هوش مصنوعی و شناسایی بیماری‌ها
وزارت بهداشت جمهوری اسلامی ایران در اقدامی تازه و با هدف کنترل مؤثرتر بیماری‌های غیرواگیر، برنامه‌ای برای ثبت و غربالگری 10 بیماری را آغاز کرده که شامل دیابت، فشار خون، بیماری‌های مزمن تنفسی، سه نوع از سرطان‌ها (سینه، دهانه رحم و روده بزرگ) و همچنین افزایش چربی خون می‌شود. به گفته جعفر جندقی، مدیرکل مرکز مدیریت بیماری‌های غیرواگیر، این طرح بخشی از مجموعه‌ای متشکل از ۱۲ تا ۱۳ پروژه بزرگ‌تری است که برای مقابله نظام‌مند با تهدیدهای سلامت عمومی در نظر گرفته شده است. اطلاعات این بیماری‌ها قرار است از منابع گوناگون از جمله سیستم بهداشتی و درمانی، شرکت‌های بیمه‌گر و همچنین بخش خصوصی گردآوری شود تا از طریق تبادل داده‌ها، نه صرفاً یکپارچه‌سازی، مسیر تصمیم‌گیری‌های علمی و دقیق برای سیاست‌گذاران هموار شود.
با وجود آن‌که ثبت اطلاعات بیماری‌ها در کشور پیشینه‌ای دارد، این بار هدف‌گذاری وزارت بهداشت ایجاد سامانه‌هایی به‌روزتر و دقیق‌تر برای تحلیل داده‌ها و شناسایی گروه‌های هدف است؛ به‌ویژه آن‌که برای مهار بیماری‌های غیرواگیر، صرف جمع‌آوری داده کافی نیست و به‌روزرسانی مداوم آن برای تشخیص درست و اقدامات درمانی مؤثر ضروری است. به باور جندقی، یکی از پیش‌نیازهای حیاتی در این مسیر، مشارکت فعال سایر دستگاه‌ها و نهادهای مرتبط است؛ چراکه بدون همکاری فرابخشی، حتی جامع‌ترین طرح‌های ثبت و پایش نیز از اثربخشی لازم برخوردار نخواهند بود.
در این میان، نقش بخش خصوصی به‌ویژه در حوزه خدمات سرپایی نیز قابل‌توجه است. جندقی تأکید کرده که بیش از ۸۵ درصد مردم برای خدمات بالینی سرپایی به مراکز درمانی غیردولتی مراجعه می‌کنند و اگر ثبت داده‌ها در این بخش تقویت نشود، بخشی قابل‌توجه از آمار مبتلایان پنهان می‌ماند. به همین منظور، وزارت بهداشت از توسعه همکاری با بخش خصوصی استقبال می‌کند؛ مشروط بر آن‌که این مراکز نسبت به رعایت پروتکل‌های داده‌نگاری پایبند باشند. در صورت تحقق این شرط، وزارت بهداشت آماده است از طریق خرید خدمت، مشارکت بخش خصوصی را در نظام سلامت تقویت کند.
از دیگر ارکان برنامه جدید وزارت بهداشت، استفاده از ظرفیت‌های هوش مصنوعی است. جندقی خبر داده که وزارت بهداشت با همکاری دانشگاه صنعتی شریف درصدد بهره‌برداری از سکوی ملی هوش مصنوعی برای شناسایی بیماران و ارتقاء تشخیص و پیشگیری است. او هوش مصنوعی را «وسیله کمک‌تشخیصی مؤثر» توصیف کرده و بر آمادگی زیرساختی کشور برای اجرای این طرح تأکید کرده است.
در کنار ثبت و تحلیل اطلاعات، پایش و ارزشیابی مستمر برنامه‌ها نیز در دستور کار قرار گرفته تا اطمینان حاصل شود که اهداف تدوین‌شده به اجرا رسیده‌اند. همچنین، وزارت بهداشت قصد دارد سازمان‌های مردم‌نهاد فعال در حوزه سلامت را ساماندهی کند و با ضابطه‌مند کردن همکاری آن‌ها، از ظرفیت‌های اجتماعی برای توسعه خدمات بهداشتی بهره‌برداری کند. در مجموع، این اقدامات حاکی از تلاش برای تقویت داده‌محوری در تصمیم‌سازی‌های کلان سلامت است.