طب کار و سلامت شغلی
دکتر معصومه محمودی افصح متخصص طب‌کار
طب‌کار، یکی از تخصصی‌ترین شاخه‌های پزشکی، با هدف حفاظت از سلامت جسمی و روانی شاغلان و پیشگیری از بیماری‌ها و آسیب‌های ناشی از کار، به بخشی مهم از نظام سلامت شغلی بدل شده است. این رشته نه‌تنها به معاینه و درمان بیماری‌های مرتبط با شغل می‌پردازد بلکه در مدیریت خطرات محیط کاری و ارتقای ایمنی نیز نقشی کلیدی دارد؛ از ارزیابی‌های اولیه پیش از استخدام گرفته تا غربالگری‌های دوره‌ای، آموزش ایمنی و اصلاح شرایط کاری، همه بخشی از رویکرد جامع طب کار برای حفظ نیروی انسانی است.
در نخستین گام، معاینات قبل از استخدام با هدف بررسی توانمندی‌های جسمی و روانی افراد طراحی می‌شود. این معاینات شامل آزمایش‌های پایه، معاینه فیزیکی، تست‌های بینایی، شنوایی، عملکرد ریوی و نوار قلب است. این روند به کارفرمایان کمک می‌کند تا از به‌کارگیری افرادی که دارای شرایط پزشکی ناسازگار با شغل هستند، پرهیز کنند و در عین حال از تشدید بیماری‌های مزمن در محیط‌های کاری جلوگیری شود. در مشاغلی که نیازمند دقت بالا، استقامت بدنی یا تاب‌آوری روانی است، این ارزیابی‌ها نقش غربالگری حیاتی ایفا می‌کنند.
اما کار متخصصان طب‌کار به همین‌جا ختم نمی‌شود. آنان با ارزیابی محیط‌های کاری و شناسایی خطراتی نظیر مواد سمی، گردوغبار، صداهای بلند و حرکات تکراری برای پیشگیری از بیماری‌ها اقدام می‌کنند. طب‌کار نه‌تنها کارکنان را درباره روش‌های ایمنی و نحوه استفاده از تجهیزات حفاظت فردی آموزش می‌دهد، بلکه با همکاری مدیران صنایع، برنامه‌هایی برای کاهش ریسک‌ها طراحی و اجرا می‌کند. نمونه‌هایی از این اقدامات عبارتند از الزام به استفاده از کلاه ایمنی، دستکش و عینک، تهویه مناسب، اصلاح فرایندهای پرخطر، و مهم‌تر از همه ترویج فرهنگ گزارش‌دهی حوادث.
بیماری‌های شغلی طیف گسترده‌ای از مشکلات جسمی را شامل می‌شود؛ از بیماری‌های ریوی مانند سیلیکوزیس و آزبستوزیس تا بیماری‌های پوستی و مسمومیت‌های ناشی از تماس با مواد سمی مانند سرب و جیوه. اختلالات اسکلتی‌عضلانی همچون کمردرد مزمن یا سندروم تونل کارپال نیز بسیار شایع‌اند. همچنین، قرارگیری مداوم در معرض صدای بلند می‌تواند موجب اختلالات شنوایی جبران‌ناپذیر شود. در چنین شرایطی، غربالگری منظم و تشخیص زودهنگام این اختلالات، کلید مداخله به‌موقع و جلوگیری از پیشرفت بیماری است.
نقش طب کار تنها به پیشگیری محدود نمی‌شود؛ درمان مناسب، بازتوانی بیماران برای بازگشت به کار و پیشنهاد تغییر شرایط کاری بخشی از مداخلات تخصصی این حوزه است. آموزش مستمر کارکنان، مشاوره به بیماران و پیگیری وضعیت سلامت افراد از دیگر وظایف اصلی این نظام به‌شمار می‌رود. در نهایت، هدف طب‌کار آن است که نیروی کار بتواند بدون آسیب و با بهره‌وری بالا فعالیت کند و پس از بازنشستگی نیز از سلامت کافی برای ادامه یک زندگی مستقل برخوردار باشد. از دیدگاه سازمان تأمین‌اجتماعی، تحویل بازنشسته سالم به جامعه، یکی از شاخص‌های اصلی موفقیت طب‌کار است؛ چرا که توسعه پایدار، بدون سلامت نیروی انسانی، ممکن نخواهد بود.