ظرفیت‌های سند ملی هوش مصنوعی برای سازمان آموزش فنی‌وحرفه‌ای
سند ملی هوش مصنوعی که در خردادماه سال جاری توسط شورای عالی انقلاب فرهنگی به تصویب رسید، به‌عنوان نقشه راهی برای توسعه هوش مصنوعی در ایران با هدف ارتقای کیفیت حکمرانی در سال‌های پیش رو در دستور کار سیاست‌گذاران قرار گرفته است. هوش مصنوعی به‌عنوان یک فناوری تحول‌ساز، نقشی کلیدی در ارتقای کیفیت زندگی، توسعه اقتصادی، اجتماعی و سیاسی کشور ایفا می‌کند. محتوای این سند بیانگر آن است که بر تربیت نیروی انسانی ماهر و متخصص، توسعه زیرساخت‌های حقوقی و فناورانه، افزایش تولیدات علمی و فناورانه و ارتقای نوآوری تأکید دارد و هدف اصلی آن قرار گرفتن ایران در افق ۱۴۱۲ بین ۱۰ کشور پیشرو در حوزه هوش مصنوعی است. حکمرانی هوشمند، سلامت، رفاه، امنیت و آسایش مردم از جمله ارزش‌هایی است که سند بر مبنای آن‌ها شکل گرفته است. مبانی ارزشی این سند شامل توجه به حقوق فردی و اجتماعی، حریم خصوصی، عدالت، کرامت انسانی و خوداتکایی در توسعه و استفاده از هوش مصنوعی است.
سیاست‌های راهبردی این سند بر اهمیت نقش بخش خصوصی، دانش‌بنیان و مزیت‌آفرین در توسعه هوش مصنوعی تأکید دارد. سیاست‌های راهبردی شامل توسعه و بهره‌برداری از هوش مصنوعی برای تحریک رشد اقتصادی، اشتغال‌زایی، نوآوری و نیز تقویت روحیه تعاون و مردم‌محوری در این حوزه است. همچنین توجه به اخلاق، کرامت انسانی و حفاظت از حریم خصوصی در همه مراحل توسعه و استفاده از هوش مصنوعی از دیگر سیاست‌های راهبردی مطرح‌شده است.
بررسی راهبردها
در بخش راهبردها و اقدامات ملی، این سند به شش محور اصلی توجه دارد:
1- زیرساخت‌های حکمرانی: ایجاد زیرساخت‌های فنی، قانونی و استانداردهای لازم برای جهت‌دهی و گسترش هوش مصنوعی.
2- آموزش و پژوهش: حمایت از پژوهش‌های مرتبط با هوش مصنوعی و جهت‌دهی آن‌ها در راستای حل چالش‌های ملی و توسعه سرمایه انسانی متخصص.
3- فناوری و نوآوری: ارتقای فناوری‌های زیربنایی و توسعه نوآوری‌های مبتنی بر هوش مصنوعی با تأثیرگذاری بالا در حوزه‌های اقتصادی و اجتماعی.
4- اخلاق و ارزش‌ها: توسعه هوش مصنوعی با رعایت اصول اخلاقی و ارزش‌های اسلامی، حفظ کرامت انسانی و توجه به حقوق فردی و اجتماعی.
5- اقتصاد هوش مصنوعی: ارتقای رقابت‌پذیری اقتصاد کشور با استفاده از هوش مصنوعی در سطح بازار داخلی و جهانی.
6- حکمرانی هوشمند: استفاده از هوش مصنوعی برای ارتقای کیفیت حکمرانی و توجه به عدالت اجتماعی، امنیت ملی، و پایداری و انسجام ملی.
توجه به مهارت‌آموزی
مهرداد عظیمی، رئیس سازمان آموزش فنی‌وحرفه‌ای با اشاره به پیوند بخش‌های مهمی از این سند با ارتقای نظام آموزش فنی‌وحرفه‌ای گفت: «در سند ملی هوش مصنوعی، بر اهمیت توجه به مهارت‌آموزی در چندین بند و محور تأکید شده است.»
به گفته او پررنگ شدن آموزش‌های مهارتی در این سند منطبق با بند «۱۷» ماده 4 اساسنامه مبنی بر شناسایی تغییرات بازار و شامل آموزش مهارت‌ها، فناوری‌ها، شایستگی‌ها و شیوه‌های نوین مهارت‌آموزی در سطح ملی و بین‌المللی و نیاز‌های بازار کار فعلی و آتی و مشاغل آینده است.
عظیمی با اشاره به حضور فعالانه و چشمگیر مدیران و کارشناسان سازمان در مراحل تدوین این سند راهبردی افزود: «بر اساس سند ملی هوش مصنوعی، وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی یا رئیس سازمان آموزش فنی و حرفه‌ای کشور در شورای ملی راهبری هوش مصنوعی کشور عضویت دارند.»
عظیمی با تبیین اهمیت تطابق آموزش‌ها با فناوری روز دنیا و فاصله گرفتن از آموزش‌های صرفاً سنتی تأکید کرد: «با این رویکرد، در گام نخست و مبتنی بر سند ملی هوش مصنوعی، هم‌اکنون برنامه آموزش فناوری هوش مصنوعی با هدف توانمندسازی ۱۱۷ مربی بخش دولتی در حال اجراست.»
با وجود این سطح از اثرپذیری اما کارشناسان نقدهایی به ابعاد مختلف این سند وارد کرده‌اند. در پنل بررسی و نقد سند ملی هوش مصنوعی ایران که اخیراً با حضور محمدهادی زاهدی، رئیس انجمن هوش مصنوعی ایران و چند تن از افراد مؤثر در این حوزه، برگزار شد، نقدهایی به نحوه تعامل و همکاری بخش‌های مختلف علمی و صنعتی با این سند مطرح شد.
زاهدی با اشاره به اینکه سند ملی هوش مصنوعی باید به‌صورت جامع و با مشارکت تمامی ذی‌نفعان تدوین شود، گفت: «در بسیاری از کشورها، تدوین چنین اسنادی با حضور نخبگان علمی، صنعتی و حتی سیاسی انجام می‌شود. در ایران نیز ضروری است که نخبگان هوش مصنوعی کشور که بیشترین آثار علمی را در این حوزه دارند، به‌طور مستقیم در تدوین سند مشارکت کنند.»
او همچنین با تقدیر از حضور سازمان نظام صنفی رایانه‌ای در روند بررسی سند، بیان کرد: «سازمان نصر از جمله نهادهایی است که نقدهای مهمی به سند وارد کرده و در اکثر جلسات مربوط به بررسی این سند نماینده‌ای داشته است. این مشارکت‌ها از نظر اعتبار و صحت نظرات بسیار ارزشمند بوده اما هنوز برخی از نقدهای مهم به سند باقی است.»
رئیس انجمن هوش مصنوعی ایران اضافه کرد: «یکی از مشکلات اصلی سند، نبود راهبردهای استراتژیک است. در اسناد راهبردی کشورهای پیشرفته، ما شاهد تعریف دقیق از انتخاب‌های استراتژیک هستیم که منجر به تصمیمات کلان و دردآور می‌شود. این انتخاب‌ها باید مشخص کنند که چه بخش‌هایی از جامعه و صنعت دچار تغییر و تحولات اساسی می‌شوند. اگر در سند تنها توصیه‌های کلی و بدون اثرگذاری وجود داشته باشد، این بدان معنی است که ما به جای تصمیمات استراتژیک، صرفاً دست به تدوین یک سند غیراثرگذار زده‌ایم.»
زاهدی همچنین با انتقاد از عدم توجه کافی به حوزه‌های صنعتی و تجاری در سند، توضیح داد: «یکی از مشکلاتی که ما در دو سال اخیر با آن مواجه بوده‌ایم، نبود راهبردهای مشخص برای کاربردی‌سازی هوش مصنوعی در صنعت است. اگر هوش مصنوعی در صنعت به درستی به کار گرفته نشود، نمی‌توانیم شاهد رشد و توسعه اقتصادی در این حوزه باشیم. ما باید در سند مشخص کنیم که چه سازمان‌ها و نهادهایی در این حوزه مسئولیت دارند و چه شاخص‌هایی باید در این زمینه رعایت شود.»
سهم هوش مصنوعی در اقتصاد
رئیس انجمن هوش مصنوعی ایران در ادامه به بررسی نقش هوش مصنوعی در اقتصاد ایران و مقایسه آن با کشورهای منطقه پرداخت و گفت: «بررسی‌های ما نشان می‌دهد که کشورهای حوزه خلیج فارس و حتی مصر تا سال 2030 سهم قابل‌توجهی از تولید ناخالص داخلی خود را به هوش مصنوعی اختصاص خواهند داد. به‌عنوان مثال، مصر در آن سال حدود هفت درصد از تولید ناخالص داخلی خود را از هوش مصنوعی به‌دست خواهد آورد. عربستان سعودی حتی سهم بیشتری را برنامه‌ریزی کرده است. در ایران ما هنوز به اعداد کوچکی در این حوزه رسیده‌ایم و با روند کنونی، نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم که تا سال 2040 به اهداف اقتصادی خود در حوزه هوش مصنوعی برسیم.»
او ادامه داد: «این اعداد و ارقام نشان می‌دهد که ما در حال حاضر با مشکلات جدی در تدوین و اجرای سند ملی هوش مصنوعی مواجه هستیم. اگر این روند اصلاح نشود، از چرخه رقابت بین‌المللی خارج خواهیم شد.»
زاهدی با تأکید بر لزوم اصلاح و به‌روزرسانی سند ملی هوش مصنوعی ایران یادآور شد: «ما گام‌های اولیه را در تدوین این سند برداشته‌ایم اما برای رسیدن به یک سند جامع و اثرگذار، نیازمند همکاری بیشتر نهادهای علمی و صنعتی، تدوین راهبردهای استراتژیک و ایجاد بازخوردهای دقیق‌تر از ذی‌نفعان هستیم. تنها در این صورت می‌توانیم نقش مؤثری در حوزه هوش مصنوعی جهانی ایفا کنیم و اقتصاد هوش مصنوعی ایران را رشد دهیم.»
سیاست‌های راهبردی این سند بر اهمیت نقش بخش خصوصی، دانش‌بنیان و مزیت‌آفرین در توسعه هوش مصنوعی تأکید دارد. سیاست‌های راهبردی شامل توسعه و بهره‌برداری از هوش مصنوعی برای تحریک رشد اقتصادی، اشتغال‌زایی، نوآوری و نیز تقویت روحیه تعاون و مردم‌محوری در این حوزه است. همچنین توجه به اخلاق، کرامت انسانی و حفاظت از حریم خصوصی در همه مراحل توسعه و استفاده از هوش مصنوعی از دیگر سیاست‌های راهبردی مطرح‌شده است.
بررسی راهبردها
در بخش راهبردها و اقدامات ملی، این سند به شش محور اصلی توجه دارد:
1- زیرساخت‌های حکمرانی: ایجاد زیرساخت‌های فنی، قانونی و استانداردهای لازم برای جهت‌دهی و گسترش هوش مصنوعی.
2- آموزش و پژوهش: حمایت از پژوهش‌های مرتبط با هوش مصنوعی و جهت‌دهی آن‌ها در راستای حل چالش‌های ملی و توسعه سرمایه انسانی متخصص.
3- فناوری و نوآوری: ارتقای فناوری‌های زیربنایی و توسعه نوآوری‌های مبتنی بر هوش مصنوعی با تأثیرگذاری بالا در حوزه‌های اقتصادی و اجتماعی.
4- اخلاق و ارزش‌ها: توسعه هوش مصنوعی با رعایت اصول اخلاقی و ارزش‌های اسلامی، حفظ کرامت انسانی و توجه به حقوق فردی و اجتماعی.
5- اقتصاد هوش مصنوعی: ارتقای رقابت‌پذیری اقتصاد کشور با استفاده از هوش مصنوعی در سطح بازار داخلی و جهانی.
6- حکمرانی هوشمند: استفاده از هوش مصنوعی برای ارتقای کیفیت حکمرانی و توجه به عدالت اجتماعی، امنیت ملی، و پایداری و انسجام ملی.
توجه به مهارت‌آموزی
مهرداد عظیمی، رئیس سازمان آموزش فنی‌وحرفه‌ای با اشاره به پیوند بخش‌های مهمی از این سند با ارتقای نظام آموزش فنی‌وحرفه‌ای گفت: «در سند ملی هوش مصنوعی، بر اهمیت توجه به مهارت‌آموزی در چندین بند و محور تأکید شده است.»
به گفته او پررنگ شدن آموزش‌های مهارتی در این سند منطبق با بند «۱۷» ماده 4 اساسنامه مبنی بر شناسایی تغییرات بازار و شامل آموزش مهارت‌ها، فناوری‌ها، شایستگی‌ها و شیوه‌های نوین مهارت‌آموزی در سطح ملی و بین‌المللی و نیاز‌های بازار کار فعلی و آتی و مشاغل آینده است.
عظیمی با اشاره به حضور فعالانه و چشمگیر مدیران و کارشناسان سازمان در مراحل تدوین این سند راهبردی افزود: «بر اساس سند ملی هوش مصنوعی، وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی یا رئیس سازمان آموزش فنی و حرفه‌ای کشور در شورای ملی راهبری هوش مصنوعی کشور عضویت دارند.»
عظیمی با تبیین اهمیت تطابق آموزش‌ها با فناوری روز دنیا و فاصله گرفتن از آموزش‌های صرفاً سنتی تأکید کرد: «با این رویکرد، در گام نخست و مبتنی بر سند ملی هوش مصنوعی، هم‌اکنون برنامه آموزش فناوری هوش مصنوعی با هدف توانمندسازی ۱۱۷ مربی بخش دولتی در حال اجراست.»
با وجود این سطح از اثرپذیری اما کارشناسان نقدهایی به ابعاد مختلف این سند وارد کرده‌اند. در پنل بررسی و نقد سند ملی هوش مصنوعی ایران که اخیراً با حضور محمدهادی زاهدی، رئیس انجمن هوش مصنوعی ایران و چند تن از افراد مؤثر در این حوزه، برگزار شد، نقدهایی به نحوه تعامل و همکاری بخش‌های مختلف علمی و صنعتی با این سند مطرح شد.
زاهدی با اشاره به اینکه سند ملی هوش مصنوعی باید به‌صورت جامع و با مشارکت تمامی ذی‌نفعان تدوین شود، گفت: «در بسیاری از کشورها، تدوین چنین اسنادی با حضور نخبگان علمی، صنعتی و حتی سیاسی انجام می‌شود. در ایران نیز ضروری است که نخبگان هوش مصنوعی کشور که بیشترین آثار علمی را در این حوزه دارند، به‌طور مستقیم در تدوین سند مشارکت کنند.»
او همچنین با تقدیر از حضور سازمان نظام صنفی رایانه‌ای در روند بررسی سند، بیان کرد: «سازمان نصر از جمله نهادهایی است که نقدهای مهمی به سند وارد کرده و در اکثر جلسات مربوط به بررسی این سند نماینده‌ای داشته است. این مشارکت‌ها از نظر اعتبار و صحت نظرات بسیار ارزشمند بوده اما هنوز برخی از نقدهای مهم به سند باقی است.»
رئیس انجمن هوش مصنوعی ایران اضافه کرد: «یکی از مشکلات اصلی سند، نبود راهبردهای استراتژیک است. در اسناد راهبردی کشورهای پیشرفته، ما شاهد تعریف دقیق از انتخاب‌های استراتژیک هستیم که منجر به تصمیمات کلان و دردآور می‌شود. این انتخاب‌ها باید مشخص کنند که چه بخش‌هایی از جامعه و صنعت دچار تغییر و تحولات اساسی می‌شوند. اگر در سند تنها توصیه‌های کلی و بدون اثرگذاری وجود داشته باشد، این بدان معنی است که ما به جای تصمیمات استراتژیک، صرفاً دست به تدوین یک سند غیراثرگذار زده‌ایم.»
زاهدی همچنین با انتقاد از عدم توجه کافی به حوزه‌های صنعتی و تجاری در سند، توضیح داد: «یکی از مشکلاتی که ما در دو سال اخیر با آن مواجه بوده‌ایم، نبود راهبردهای مشخص برای کاربردی‌سازی هوش مصنوعی در صنعت است. اگر هوش مصنوعی در صنعت به درستی به کار گرفته نشود، نمی‌توانیم شاهد رشد و توسعه اقتصادی در این حوزه باشیم. ما باید در سند مشخص کنیم که چه سازمان‌ها و نهادهایی در این حوزه مسئولیت دارند و چه شاخص‌هایی باید در این زمینه رعایت شود.»
سهم هوش مصنوعی در اقتصاد
رئیس انجمن هوش مصنوعی ایران در ادامه به بررسی نقش هوش مصنوعی در اقتصاد ایران و مقایسه آن با کشورهای منطقه پرداخت و گفت: «بررسی‌های ما نشان می‌دهد که کشورهای حوزه خلیج فارس و حتی مصر تا سال 2030 سهم قابل‌توجهی از تولید ناخالص داخلی خود را به هوش مصنوعی اختصاص خواهند داد. به‌عنوان مثال، مصر در آن سال حدود هفت درصد از تولید ناخالص داخلی خود را از هوش مصنوعی به‌دست خواهد آورد. عربستان سعودی حتی سهم بیشتری را برنامه‌ریزی کرده است. در ایران ما هنوز به اعداد کوچکی در این حوزه رسیده‌ایم و با روند کنونی، نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم که تا سال 2040 به اهداف اقتصادی خود در حوزه هوش مصنوعی برسیم.»
او ادامه داد: «این اعداد و ارقام نشان می‌دهد که ما در حال حاضر با مشکلات جدی در تدوین و اجرای سند ملی هوش مصنوعی مواجه هستیم. اگر این روند اصلاح نشود، از چرخه رقابت بین‌المللی خارج خواهیم شد.»
زاهدی با تأکید بر لزوم اصلاح و به‌روزرسانی سند ملی هوش مصنوعی ایران یادآور شد: «ما گام‌های اولیه را در تدوین این سند برداشته‌ایم اما برای رسیدن به یک سند جامع و اثرگذار، نیازمند همکاری بیشتر نهادهای علمی و صنعتی، تدوین راهبردهای استراتژیک و ایجاد بازخوردهای دقیق‌تر از ذی‌نفعان هستیم. تنها در این صورت می‌توانیم نقش مؤثری در حوزه هوش مصنوعی جهانی ایفا کنیم و اقتصاد هوش مصنوعی ایران را رشد دهیم.»
ارسال دیدگاه
