمایه‌گذاری و تولید
یکی از روندهای مهم این است که شرکت‌ها فعالیت‌های چین خود را از زنجیره‌های جهانی جدا می‌کنند، ولی لزوماً بازار چین را ترک نمی‌کنند. در سال ۲۰۲۵، ۱۵ درصد شرکت‌ها این کار را انجام دادند تا بهتر با قوانین چین سازگار شوند و ریسک‌ها را کاهش دهند.
اما شرکت‌های فعال در بخش‌هایی مثل خودرو و ماشین‌آلات که سرمایه‌گذاری‌های بزرگی کرده‌اند، کمتر جداسازی کرده‌اند، چون هزینه خروج برایشان زیاد است. مثلاً در بخش خودرو، نگرانی‌ها زیاد شده اما کمتر جداسازی صورت گرفته است.
منبع: EUCCC